Ἐδημοσιεύθη εἰς τὸ ὑπ᾿ ἀριθμ. 96/1949 φύλλον τοῦ περιοδικοῦ «Χριστιανικὴ Σπίθα».
Ἡμέρᾳ τρίτῃ, ἦλθεν εἷς ασκητής, καλούμενος Κοσμᾶς ἱερομόναχος, καὶ ἐδίδαξεν ἡμέρας τρεῖς ἐν Βερατίῳ. Τῇ διδαχῇ δὲ ἔβγανε ἀναβαίνων ἐπὶ σκαμνίου, καὶ ἐδίδαξεν ὅλον τὸν κόσμον καὶ ἔκαψαν αἱ γυναῖκες τὰ ἀσήμια καὶ τὰ μεταξωτὰ φορέματα. Καὶ μετὰ δεύτερο χρόνο πάλι ἦλθε εἰς Μουζακιὰ καὶ ἔφθασεν εἰς τὸ χωρίον Καλικούδησι καὶ τὸν ἔπνιξαν μὲ σχοινὶ καὶ τὸν ἔῤῥιξαν εἰς τὸν ποταμὸ καὶ τὸν ἔβγαλαν καὶ τὸν ἐνταφίασαν εἰς τὸ ῥηθὲν χωρίον. Καὶ γράφω τὴν ἡμέρα, ὅπου τὸν ἐσκότωσαν -1779 Αὐγούστου 24, ἡμέρα Σάββατο.
(Ἀπὸ τὸ συναξάρι τῆς σκλαβωμένης φυλῆς).
Πλησιάζει ἡ ἡμέρα, ἡ 24η Αὐγούστου, κατὰ τὴν ὁποίαν συμπληροῦται 170 ἔτη ἀφ᾿ ὅτου εἰς ἕνα μικρὸν χωρίον παρὰ τὸν Ἄψον ποταμὸν τῆς Ἀλβανίας παρέδωκε τὸ πνεῦμα εἰς τὸν Οὐράνιον Πατέρα ἕνας ἀπὸ τοὺς φλογερωτέρους ἱεροκήρυκας τοῦ Χριστοῦ, ὁ πάτερ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός.
Ὤ, πόσα ὀφείλει ἡ Ἑλλὰς εἰς τὸν ἅγιον τοῦτον ἄνδρα! Ἐὰν οἱ κυβερνῶντες τὸ Ἔθνος τοῦτο εἶχον γνῶσιν καὶ συναίσθησιν τοῦ μεγάλου ἔργου, ὅπερ ἐπετέλεσεν ἐν τῷ Ἑλληνισμῷ ὁ ἱερομάρτυς καὶ ἰσαπόστολος Κοσμᾶς, ἀσφαλῶς ἡ 24η Αὐγούστου, ἡ ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου του, θὰ εἶχεν ὁρισθῇ νὰ ἑορτάζεται ὄχι μόνον ἐν Ἰωαννίνοις, ἀλλὰ καθ᾿ ἅπασαν τὴν Ἑλλάδα, διὰ νὰ στρέφουν οὕτως αἱ νεώτεραι γενεαὶ τὰς διανοίας καὶ τὰς καρδίας των πρὸς τοὺς σκοτεινοὺς ἐκείνους χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας, κατὰ τοὺς ὁποίους τὴν Ἑλλάδα ἔσωσε, ναὶ ἔσωσε, τὸ φωτοβόλον ῥάσον ταπεινῶν ἱερομονάχων, οἱ ὁποῖοι μηδὲν ἐκ τῆς ὕλης ἔχοντες ἐθαυματούργησαν, διότι κατεῖχον τὸ πᾶν, διότι εἰς τὰ στήθη των εἶχον τὸν ἀνεκτίμητον μαργαρίτην, τὸν Χριστόν!
Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός! Ἕνας κόσμος ὁλόκληρος! Δὲν εἶνε δυνατὸν εἰς τὸ παρὸν ἄρθρο, νὰ ἀναλύσωμεν τὸ ὅλον ἔργον τοῦ νεομάρτυρος τούτου. Ἀλλ᾿ ἀπὸ τὴν ζωή του, καὶ ἰδίως ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν του ὡς ἱεροκήρυκος, ἡ ὁποία ὡς κῆπος ἤνθησεν, εὐωδίασεν καὶ ἐκαρποφόρησεν εἰς ὁλόκληρον τὴν Βαλκανικὴν χερσόνησον, θὰ τολμήσωμεν νὰ συλλέξωμεν ὀλίγα ἄνθη, διὰ νὰ τὰ προσφέρωμεν ὡς μίαν ἀνθοδέσμην εἰς τοὺς ἀγαπητοὺς ἀναγνώστας, διὰ νὰ ἀναπνεύσουν τὸ γνήσιον ἄρωμα τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τῆς πατρώας εὐσεβείας.
Ο Κοσμᾶς, ὁ θησαυρὸς αὐτὸς τῆς Ὀρθοδοξίας, ἦτο κεκρυμμένος εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν Φιλοθέου τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἐπὶ δύο περίπου δεκαετίας ὑπὸ σοφοῦς καθηγητὰς τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς ἐσπούδαζεν, ἐμελέτα, προσηύχετο, ἐξηγνίζετο, ἐπτεροῦτο θεϊκῷ ἔρωτι, καὶ ἐκεῖ ἐν εἰρήνῃ θὰ παρέδιδε τὴν ψυχήν του εἰς τὸν Πλάστην. Ἀλλὰ πληροφορούμενος τὰ ἀνεκδιήγητα μαρτύρια τῶν συμπατριωτῶν του, ἐθλίβετο. Ἐπόνει ὁ φιλόπατρις. Ἔχυνε πικρὰ δάκρυα. Μυστικὴ φωνὴ τοῦ ἔλεγε: Κοσμᾶ! Τὸ ἔθνος καίεται καὶ σὺ ἀναπαύεσαι; Λάβε τὴν ἀποστολικὴν ῥάβδον καὶ κήρυξε τὰ μεγαλεῖα τοῦ Σταυρωθέντος καὶ Ἀναστάντος Κυρίου. Παρηγόρησε τὸ ἔθνος τῶν Ἑλλήνων.
Εἰς ἡλικίαν 45 ἐτῶν, ὅτε τὸ πνεῦμά του εἶχε μεστώσει ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, ὁ π. Κοσμᾶς ἀφήνει τὸ Ἅγιον Ὄρος, μεταβαίνει εἰς τὸ Πατριαρχεῖον, ἐκφράζει εἰς τὸν Πατριάρχην Σεραφεὶμ Β´ (1757-1761) τὸν ἐσωτερικόν του πόθον, διορίζεται ἱεροκήρυξ τοῦ Γένους, καὶ μὲ τὰς εὐχὰς τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἐξέρχεται εἰς τὴν πρώτην ἱεραποστολικὴν περιοδείαν, τὴν ὁποίαν ἠκολούθησαν ἄλλαι τρεῖς περιοδεῖαι. Ἐπὶ 20 ἔτη περιώδευε τὴν Ἑλληνικὴν γῆν, ἀπὸ τῶν Δωδεκανήσων μέχρι τοῦ Βερατίου καὶ τῆς Αὐλώνος! Παντοῦ ἐκήρυξεν.
