Το κείμενο, που ακολουθεί, αποτελεί μετάφραση υπό Αγιορειτών Πατέρων από το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Θεσσαλονίκης.
ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΠΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΠΟΔΟΥΛΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΕΝΟΣ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΒΕΛΤΙΩΣΕΩΣ ΤΩΝ ΠΕΠΡΩΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Κέρκυρα 6/18 Απριλίου 1819
Τέκνα της Αγίας Μητέρας μας Εκκλησίας,
Είμαστε όλοι αδέλφια˙ συνδεδεμένοι με κοινές δυστυχίες, οδηγηθήκαμε όλοι στο να βοηθούμε ο ένας τον άλλον: φωτισμένοι από την εμπειρία των λαθών μας, σπουδασμένοι από εδώ και πέρα στο σχολείο των συμφορών, οι οποίες προέκυψαν από αυτά και οι οποίες μας καταθλίβουν, φτάσαμε ήδη σε έναν ορισμένο βαθμο ωριμότητος, διότι όλοι μας είμαστε εξίσου εντυπωσιασμένοι από μία πεποίθηση: ότι δηλαδή οφείλουμε να βοηθάμε ο ένας τον άλλον, χωρίς όμως να παρεκκλίνουμε καθόλου από τις αρχές τις καθιερωμένες από την ηθική αυτής της αγίας θρησκείας, στη μόνην που οφείλουμε να συγκροτήσουμε ένα έθνος, να υποφέρουμε εξαιτίας αυτής της πεποιθήσεως, να συλλάβουμε το βαθύ νόημα των δεινών μας και να αισθανθούμε την ανάγκη να απαλλαγούμε για πάντα από αυτά.
Η πορεία, που ακολουθούμε εδώ και μερικά χρόνια, με την προοπτική να επιτύχουμε αυτόν τον σκοπό, είναι χωρίς αντίρρηση η αληθινή. Έχει ως οδηγό τις αρχές του Ευαγγελίου και είναι μέσα στη φύση των ανθρωπίνων πραγμάτων.
Κανουμε το καλό στούς συμπατριώτες μας χάριν μόνον της αγάπης του καλού και χωρίς οποιοδήποτε άλλο συμφέρον˙ με αυτό βελτιώνουμε την σημερινή ζωη τους και τους προετοιμάζουμε έτσι για τα μεγάλα πλεονεκτήματα ενός ηθικού και χριστιανικού πολιτισμού˙ δεν αναμιγνυόμεθα καθόλου στην δημιουργία αυτού του πολιτισμού, πάνω στις βάσεις ενός αυθαίρετου συστήματος ή ενός τέτοιου, που θα το υπαγόρευαν οι περιστάσεις, αλλά αφήνουμε αυτό το μεγάλο έργο στην Θεία Πρόνοια, η οποία μόνη είναι ο διαιτητής των εθνών.
Τετοιες είναι γενικά οι οδηγίες, που ακολουθούν οι Έλληνες, καλεσμένοι από την αφοσίωσή τους στην υπηρεσία της πατρίδος μας: οι μεν εργαζόμενοι οι ίδιοι για την καλύτερη εκπαίδευση των παιδιών τους, οι δε ευνοώντας με ευγενείς θυσίες τις φιλολογικές προθέσεις ανάμεσά μας και στηρίζοντας με τα μέσα τους φτωχότερους ανάμεσα στούς νέους Έλληνες, οι οποίοι φοιτούν στις ευρωπαϊκές ακαδημίες.
Η φιλολογική εκπαίδευση δεν είναι ωστόσο η μόνη, που έχουμε ανάγκη• η πατρίδα απαιτεί μία άλλη. Πρόκειται για την ηθική.
Η ηθική εκπαίδευση οφείλει να έχει σαν σκοπό αφενός μεν να προβάλει τους ανθρώπους, που είναι άξιοι σεβασμού και εμπιστοσύνης εκ μέρους του έθνους, αφετέρου δε να συνηθίσει σταδιακά το έθνος να σέβεται, να ακούει και να πιστεύει αυτούς τους ανθρώπους.
