Η ομιλία αυτή του Οσίου Πατρός ημών Φωτίου του μεγάλου, πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, έχει ως τίτλο: «ομιλία λεχθείσα τη αγία Παρασκευή, εν τω άμβωνι της αγίας Ειρήνης μετά την συμπλήρωσιν των κατηχήσεων». Η ομιλία αυτή, όπως παρατηρεί ο Β. Λαούρδας, δεν είναι κατηχητική, άλλ’ εκφωνήθηκε προς ορθοδόξους Χριστιανούς, μετά από ομιλίες του Αγίου προς τους κατηχουμένους, και ότι αυτή δεν λέχθηκε τη Μεγάλη Παρασκευή, αλλά κατά την αρχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Περιγράφοντας στην αρχή την βαριά πτώση και πάλι των πιστών (παρ. β’), τονίζει στη συνέχεια ότι υπάρχει τρόπος σωτηρίας, που δεν είναι άλλος από τη μετάνοια και εξομολόγηση και επιστροφή στη διδασκαλία του Χριστού (παρ. δ’), η οποία είναι πρόξενος μεγάλης ηδονής (παρ. ε’). Ηδονή όμως νοιώθει κανείς και όταν εξετάζει τη συνείδησή του και την βρίσκει απαλλαγμένη από ενοχές (παρ. ς’). Την ομιλία κλείνει με την προτροπή προς αποφυγή των ακαθάρτων ηδονών και επιδίωξη των καθαρών ηδονών που πηγάζουν από τη νηστεία και την εγκράτεια (παρ. ζ – η’). Η ομιλία αυτή θα πρέπει, σύμφωνα με τον Σ. Αριστάρχη, να εκφωνήθηκε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή του 856 ή 860.
Ε. Μερετάκη.
α’. Αλλά ταύτα μεν προηγουμένω λόγω, τοις ήδη παρεσκευασμένοις προς το βάπτισμα, ούπω δε κατηρτισμένοις την τελειότητα, άλλ’ έτι και της καθάρσεως επιδεομένοις και της μυστικής τραπέζης απειργομένοις.
β’. Τί δαι ημείς οι προκαθαρθέντες δια του Πνεύματος, οι τελειωθέντες δια της χάριτος, οι καταξιωθέντες του χαρίσματος, το βασίλειον ιεράτευμα, ο λαός ο περιούσιος, το έθνος το άγιον, ους ου μόσχων και τράγων ή κριών αίμα, παλαιοίς τύποις τελούμενον, άλλ’ αυτός ο Κύριος τω οικείω περιεποιήσατο αίματι, οι ταις μοχθηραίς αποταξάμενοι πράξεσι, χρηστότητα δε και δικαιοσύνην επαγγειλάμενοι, οι τον παλαιόν άνθρωπον συν ταις επιθυμίαις της σαρκός απεκδυσάμενοι, τον Χριστόν δε ενδυσάμενοι («όσοι γαρ εις Χριστόν εβαπτίσθημεν, Χριστόν ενεδυσάμεθα») και Χριστού μέλη γεγόναμεν, του θείου γαρ Παύλου διδάσκοντος μεμαθήκαμεν, ότι «τα σώματα ημών μέλη εστίν»)˙ τί ουν ημείς; Άρα το νυμφικόν διεσωσάμεθα άχραντον μηδενί καταμολυνθήναι παραχωρήσαντες χείρονι; Άρα τον αρραβώνα της μελλούσης μακαριότητος ακαπήλευτον διετηρήσαμεν, πόρνης ηδονής ου κλαπέντες δελεάσμασιν, αλλά σώφρονι λογισμώ και επιμελεία βίου την προαγωγόν ραστώνην διαπτύσαντες απεκρουσάμεθα; Άρα των συνθηκών απομνημονεύοντες, ας ενώπιον αγγέλων και ανθρώπων Θεώ συνεθέμεθα, απαραβάτους ταύτας διεφυλάξαμεν, πιστούς εαυτούς ταις παραθήκαις, ων ηξιώμεθα, επιδεικνύντες τη εκπληρώσει των υποσχέσεων;…
1 Αυτά βέβαια ειπώθηκαν στον προηγούμενο λόγο προς εκείνους που έχουν ήδη προετοιμασθεί για το βάπτισμα, δεν είναι όμως ακόμα τέλεια καταρτισμένοι, αλλά και την κάθαρση χρειάζονται ακόμα, και εμποδίζονται από τη μυστική τράπεζα.