Ο π. Κοσμᾶς ἦτο ἁπλοῦς, ἀλλὰ δυνατός, πρωτότυπος εἰς τὸ κήρυγμά του. Εἰς τὸ μέρος ὅπου ἐπρόκειτο νὰ κηρύξῃ, ἐστήνετο ἕνας μεγάλος Σταυρός. Κάτω ἀπὸ τὴν σκιὰν τοῦ Σταυροῦ, ἐπάνω εἰς ἕνα σκαμνί, πρόχειρον ἄμβωνα τῆς ὑπαίθρου ἀνήρχετο ὁ ταπεινὸς ἱερομόναχος καὶ ὡμίλει. Ὡμίλει ἐκ τοῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας του. Ὡμίλει μὲ τὴν γλῶσσαν τῶν ἁλιέων τῆς Γαλιλαίας. Εἶχε βαθεῖαν συνείδησιν τῆς μεγάλης ἀποστολής του ὡς ἱεροκήρυκος. Ἐγὼ -ἔλεγε πρὸς τὸν λαόν- μὲ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, μήτε σακκούλα ἔχω, μήτε σπίτι, μήτε ἄλλο ῥάσο, καὶ τὸ σκαμνὶ ὅπου ἔχω ἰδικόν σας εἶνε, τὸ ὁποῖον εἰκονίζει τὸν τάφον μου. Ἐτοῦτος ὁ τάφος ἔχει τὴν ἐξουσία νὰ διδάξῃ, βασιλεῖς, πατριάρχας, ἀρχιερεῖς, ἱερεῖς, ἄνδρας καὶ γυναῖκας, νέους καὶ γέροντας, καὶ ὅλον τὸν κόσμον.
Η καρδία του ἦτο ἀτρόμητος. Πᾶσα περὶ τὰ ἤθη ἀταξία, πᾶσα σκανδαλίζουσα τὸν λαὸν ἁμαρτίαν, ἠλέγχετο δημοσίᾳ. Οἱαδήποτε ἀδικία, ἡ ὁποῖα διεπράττετο εἰς βάρος τοῦ λαοῦ ἐκ μέρους τῶν πλουσίων καὶ τῶν ἰσχυρῶν τῆς ἡμέρας, προεκάλει κύματα ἀγανακτήσεως εἰς τὰ στήθη του. Ὁ π. Κοσμᾶς δὲν ἐχαρίζετο εἰς οὐδένα. Εἰς τὴν Λάρισαν, τὴν Ζάκυνθον, τὴν Κεφαλληνίαν, τὴν Κέρκυραν καὶ εἰς ἄλλας πόλεις, οἱ πλούσιοι, ἐκείνοι οἱ ὁποῖοι εἶχον συμμαχήσει μὲ τοὺς κατακτητὰς (Τούρκους καὶ Ἑνετούς), καὶ μὲ τὴν αἰσχρὰν πλεονεξίαν ἀπεμύζων καὶ τὴν ἐλαχίστην οἰκονομικὴν ἰκμάδα τοῦ λαοῦ, ἠλέγχθησαν σφοδρῶς, καὶ διὰ τοῦτο ἠγέρθησαν ἐναντίον του. Εἰς πολλὰς πόλεις, μὲ τὰς διαβολὰς καὶ τὰς συκοφαντίας των, οἱ σκοτεινοὶ αὐτοὶ ἄνθρωποι κατώρθωσαν νὰ ἀπαγορευθῇ τὸ κήρυγμά του. Εἰς τὴν Κέρκυραν μάλιστα ἐγένετο συμπλοκή, καὶ τὸ ὑποκάμισον τοῦ Κοσμᾶ ἐσχίσθη. Ἕνα τεμάχιον τούτου σώζεται ὡς ἱερὸν κειμήλιον εἰς τὸν Ἱ. Ν, τῆς Ἁγίας Βαρβάρας τοῦ χωρίου Μαντουκίου.