Εαν οι εποχές, όπου τα πάντα υπόσχονταν στην πατρίδα μας το πιο αξιοπρεπές και ευτυχισμένο μέλλον, πέρασαν, παίρνοντας μαζί τους τις καλύτερές μας ελπίδες, αυτό οφείλεται στο ότι οι άνθρωποι, από τους οποίους αυτή η πατρίδα επρόκειτο να αποτελείται, δεν ήταν ακόμη φτιαγμένοι ούτε να ακούνε την σεβάσμια φωνή της αλήθειας, ούτε να εισακούονται από την μάζα των συμπολιτών μας : Λιγα φώτα, καμία εμπειρία, καθόλου χρήση του κόσμου και λιγότερα ακόμη ήθη αποτελούσαν όλη την κληρονομιά μας εκείνων των εποχών. Ζούμε δύσκολα σ’ αυτήν την φτώχεια των μέσων, όταν βρισκόμαστε εν μέσω μιας καταστάσεως συνηθισμένων πραγμάτων.
Πως, λοιπόν, να απαιτήσουμε να βγούμε από αυτήν ή να δημιουργήσουμε μία καλύτερη;
Ο άνθρωπος, που μόλις αποτίναξε τον ζυγό, μπορεί να φέρει γρήγορα το πνεύμα του σε φιλελεύθερες αντιλήψεις, αλλά, για να εφαρμόσει αυτές τις ιδέες, χρειάζονται περισσότερα, χρειάζεται η καρδιά αυτού του ανθρώπου να είναι προικισμένη με φωτισμένη καλοσύνη, τέτοια όπως εκείνη, που διδαχθήκαμε από το Ευαγγέλιο : έξω από αυτό τίποτα το πραγματικό καλό.
Οι Φιλελεύθερες αντιλήψεις ή παραμένουν στον κόσμο των αφηρημένων εννοιών, οπότε μένουν χωρίς αποτέλεσμα, ή γίνονται το μέσο της φιλοδοξίας και του προσωπικού συμφέροντος, οπότε χάνουν όλα τους τα θέλγητρα : αντι να γίνουν αγαπητές, γίνονται απεχθείς στο λαο : ο πολιτισμός του δεν μπορεί να προχωρήσει˙ οπισθοχωρεί.
Ας συνειδητοποιήσουμε τίμια τα γεγονότα, που καλύπτουν το ήμιση του αιώνα μας: ας κατέβουμε με περισυλλογή στο βάθος των συνειδήσεών μας˙ ας διερευνήσουμε αυτές των συμπατριωτών μας, οι οποίοι βρέθηκαν σε θέση να μας παράσχουν κάποια υπηρεσία και έχασαν τις ωραίες και μεγάλες ευκαιρίες να εξοφληθούν γι’ αυτήν, και θα είμαστε βαθειά πεπεισμένοι ότι με λιγότερη άγνοια αφ’ενός και λιγότερη έλλειψη ηθικού χαρακτήρος αφ’ετέρου, οι πιο διακεκριμένοι άνθρωποι μεταξύ των πατέρων μας, ευνοημένοι από τις περιστάσεις των καιρών τους, θα μας είχαν κληροδοτήσει πεπρωμένα λιγότερο προβληματικά και την σταδιακή βελτίωση της τύχης μας.
Αυτή η βελτίωση ωστόσο αρχίζει: το κυριότερο στοιχείο της έγκειται στην απήχηση, που είχαν ανάμεσά μας εδώ και μερικά χρόνια οι αλήθειες, που μόλις περιγράψαμε. Πρέπει τώρα να καλλιεργήσουμε με συνέχεια και σοφία αυτή την ευτυχή τάση των συμπατριωτών μας και να τη φέρουμε σταδιακά σε ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Ένα από τα μέσα, που παρουσιάζεται, για να πούμε έτσι αυθόρμητα στο πνεύμα, είναι να ενώσουμε σ’ αυτό το μεγάλο έργο τις προσπάθειες των πιο φωτισμένων και των πιο υγιώς σκεπτομένων ανάμεσα στούς Έλληνες. Αυτή η ένωση φαίνεται να υπάρχει˙ είναι τόσο στο γράμμα όσο και στο πνεύμα της χριστιανικής αδελφότητος.