2 Εμείς όμως που έχουμε προκαθαρθεί από το Πνεύμα, που έχομε τελειωθεί από τη χάρη, που αξιωθήκαμε να λάβομε το χάρισμα, εμείς το βασίλειο ιεράτευμα,1 ο λαός ο περιούσιος, το έθνος το άγιο, που μας απέκτησε όχι με το αίμα των μοσχαριών και των τράγων και των κριαριών των θυσιών του παλαιού νόμου, αλλά ο ίδιος ο Κύριος με το δικό του αίμα και μας έκανε δικούς του, εμείς που αποβάλαμε τις πονηρές πράξεις και υποσχεθήκαμε να είμαστε χρηστοί και δίκαιοι, που αποθέσαμε τον παλαιό άνθρωπο μαζί με τις επιθυμίες της σάρκας και ντυθήκαμε τον Χριστό («γιατί όσοι βαπτισθήκαμε στο όνομα του Χριστού, ντυθήκαμε τον Χριστό» και γίναμε μέλη του Χριστού˙ γιατί ο θείος Παύλος μας δίδαξε και μάθαμε «ότι τα σώματά μα είναι μέλη του Χριστού)˙ εμείς λοιπόν τί έχομε κάνει; Άραγε διαφυλάξαμε τη νυμφική στολή άχραντη και δεν επιτρέψαμε να την μολύνει καμμιά ασχήμια; Διατηρήσαμε άραγε τον αρραβώνα της μελλοντικής μακαριότητας ανόθευτο και δεν εξαπατηθήκατε από τα δολώματα της πόρνης ηδονής, αλλά με φρόνιμο λογισμό και επιμέλεια βίου αποκρούσαμε με αηδία την προαγωγό αδιαφορία; Άραγε ενθυμούμαστε τις συμφωνίες που κάναμε με τον Θεό μπροστά σε αγγέλους και ανθρώπους και τις διαφυλάξαμε απαραβίαστες, αποδεικνύοντας τους εαυτούς μας πιστούς σ’ αυτά που μας εμπιστεύθηκε με την εκπλήρωση των υποσχέσεών μας;…
Παράβαλε και:
Ο Χριστός ξανασταυρώνεται – του αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Χριστοδούλου.
Τη Αγία και Μεγάλη Παρασκευή – Πατρ. Χρήστου Παπαχρήστου «Τα Πάθη τα σεπτά», Υμνολογική εκλογή.
Εικαστικές εκφράσεις των Παθών και της Αναστάσεως του Χριστού – Μυρτάλη Αχειμάστου-Ποταμιάνου.
Ο σταυρωθείς και Αναστάς Κύριος η μόνη αλήθεια – Αρχιμ. Γεωργίου Καψάνη.
Αγίου Λουκά Αρχιεπ. Συμφερουπόλεως της Κριμαίας – λόγος εις την Μεγάλην Παρασκευήν.
Τα Πάθη του Χριστού στη λαϊκή ποίηση.
Η Αισθητική Βάση της Υμνογραφίας των Παθών – Βασιλείου Μουστάκη.
Μεγάλη εβδομάς. Μεγάλη Πέμπτη και Μεγάλη Παρασκευή εσπέρας, Μεγάλη παρασκευή πρωί – Νεοελληνική απόδοση, Αρχιμ. Κυριακού Εμμ. Τσολάκη.
«Ιδε ο άνθρωπος» – Αειμνήστου Αρχιεπισκ. Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Χριστοδούλου.
Τη Αγία και Μεγάλη Παρασκευή – Υμνολογικόν απάνθησμα.
Το Μυστήριο του Σταυρού.