Ο λαὸς ὅμως, ὁ πολὺς λαός, ὁ ὁποῖος ἔβλεπε τὸ ἁγνὸν ἐνδιαφέρον τοῦ Ἁγίου, ἦτο μαζί του. Τὸν ἠκολούθει κατὰ χιλιάδας. Ὅτε ἐκ Κεφαλληνίας ἔφευγε πρὸς τὴν Ζάκυνθον, 10 καΐκια γεμάτα ἀπὸ εὐσεβεῖς Κεφαλλῆνας τὸν συνόδευον. Ὅπου διήρχετο, ἡ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων ἤλλασσεν. Ἐκ γῆς πρὸς οὐρανὸν ἀνύψωνε τὰς ψυχὰς τὸ ἐμπνευσμένον κήρυγμά του. Ζῷα, κτήνη, ἔτσι ὤνόμαζε τοὺς Χριστιανοὺς ἡ γλῶσσα τῶν Τούρκων. Ἔτσι τοὺς ἐθεώρουν, καὶ ἔτσι, καὶ ἀκόμη χειρότερον, τοὺς μετεχειρίζοντο οἱ ἄπιστοι κατακτηταί των. Ὄχι -ἐφώναζεν ὁ ἱεροκήρυξ τοῦ Χριστοῦ- ὄχι δὲν εἶσθε κατώτερα ὄντα, οὔτε σεῖς, οὔτε αἱ γυναῖκές σας, οὔτε τὰ παιδιά σας. Εἶσθε τέκνα τοῦ Θεοῦ. Ἐπλάσθητε διὰ τὰ μεγάλα καὶ ὑψηλά. Ἡ ψυχὴ καὶ τοῦ ταπεινωτέρου ἀνθρώπου προώρισται διὰ τῆς πίστεως, τοῦ ἁγίου βαπτίσματος καὶ τῶν λοιπῶν μυστηρίων καὶ τῶν ἀγαθῶν μυστηρίων νὰ λάμψῃ ὥσπερ ὁ ἥλιος, ὑπὲρ τὸν ἥλιον, νὰ γίνῃ νύμφη Χριστοῦ.
Τὸ κήρυγμά του εἶχε τεραστίαν τὴν ἐπίδρασιν. Καὶ λῃστὰς ἀκόμη ἀφώπλιζεν. Εἰς τὰ ἄγρια βουνὰ τῆς Βουβούσης συνήντησε λῃστοσυμμορίαν, τρομοκρατοῦσαν τὴν περιφέρειαν. Ἀλλ᾿ ὁ ἀρχηγός της συνεκινήθη ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἁγίου τόσον, ὥστε μετενόησε διὰ τὰ ἐγκλήματα, ποὺ εἶχε διαπράξει εἰς βάρος ἀθώων πλασμάτων, ἐπέταξε τὰ ὅπλα του, διέλυσε τὴν συμμορίαν, καὶ ἐγένετο ἕνας ἀπὸ τοὺς κοινωφελέστερους χριστιανοὺς τοῦ τόπου του.
Ο πάτερ Κοσμᾶς, ἀκραιφνὴς Χριστιανός, ἠγάπα τὴν ἀνθρωπότητα ὅλην. Ἀλλὰ μέσα εἰς τὴν ἁγίαν του ψυχήν, ὁ Θεὸς τῆς ἀγάπης, εἶχεν ἀνάψει δύο μεγάλας, οὐρανομήκεις φλόγας, ποὺ ἐφώτιζον ὁλόκληρον τὴν ζωήν του. Ὁ π. Κοσμᾶς ἐφλέγετο, ἐκαίετο ἀπὸ τὴν ἀγάπην πρὸς τὴν Ὀρθοδοξίαν, καὶ ἀπὸ τὴν ἀγάπην πρὸς τὴν Ἑλλάδα.
Ηγάπα ἐν πρώτοις τὴν Ὀρθοδοξίαν. Ἰδοὺ τί περὶ αὐτῆς ἔλεγεν: Ἐγὼ ἐδιάβασα πολλὰ περὶ Ἑβραίων, ἀσεβῶν, αἱρετικῶν καὶ ἀθέων. Τὰ βάθη τῆς σοφίας ἠρεύνησα. Ὅλες οἱ πίστες εἶνε ψεύτικες. Τοῦτο ἐκατάλαβα ἀληθινά· μόνον ἡ πίστις τῶν Ὀρθοδόξων εἶνε καλὴ καὶ ἁγία, τὸ νὰ πιστεύωμεν καὶ νὰ βαπτιζώμεθα εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος… Τοῦτο σᾶς λέγω εἰς τὸ τέλος· νὰ εὐφραίνεσθε ὅπου εἶσθε Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, καὶ νὰ κλαίετε διὰ τοὺς ἀσεβεῖς καὶ τοὺς αἱρετικοὺς ὅπου περιπατοῦν εἰς τὸ σκότος.