Όποιος και να είναι ο κοσμικός χαρακτήρας, με τον οποίο μπορεί κανείς να θελήσει να την επενδύσει, είναι επιθυμητό αυτή η ένωση να μην παρεκκλίνει καθόλου από το σκοπό, τον οποίο δηλώσαμε πιο πάνω, και πάνω στον οποίο είναι σπουδαίο ακόμη να εστιάσουμε την προσοχή.
Το επαναλαμβάνουμε: οι Έλληνες οφείλουν να ασχοληθούν μοναδικά και αποκλειστικά με την ηθική και φιλολογική εκπαίδευση της Ελλάδος: κάθε άλλο αντικείμενο ασχολίας είναι μάταιο: κάθε άλλη εργασία είναι επικίνδυνη.
Το σημείο αφετηρίας, όπως και το κέντρο της ηθικής εκπαιδεύσεως, δεν μπορεί να είναι παρά η μόρφωση του κλήρου˙ ο δικός μας δεν είναι καθόλου μορφωμένος ελλείψει μέσων˙ παρέχοντάς του τα, θα εκπληρώσει ένα ωραίο καθήκον. Περιορίζουμε αυτά τα μέσα στα ακόλουθα :
1. Να εφοδιάσουμε τις κυριότερες επισκοπές με τους πιο μορφωμένους και υποδειγματικούς επισκόπους και μητροπολίτες ως προς την καθαρότητα των ηθών τους.
2. Να υποχρεώσουμε αυτούς τους αρχιερείς έμμεσα να ευνοούν στην δικαιοδοσία τους την πρόοδο των δημοσίων σχολείων: σαν δείγμα ελεημοσύνης θα μπορούσαμε να τους παρέχουμε τα χρηματικά μέσα.
3. Να τους αποδείξουμε τη μείζονα σημασία της υπηρεσίας, την οποία θα μπορούσαν να προσφέρουν στην πατρίδα, απονέμοντας στις αντίστοιχες δικαιοδοσίες τους την δικαιοσύνη με μία σχολαστική αυστηρότητα και μία ακατάβλητη ανιδιοτέλεια.
Το τεράστιο κύρος της Εκκλησίας, ενισχυμένο με αυτό τον τρόπο, θα καταστεί ο φύλακας του έθνους. Θα είναι η μόνη, μόνο αυτή ίσως η κοιτίδα του μέλλοντός του. Εαν θα θέλαμε να αναπτύξουμε αυτή την ιδέα, θα ήταν εύκολο να αποδείξουμε μέχρι πασιφανείας ότι από την υπόληψη, με την οποία περιβάλλει κανείς τον κλήρο και από τη σωστική επιρροή, που αυτός ασκεί στις εσωτερικές σχέσεις κάθε επισκοπής, θα θεμελιώσουμε πάνω στις σημερινές βάσεις την αναγέννηση του έθνους, και θα έχουμε, για να πούμε έτσι, στο χέρι το νήμα, με το οποίο συνδέεται αυτό το μεγάλο γεγονός.
Είναι περιττό να παρατηρήσουμε εδώ ότι στην παρούσα κατάσταση των πραγμάτων, με αυτό μόνο το μέσο μπορούμε να ευνοήσουμε αφ’ ενός την άνοδο των ανθρώπων, που οφείλουν να εισακούονται, και να διατηρήσουμε αφ’ ετέρου τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη του λαού απέναντι στούς τελευταίους.
Όποια και να είναι η τύχη των γεγονότων, είτε η σημερινή κατάσταση της πατρίδος μας έχει να διατηρηθεί αμετάβλητη για πολλά χρόνια, είτε η Ελλάδα έχει να υποστεί μία κρίση, είναι πάντοτε υψίστης σημασίας :
1. Το Έθνος να είναι εξ ολοκλήρου αφοσιωμένο στην Εκκλησία του και επομένως ο λαός κάθε περιοχής να φέρεται φυσικά στο να αναγνωρίζει και να λατρεύει τους αρχηγούς, οι οποίοι έχουν εργαστεί περισσότερο για την ευτυχία του.
