ΚΑΙ Ο ΕΡΜΗΣ; Δεν πρέπει να τον βλέπουμε μόνο ως ψυχοπομπό. Ήταν ο θεός που, κατά το γνωστό σλόγκαν, πάει παντού. Ήταν ο πλέον πολυπράγμων θεός: Κερδώος (θεός του εμπορίου) και λόγιος ˙ δόλιος, εναγώνιος, κλέφτης, προστάτης των κλεφτών, αγγελιαφόρος των θεών και, βέβαια, ψυχοπομπός. Στην Αθήνα, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος (Β΄, 51), κατ΄επίδραση των Πελασγών, ο Ερμής παριστάνεται γυμνός και μάλιστα με προτεταμένο πέος! Έτσι προέκυψαν οι λεγόμενες «Άκωλοι Ερμαί», δηλαδή ερμαϊκές στήλες που ήσαν τετραγωνοποιημένοι φαλλοί. Μόνο που στην κορυφή είχαν μια μορφή του Ερμή και περί το μέσο ένα – συνήθως – ευμέγεθες πέος. Στο λόφο του Καστά έχει βρεθεί τέτοιος Ερμής, θαυμάσιας κατασκευής, που το ύψος του φθάνει περίπου το μισό μέτρο και κάτι. Η μορφή έχει πολλές ομοιότητες με τις πρόσφατα αποκαλυφθείσες κόρες, κάτι που με κάνει να πιστεύω ότι σε όλα τα ευρύματα αυτά, παλαιά και πρόσφατα, υπάρχει – νομίζω έντονη – μια αθηναιοτροπική ροπή.
Επειδή, απ΄ότι θυμάμαι, στο μουσείο της Αμφίπολης υπάρχουν κι άλλες ερμαϊκές στήλες, πάντως περισσότερες από τρεις, ας μου επιτραπεί να πω ότι η παρουσία του Ερμή χρειάζεται… ερμηνεία! Και να προσθέσω ακόμη ότι η λατρεία του συνδυαζόταν με τη λατρεία του φαλλού, που ήταν το ένα του σύμβολο ˙ το άλλο ήταν το κυρήκειο. Ως προς τη σχέση του με την Κόρη, πλην αυτών που αναφέρθηκαν, δεν μπορώ να προσθέσω τίποτε άλλο. Πάντως, έχω δει αγγειογραφία που εικονίζει τον Ερμή με την Κόρη. Ο Ερμής, ως πανταχού παρών, εορταζόταν κατά ποικίλους τρόπους σε όλο τον ελληνικό χώρο. Οι προς τιμήν του εορτές λέγονταν Έρμαια ή Ερμαία. Στην Αθήνα ήταν εορτή παίδων. Προ του Σόλωνος ήταν απαγορευμένο να παρακολουθούν την εορτή ενήλικες προς αποφυγή σεξουαλικής διεγέρσεως, καθότι οι νέοι συμμετείχαν γυμνοί στην τελετή.
Ο Ερμής σε πολλά μέρη της Ελλάδος ετιμάτο με σωρούς λίθων, που λέγονταν Ερμαίοι Λόφοι. Αν στη συνέχεια των ανασκαφών βρεθούν κι άλλα στοιχεία συνδεόμενα με τη λατρεία του Ερμή, δεν θα ήταν τολμηρό να υποθέσουμε ότι ο και πρόσφατα ανασκαπτόμενος λόφος ήταν ένας – τουλάχιστον στον αρχικό πυρήνα του – Ερμαίος Λόφος. Εξ άλλου οι ανασκαφές βρίσκονται ακόμη στην αρχή. Από την αρχή των ανασκαφών είχα διατυπώσει την άποψη – άποψη που επανέλαβα συχνά – ότι πιθανώς να υπάρχει κάτω από το δάπεδο και άλλο δώμα. Πιθανώς και στα πλάγια. Σήμερα που χαράσσονται οι γραμμές αυτές φαίνεται πως η υποψία μου επιβεβαιώνεται. Δεν πρόκειται για μαντεία αλλά για εμπειρία. Είναι γνωστό ότι ο μεγάλος αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας που ανέσκαψε τους τάφους στο Βαφείο, βρήκε το πρώτο επίπεδο λεηλατημένο. Κάτω όμως από αυτό υπήρχε κι άλλο στρώμα – ευτυχώς – αλεηλάτητο. Το ίδιο εύχομαι να συμβεί και στην περίπτωση της νέας ανασκαφής. Ούτε αποκλείω εύρεση δωμάτων σε κάποιο ανώτερο επίπεδο ούτε σε άλλο σημείο του λόφου.