Ηγάπα τὴν Ὀρθοδοξίαν. Καὶ μαζὶ μὲ τὴν Ὀρθοδοξίαν, ἠγάπα καὶ τὴν Ἑλλάδα, ὡς στενῶς καὶ ἀδιαῤῥήκτως μετ᾿ αὐτῆς συνδεδεμένην. Ἡ Ἑλλὰς ἦτο ἡ πρώτη πιστὴ θυγάτηρ τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὀρθοδοξία καὶ Ἑλλὰς ἦσαν ἀχώριστοι ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ Ἁγίου. Διὰ τὴν Ἑλλάδα, τὴν βασκανισμένην αὐτὴν χώραν, ὡμίλει μὲ δάκρυα. Συνίστα τὴν Ἑλληνικὴν παιδείαν καὶ ἵδρυσε περὶ τὰ 300 Ἑλληνικὰ Σχολεῖα. Ἀδελφέ! -ἔλεγεν εἰς τὸ κήρυγμά του- σὺ ποὺ κάμνεις παιδιά, νὰ τὰ παιδεύῃς καὶ νὰ τὰ μανθάνῃς γράμματα καὶ ἐξόχως Ἑλληνικά, διότι ἡ Ἐκκλησία μας εἶνε εἰς τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν. Δὲν σᾶς λέγω περισσότερα, διότι εἶσθε φρόνιμοι καὶ γνωστικοί… Τόσον ἠγάπα τὴν Ἑλλάδα ὁ μακάριος, ὥστε ηὐφραίνετο νὰ ἀκούῃ παντοῦ τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν. Ἰδιαιτέρας προσπαθείας κατέβαλεν εἰς τὰ βλαχοχώρια τῆς Πίνδου διὰ νὰ μάθουν τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν οἱ κάτοικοι. Εἰς δὲ τὰ χωρία ἐκεῖνα τῶν Ὀρθοδόξων τῆς Ἀλβανίας, εἰς τὰ ὁποῖα εἶχεν ἐπικρατήσει ἡ ἀλβανικὴ γλῶσσαν καὶ μαζὶ μὲ τὴν διάδοσιν τῆς γλώσσης ὑπῆρχε καὶ ὁ κίνδυνος τοῦ ἐξισλαμισμοῦ, ὁ Ἅγιος ἦτο αυστηρότατος.
Κάποτε ἠκούσθη νὰ λέγῃ: Ὅποιος χριστιανός, ἄνδρας ἤ γυναῖκα, ὑπόσχεται μέσα εἰς τὸ σπίτι του νὰ μὴν κουβεντιάζῃ ἀρβανίτικα, ἂς σηκωθῇ ἐπάνω νὰ μοῦ εἰπῇ καὶ νὰ πάρω ὅλα μου τὰ ἁμαρτήματα εἰς τὸν λαιμό μου ἀπὸ τὸν καιρὸν ὅπου ἐγεννήθηκε ἕως τώρα καὶ νὰ βάλω ὅλους τοὺς χριστιανούς, νὰ τὸν συγχωρέσουν καὶ νὰ λάβῃ μίαν συγχώρεσιν ὅπου νὰ ἔδιδε χιλιάδες πουγγιὰ δὲν θὰ τὴν ἐματάβρισκε!
Μὲ διάφορα σημεῖα προεφήτευσεν τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Ἑλλάδος. Ὀλίγον δὲ πρὸ τοῦ μαρτυρικοῦ του θανάτου εἶπε ὅτι ἡ Ἑλλὰς θὰ ἔχῃ ἔνδοξον μέλλον εἰς τὴν Ἀνατολήν.