2. Οι ποιμένες να είναι, όσο αυτό είναι εφικτό, τα όργανα αυτού του μεγάλου αποτελέσματος.
3. Η δημόσια εκπαίδευση να είναι ταυτόσημη με αυτή του κλήρου και η μία να μην μπορεί ποτέ να αποσπασθεί από την άλλη, πολύ δε περισσότερο να βρίσκονται σε διάσταση.
Ευνοώντας την εκπαίδευση της νεολαίας και έλκοντας επιμελώς από τους κόλπους των οικογενειών τους μορφωμένους ανθρώπους στις σχολές των πανεπιστημίων και του κόσμου, πρέπει να φροντίσουμε πολύ να μην τους επιτρέψουμε καθόλου να έρθουν σε αντιπαράθεση με την Εκκλησία. Αυτή εδώ είναι μία μεγάλη υπηρεσία, την οποία οι Έλληνες, απολαμβάνοντας κάποια αξιοπιστία, μπορούν και οφείλουν να προσφέρουν στην πατρίδα τους. Αυτό θα το πετύχουν, μετριάζοντας με την επιρροή τους τις αξιώσεις των σοφών και εξουδετερώνοντας τις προλήψεις, με τις οποίες η άγνοια αγαπά να περιβάλλεται.
Είπαμε ότι είναι μεγίστης σημασίας να τοποθετήσουμε στις μεγάλες επισκοπές αρχιερείς φωτισμένους και σεβαστούς ένεκα της καθαρότητος των ηθών τους. Το δεύτερο μέρος της ηθικής εκπαιδεύσεως οφείλει να έχει σαν αντικείμενο την εκπαίδευση των ανθρώπων στις υποθέσεις των χωρών τους. Το καλύτερο σχολείο για μας είναι αυτό, που μας προσφέρουν οι χριστιανικοί λαοί της θρησκείας μας και οι ελεύθεροι λαοί. Είναι στη Ρωσία, όπου μπορούμε να δούμε πως από την Εκκλησία προέρχεται η εθνική ευημερία και η πρόοδος του πολιτισμού. Είναι στην Ελβετία, στην Αγγλία και στην Αμερική, όπου μπορούμε να μάθουμε από την έλξη του παραδείγματος την επιστήμη και την τέχνη της ελευθερίας.
Η ελευθερία είναι μία επιστήμη, διότι βασίζεται σε αρχές˙ είναι μία τέχνη, διότι το πιο υψηλό δόγμα δεν αξίζει μία καλή δράση, και διότι στις υποθέσεις τα πάντα είναι δράση. Πρέπει, λοιπόν, να βρισκόμαστε εν μέσω ελευθέρων ανθρώπων, για να μάθουμε να είμαστε ελεύθεροι και θεωρητικά και πρακτικά. Πρέπει να ζήσουμε ένα χρονικό διάστημα εν μέσω ενός έθνους ιδιαίτερα χριστιανικού και θρησκευτικού και συνεπώς ευημερεύοντος, για να μάθουμε να είμαστε θρησκευόμενοι τόσο με το συναίσθημα όσο και με την πειθαρχία.
Οι σημαίνοντες άνθρωποι της πατρίδος μας θα όφειλαν, λοιπόν, να μην χάσουν καθόλου από τα μάτια τους αυτές τις παρατηρήσεις και υιοθετώντας τες να φροντίσουν, ώστε κάποιοι νέοι μεταξύ των δικών μας να λάβουν μια καλή μόρφωση στη Ρωσία, στην Ελβετία, στην Αγγλία και στην Αμερική.
Το εμπόριο τους προσφέρει μία πολύ ευνοϊκή ευκαιρία. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους νέους, θα μπορούσαμε να διαλέξουμε αυτούς, που δίνουν τις μεγαλύτερες ελπίδες, τόσο με τα χαρίσματά τους, όσο και με τα ήθη τους, και να τους κάνουμε να ταξιδέψουν κάποιο χρονικό διάστημα στις χώρες, που μόλις αναφέραμε. Αφού μορφωθούν σ’ αυτά τα μεγάλα σχολεία, θα πρέπει να τους κάνουμε να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να τους δώσουμε εργασία, είτε παρέχοντάς τους δημόσιες φροντίδες, είτε εκφράζοντάς τους εμπιστοσύνη.