Ο ΛΟΦΟΣ
ΕΞ ΑΛΛΟΥ ο λόφος δεν ανασκάπτεται για πρώτη φορά. Είχα παρακολουθήσει ανασκαφική έρευνα – βέβαια από μακριά – κατά το έτος 1965. Τα επόμενα χρόνια, που τον ανέβηκα συχνά, δεν είδα ανασκαφική δραστηριότητα. Το 1971, όταν επί τέλους, το τότε καθεστώς εδέησε να μου επιστρέψει το κυνηγετικό όπλο μου, ξανάρχισα τις επισκέψεις (ο χώρος ήταν γεμάτος υδρόβια πτηνά) και με χαρά διαπίστωσα έναν ανασκαφικό οργασμό. Ήδη είχε αποκαλυφθεί σε πολλά σημεία ο περιφερικός τοίχος, συχνά σε ύψος 70 εκατοστών. Φωτογράφισα περί το 1972 το λόφο που ήταν τότε γυμνός και είχε σχήμα κώνου με κομμένη την κορυφή. Τον ανέβηκα 2 – 3 φορές και διαπίστωσα ότι ήταν τεχνητός ˙ ένας σωρός από θραύσματα μαρμάρων (λατύπη), άμμου και ερυθρωπού χρώματος. Ένα τέτοιο χώμα, ερυθρωπό, είχε γεμίσει τα ανασκαπτόμενα τώρα δώματα. Φοβάμαι ότι τα χώματα αυτά – κι όχι μόνο χώματα – έπεσαν από ρωγμές που έγιναν κατά τα τελευταία χρόνια από κάποιο αναγκαίο λάθος. Ενθυμούμαι πολύ καλά ότι στην κορυφή ή περίπου στην κορυφή υπήρχε ένα μηχάνημα βαρύ. Μάλλον εκσκαφέας. Τότε περί το 1972 ανοίχτηκε δρόμος προς την κορυφή του λόφου.
Ο δρόμος ήταν αναγκαίος. Όπως μου είπε ένας εξαίρετος φύλακας προ ετών, όταν επισκέφθηκα με τη σύζυγό μου την Αμφίπολη για να θαυμάσουμε τα υπέροχα εκθέματα του μουσείου, έργο του σπουδαίου Δημ. Λαζαρίδη, σε όλη την έκταση του λόφου έχουν ανασκαφεί 70 περίπου τάφοι. Οι αίθουσες του μουσείου κοσμούνται με πλήθος ευρημάτων, όπως χρυσά κοσμήματα, πήλινα σκεύη, η προαναφερθείσα ερμαϊκή στήλη, ένα υπέροχο μαχαιρίδιο που θυμίζει αμυδρά τα μαχαίρια των Γκούρκας κι ένα εξάλειπτρο (δοχείο για την τοποθέτηση των αλοιφών) και κάποιες πήλινες γυναικείες μορφές. Με την ανοχή του φύλακα τράβηξα κάποιες φωτογραφίες. Μια από αυτές κοσμεί το βιβλίο μου για την αρχαία Σπάρτη. Παλαιότερα ο Δ. Λαζαρίδης μου είχε επιτρέψει να φωτογραφίσω τους πασσάλους της αρχαίας γέφυρας του Στρυμόνος, εύρημα – κατ΄εμέ – πολύ σημαντικώτερο από πολλά άλλα θαμπωτικά.
Δεν ξέρω αν έχω δίκιο, αλλά ο ανασκαπτόμενος σήμερα λόφος έχει κάποια ομοιότητα με τον μακεδονικό τάφο της Ερέτριας. Αλλά ας μην είμαστε βιαστικοί. Ο λόφος έχει πολλά ακόμη να μας πει. Ακόμη δεν μας έχει αποκαλύψει ούτε το νόημα του ονόματός του. Αν δεν εισέρχομαι και σε άλλα χωράφια, όπως μου καταλογίζουν μερικοί, θα ήθελα να εκφράσω με κάθε συστολή μια άποψη σχετικά με την καταγωγή της λέξης. Στα Αρβανίτικα της Βοιωτίας, που ήξερα κάποιον καιρό, «καστ» λεγόταν το άχυρο. Θαρρώ, λοιπόν, ότι ο λόφος πήρε την ονομασία αυτή είτε από κάποιον αχυροπώλη Καστά ή – μάλλον – επειδή έχει το σχήμα θημωνιάς ή το σχήμα που παίρνει ο σωρός των αχύρων ή του σταριού μετά το αλώνισμα. Θαρρώ, όμως, ότι πρέπει στο λόφο αυτό να δοθεί η ονομασία κάποιου σημαντικού προσώπου. Θα προτιμούσα του Βρασίδα. Και θα εξηγήσω τους λόγους για την προτίμηση αυτή.
Από το βιβλίο «Η περιπέτεια της Αμφίπολης», του Σαράντου Ι. Καργάκου, το οποίο κυκλοφορήθηκε την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου του 2014, από την εφημερίδα, Realnews.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