Ηγάπα ὁ Κοσμᾶς τὴν ἐπίγειον Πατρίδα. Ἀλλὰ πέρα ἀπὸ τὴν ἐπίγειον Πατρίδα, ὁ πιστὸς καὶ ἀφωσιωμένος δοῦλος τοῦ Κυρίου ἔβλεπε τὴν Οὐράνιον Πατρίδα. Ὤ, μὲ πόσην θερμότητα ὡμίλει δι᾿ αὐτήν! Ὁ Θεὸς -ἐκήρυττε- μᾶς ἔκανε μὲ τὸ κεφάλι ὀρθούς, καὶ μᾶς ἔβαλε τὸν νοῦν εἰς τὸ ἐπάνω μέρος, διὰ νὰ στοχαζώμεθα πάντα τὴν οὐράνιον βασιλείαν, τὴν ἀληθινήν μας Πατρίδα. Ὅθεν ἀδελφοί μου, σᾶς διδάσκω καὶ σᾶς συμβουλεύω, πλὴν τολμῶ πάλιν καὶ παρακαλῶ τὸν γλυκύτατον Ἰησοῦν Χριστόν, νὰ στείλῃ οὐρανόθεν τὴν χάριν του, καὶ τὴν εὐλογίαν του εἰς αὐτὴν τὴν χώραν καὶ ὅλους τοὺς χριστιανούς, ἄνδρας καὶ γυναῖκας, νέους καὶ γέροντας, καὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν σας· καὶ πρῶτον ἀδελφοί μου, ἄμποτε νὰ σᾶς εὐσπλαγχνισθῇ καὶ νὰ σᾶς συγχωρέσῃ τὰς ἁμαρτίας σας καὶ νὰ σᾶς ἀξιώσῃ νὰ διέλθετε καὶ ἐδὼ καλὴν καὶ εἰρηνικὴν αὐτὴν τὴν μάταιαν ζωήν, καὶ μετὰ θάνατον εἰς τὸν Παράδεισον, εις τὴν Πατρίδα μας τὴν ἀληθινήν, νὰ χαιρώμεθα πάντοτε, νὰ δοξάζωμεν καὶ νὰ προσκυνῶμεν τὴν Ἁγίαν Τριάδα εἰς αἰῶνας αἰώνων. Ἀμήν.
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ-ΕΛΛΑΣ-ΑΙΩΝΙΟΤΗΣ. Ἰδοὺ τὰ συναισθήματα ποὺ μὲ μεγάλην δύναμιν ἔῤῥιπτε παντοῦ ὁ π. Κοσμᾶς.
Μαθηταί του ὑπῆρξαν χιλιάδες. Ὁ Σαμουήλ, ὁ διάσημος ἐκεῖνος ἱερομόναχος, ὅστις ἔθεσε πῦρ καὶ ἐνεταφιάσθη εἰς τὰ ἐρείπια τοῦ Σουλίου· ὁ ἐκ Σαμαρίνης νεομάρτυς Δημήτριος, ὅστις ζῶν ἐκτίσθη καὶ ἐμαρτύρησε· χιλιάδες ἁμαρτωλοὶ καὶ κλέφται, οἱ ὁποῖοι ὡς μικρὰ παιδία τὸν ἤκουσαν, καὶ ἀνδρωθέντες κατόπιν συμμετέσχον εἰς τὸν ἱερὸν ἀγῶνα τοῦ 1821· ὑπῆρξαν ἀφοσιωμένοι μαθηταί του. Καὶ μέχρι σήμερον, ἡ ἀνάμνησίς του ὡς διδασκάλου, ὡς προφήτου, ὡς θαυματουργοῦ ζῇ εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ λαοῦ μας. Κατὰ τὴν περιοδείαν μου ὡς ἱεροκήρυκος εἰς τὴν ἐπαρχίαν Γρεβενῶν, συνήντησα σεβασμίους γέροντας, βοσκοὺς τῆς Πίνδου, οἱ ὁποῖοι ἤκουσαν τοὺς πάππους των νὰ λέγουν ὅτι οἱ γονεῖς των εἶχον ἀκούσει οἱ ἴδιοι τὸν ἀείμνηστον διδάσκαλον, καὶ ἀνέφερον πλεῖστα ὅσα ἀνέκδοτα ἐκ τῆς θαυματουργοῦ δράσεώς του. Εἰς δὲ τὴν ὡραίαν κωμόπολιν τῆς Πίνδου τὴν Σαμαρίναν, εἰς τὸ μέρος ὅπου ἐκήρυξεν, οἱ εὐσεβεῖς της κάτοικοι ἔκτισαν πρὸ ὀλίγων ἐτῶν Ἱερὸν Ναὸν τιμώμενον ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου.