Το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων, που διακρίθηκαν στο εξωτερικό, επιστρέφοντας στις εστίες τους, βρίσκονται εκτοπισμένοι και χωρίς έργο. Πληγέντες από την πλήξη και την ανυποληψία, αδημονούν: ψάχνουν αλλού τη ζωη, που δεν μπορούν να βρουν στη χώρα τους˙ την εγκαταλείπουν˙ είναι χαμένοι για την πατρίδα.
Το σημαντικό είναι να τους διατηρήσουμε και να τους κάνουμε να εργαστούν γι’ αυτήν. Αυτό το θέμα, που θεωρητικά φαίνεται να έχει μια τεράστια δυσκολία, είναι εύκολο από τη στιγμη, που το εξετάζει κανείς πρακτικά : ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κάποιο ενδιαφέρον˙ η μεγάλη τέχνη έγκειται στο να τον κάνουμε να βρει κάποιο ενδιαφέρον και να ενώσουμε αυτό το ενδιαφέρον με το ενδιαφέρον όλων.
Όμως, δεν υπάρχει χωριό, που να μην προσφέρει μία πληθώρα ενδιαφερόντων, κυρίως για ανθρώπους, που είναι προικισμένοι με μία μεγάλη ευαισθησία και πολύ φαντασία, και μάλλιστα όταν η εθνική ιστορία μπορεί να συγκινήσει τη μία και να θρέψει την άλλη.
Ασχολούμενοι με ένα μέρος της υπηρεσίας της πατρίδος μας, οι καλοπροαίρετοι άνθρωποι μπορούν να της φανούν πολύ χρήσιμοι, είτε ευνοώντας την πολιτική, για να πούμε έτσι, εκπαίδευση των νέων με μεγάλες ελπίδες, είτε χρησιμοποιώντας αυτούς, οι οποίοι θα τις έχουν πραγματοποιήσει με τις επιτυχίες τους, κατά την διάρκεια των ταξιδιών τους στο εξωτερικό.
Αυτοί οι δύο κλάδοι της εθνικής υπηρεσίας απαιτούν ένα σημείο επαφής, ένα κοινό κέντρο από όπου αναχωρούν. Αυτοί, που μπορούν να γίνουν το κέντρο, είναι οι φωτισμένοι άνθρωποι καλής προαιρέσεως και ειλικρινά χριστιανοί ανάμεσά μας. Διδοντας συνεχώς με όλες μας τις προσπάθειες αυτή την ευθεία και ηθική κατεύθυνση, δεν θα παραμελήσουμε κανένα καθήκον, που ο καθένας από μας έχει αναλάβει απέναντι στην τάξη, που υπάρχει στη χώρα, όπου βρίσκονται οι εστίες του και ο τάφος των πατέρων του, και συγχρόνως εκπληρώνουμε έντιμα και με αξιοπρέπεια όλα τα καθήκοντα, που μας επιβάλλει η αγία μας θρησκεία. Αυτή μας εντέλλεται την αγάπη προς τους ομοίους μας και κατά μείζονα λόγο προς τους συμπατριώτες μας.
Την ημέρα, που θα βγούμε από αυτή την γραμμή, όταν θα ασπασθούμε ένα διαφορετικό δόγμα, οι θυσίες μας θα αυξήσουν τις συμφορές της πατρίδος μας. Δεν θα πρόκειται πλέον για το κοινό καλό: θα είναι η φιλοδοξία και η κενοδοξία ορισμένων ατόμων, τα οποία θα κληθούν να υπηρετήσουν τα συμφέροντα της γενέτειρας γης μας.
Ελπίζουμε να προφυλαχθούμε από αυτόν τον μεγάλο κίνδυνο˙ οι συνέπειες των λαθών μας βαραίνουν ακόμη πάνω από τα κεφάλια μας.