Αλλ᾿ ἐὰν τώρα ἐκ τῶν ὑπωρειῶν τῆς Πίνδου μεταβῶμεν εἰς τὴν ἰδιαιτέραν πατρίδα τοῦ Ἁγίου, τὴν εὑρισκομένην εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Αἰτωλίας καὶ Ἀκαρνανίας, θὰ συναντήσωμεν ἐκεῖ ἄραγε μεγαλοπρεπῆ ναὸν ἀντάξιον τοῦ μεγάλου τούτου χριστιανοῦ διαφωτιστοῦ καὶ διδασκάλου τοῦ Ἑλληνικοῦ Γένους; Δυστυχῶς ὄχι! Καὶ ὅμως οἱ Αἰτωλοὶ καὶ οἱ Ἀκαρνᾶνες, οἱ διακρινόμενοι ἀνέκαθεν διὰ τὰ θρησκευτικὰ καὶ πατριωτικὰ συναισθήματά των, θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχον κτίσει πρὸ πολλοῦ τοιοῦτον Ἱερὸν Ναόν. Πρὸ τοῦτο ὅμως ἀπαιτεῖται ἄνθρωπος, ὅστις θ᾿ ἀνάψῃ τὸ πρῶτον πῦρ*.
* Ὅπως καὶ εἰς τὸν πρόλογον τῆς δευτέρας ἐκδόσεως ἐγγράφομεν, ὡραῖος Ναὸς ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου ἐκτίσθη εἰς τὴν ἰδιαιτέραν του πατρίδα. Ἄξιοι πολλῶν ἐπαίνων οἱ διὰ τὴν ἀνοικοδόμησιν τοῦ Ναοῦ μετὰ ζήλου ἐργασθέντες κληρικοὶ καὶ λαϊκοί, καταγόμενοι ἐκ τῆς περιφερείας τοῦ Ἁγίου. Εἶθε νὰ μὴν εἶνε μακρὰν ἡ ἡμέρα κατὰ τὴν ὁποίαν καὶ Μονὴ θὰ κτισθῇ (εκτίσθη ήδη), καὶ Ἱεραποστολικὴ Σχολὴ ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου θὰ ἱδρυθῇ πρὸς ἀναζωογόνησιν τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος.
Εἶθε ἕνας ἐκ τῶν δραστηρίων κληρικῶν, τῶν πεφωτισμένων θεολόγων καὶ τῶν εὐσεβῶν τέκνων, ποὺ δὲν ἔπαυσε νὰ γεννᾷ ἡ ἡρωϊκὴ αὕτη ἐπαρχία τῆς Ῥούμελης, εἶθε ἕνας νὰ εὑρεθῇ νὰ ἐνστερνισθῇ τὴν ἰδέαν αὐτήν, καὶ ἐκεῖ ὅπου εἶδε τὸ πρῶτον τὸ φῶς τοῦ ἡλίου ὁ Νεομάρτυς, νὰ κτισθῇ περίλαμπρος Ναὸς καὶ παραπλεύρως τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Σχολὴ μὲ τὴν ἐπιγραφήν· ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ «Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ», τῆς ὁποίας οἱ μαθηταὶ θὰ ἐμπνεώνται, θὰ διδάσκωνται καὶ θὰ ἐφαρμόζουν τὰς πρακτικὰς μεθόδους τοῦ κηρύγματος τοῦ μεγάλου τούτου ἱεραποστόλου τῶν νεωτέρων χρόνων.
Η Ἑλλὰς περιμένει ἀπὸ τὴν Ἀκαρνανίαν νέους ἱεραποστόλους μὲ τὴν φλόγα τοῦ μεγάλου συμπατριώτου των.
* * *
Ἅγιε Κοσμᾶ, ἱερομάρτυς καὶ ἰσαπόστολε! Ἐβάδισες ἐπάνω εἰς τὰ ἴχνη τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Νεώτερος Ἀπόστολος τοῦ Κυρίου ἀνεδείχθης. Ἡ Ἑλλὰς τὴν ὁποίαν εὐηργέτησες μὲ διδασκαλίαν, μὲ προφητείας, μὲ θαύματα, καὶ τέλος μὲ τὸ μαρτυρικόν σου αἷμα, δὲν πρόκειται νὰ λησμονήσῃ τὸ ὄνομά σου. Τὸ ἱερόν σου λείψανον μένει ἐκεῖ, πέραν τῶν συνόρων μας, ὅπως μένουν τὰ ὀστᾶ τόσων ἡρώων καὶ μαρτύρων τῆς Φυλῆς μας… Ἀλλ᾿ ἡ μακαρία ψυχή σου πτερυγίζει ὑπεράνω τῆς Χώρας ταύτης, βλέπει τὰ δάκρυα καὶ τὰ αἵματα, τὰς ἀγχόνας καὶ τὰ ἰκριώματα, ποὺ ἔστησεν ὁ Ἑωσφόρος διὰ νὰ ἐξαφανίσῃ τὴν Φυλήν μας, καὶ δέεται**. Καὶ μὴ παύσῃς δεόμενος ὅπως ὁ Θεὸς δώσῃ λύτρωσιν τῷ λαῷ αὐτοῦ, διὰ νὰ ἐπαναλάβῃ ὁ μαρτυρικὸς αὐτὸς λαός, τὰ τελευταῖα παρήγορά σου λόγια, μὲ τὰ ὁποῖα ἐσφράγισες τὴν ἰδικήν σου μαρτυρικὴν ζωήν: ΔΙΗΛΘΟΜΕΝ ΔΙΑ ΠΥΡΟΣ ΚΑΙ ΥΔΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΞΗΓΑΓΕΣ ΗΜΑΣ ΕΙΣ ΑΝΑΨΥΧΗΝ. (Ψαλμ. 65, 12)
** Ταῦτα ἐγράφοντο καθ᾿ ὃν χρόνον εἰς τὰς κορυφὰς τῶν Ἠπειρωτικῶν καὶ Μακεδονικῶν ὀρέων σφοδραὶ μάχαι διεξήγοντο καὶ ἡ Ἑλλὰς ἐκινδύνευε νὰ πέσῃ εἰς στὸ στόμα ἀγρίων θηρίων τῆς Ἀποκαλύψεως. Ἡμεῖς πιστεύομεν ὅτι, ἐὰν πολλάκις ἐσώθημεν ἐκ φοβερῶν κινδύνων, τοῦτο ὀφείλομεν εἰς τὰς προσευχὰς τῶν Ἁγίων καὶ Μαρτύρων, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν καὶ ἐμαρτύρησαν ἐν μεσῳ ἡμῶν. Ἐὰν ὅμως μένωμεν ἀμετανόητοι, σκληροκάρδιοι, ὅπως οἱ Ἰουδαῖοι, τότε, κἂν ὅλοι οἱ Ἅγιοι καὶ Μάρτυρες ὑπὲρ ἡμῶν δέωνται, δὲν θὰ σωθῶμεν.
Ἅγιος Ἱερομάρτυς Κοσμᾶς Αἰτωλός
Τρεῖς Λόγοι τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης Αὐγουστίνου Καντιώτη τοῦ Παρίου (1906-2010)
(Ἐκ τοῦ: Κοσμᾶς Αἰτωλός. Ἐκδ. Σταυρός, Ἀθήνα 1998)
Η/Υ ΠΗΓΗ:
http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/agiologion/agios_ieromartys_kosmas_aitwlos_treis_logoi.htm#1
