Γ. Πλησιάζοντας τα Βιβλία
Διδακτικές Πρακτικές, Δράσεις Φιλαναγνωσίας και Αναγνωστικές Εμψυχώσεις
Καλώς ή κακώς, το να αγαπήσουν τα παιδιά το διάβασμα, γίνεται κυρίως μέσα από το ίδιο το διάβασμα. Και σε αυτό θα φτάσουν επειδή θα το θελήσουν τα ίδια τα παιδιά, όταν το θελήσουν, χωρίς πίεση, διαταγές ή εξαναγκασμούς, χωρίς να περιμένουν κάποιο αντάλλαγμα ή κάποια ωφέλεια. Αν είναι αρκετά τυχερά ή επίμονα, ένα από τα βιβλία με τα οποία θα έρθουν σε επαφή, θα γίνει ο ξεναγός τους στον κόσμο της αναγνωστικής απόλαυσης.
Μέχρι όμως να φτάσει η ευλογημένη εκείνη ώρα της συνάντησης με το κρίσιμο βιβλίο, υπάρχουν κάποιες δραστηριότητες, σχεδιασμένες να φέρνουν παιδιά και βιβλία πιο κοντά. Αν με παιγνιώδη και ευχάριστο τρόπο προκαλέσουμε την περιέργεια και το ενδιαφέρον των μαθητών να «γευτούν» μερικές σελίδες, διευκολύνουμε τη γνωριμία τους με τον κόσμο των βιβλίων και ίσως θέτουμε βάσεις για την εξέλιξή τους σε τακτικούς αναγνώστες. Τίποτα ωστόσο δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο – γιατί κανείς δεν μπορεί να προδικάσει τι θα συμβεί, μόλις ένα εξώφυλλο ανοίξει μπροστά σ’ ένα παιδικό πρόσωπο.
Σύμφωνα με έρευνα σε σχολεία της Νέας Ζηλανδίας (NZ Ministry of Education. (2006). Effective literacy practice in Years 5 to 8. Wellington: Learning Media), στα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας στα οποία ο μέσος όρος παρουσίαζε υψηλότερα σκορ αλφαβητισμού, οι δάσκαλοι:
– ήταν οι ίδιοι ενθουσιώδεις αναγνώστες
– διάβαζαν μεγαλόφωνα καθημερινά
– αφιέρωναν περισσότερες ώρες στο διάβασμα
– διαμόρφωναν στις αίθουσές τους ελκυστικό αναγνωστικό περιβάλλον
– πρόσφεραν ποικιλία αναγνωσμάτων
– επιδίωκαν οι μαθητές τους να αναπτύξουν ένα διαρκές ενδιαφέρον για την ανάγνωση
– βασική φόρμουλα: ενδιαφέρον οδηγεί σε προσπάθεια που καταλήγει σε ικανοποίηση / καλύτερα αποτελέσματα
Σε ό,τι αφορά στους εφήβους, ο δάσκαλος Chris Crowe (Young Adult Literature: Rescuing Reluctant Readers, The English Journal vol.88, No.5, Μάιος 1999 σσ.113-116) συμβουλεύει σε άρθρο του:
– Να τους δείξουμε ότι το διάβασμα είναι διασκεδαστικό όσο και το να βλέπουν τηλεόραση, να πηγαίνουν για ψώνια ή βόλτες με τις παρέες τους
– Να τους θυμίσουμε τις χαρές του διαβάσματος
– Να τους καθοδηγούμε προς επιλεγμένα, καλά εφηβικά βιβλία
– Να τους βοηθάμε να συνδέονται με τα αναγνώσματά τους, να τους υποδεικνύουμε έργα που συνδέονται με αυτά που έχουν μόλις διαβάσει, ή αν έχουν βαλτώσει σε ένα είδος να τους σπρώχνουμε προς κάτι καινούριο
– Να διαβάζουμε οι ίδιοι και να συζητάμε για τα αναγνώσματά μας
– Να διαβάζουμε από τα βιβλία που διαβάζουν και εκείνοι
– Να διαβάζουμε μεγαλόφωνα και να τους δίνουμε χρόνο ανάγνωσης στην τάξη
Προτού ξεκινήσουμε με τις δραστηριότητες, ας θυμόμαστε ότι:
– μια πολιτισμένη ατμόσφαιρα χαλαρότητας και ελευθερίας έκφρασης βοηθάει κάθε δραστηριότητα
– ένας σωστά διαμορφωμένος χώρος βιβλιοθήκης προβάλλει αναγνώσματα πολλών ειδών (λογοτεχνικά, γνώσεων, κόμικς, περιοδικά) με τον ελκυστικότερο δυνατό τρόπο
– περισσότερο απ’ όλα φαίνεται να εξυπηρετεί τους στόχους μας το ελεύθερο εθελοντικό διάβασμα, στο οποίο ισχύουν τα κατά Πενάκ δικαιώματα του αναγνώστη
– καλό είναι να έχουμε προετοιμάσει το υλικό μας, βιβλία ενδιαφέροντα και εύκολα αναγνώσιμα, δηλ. με υψηλό ποσοστό γνωστών λέξεων, ώστε το κείμενο να προκαλεί ευχαρίστηση
– όσο περισσότερο τους εκθέτουμε σε βιβλία, όσο περισσότερο χρόνο αφιερώνουμε καθημερινά στην ανάγνωση, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να αρχίσουν οι μαθητές μας να διαβάζουν / και λίγα λεπτά ωστόσο, αν αφιερώνονται τακτικά και αρκετές φορές τη μέρα, συναθροίζονται σε πολλές ώρες ανάγνωσης το χρόνο.
Ζέσταμα
Μπορούμε να ξεκινήσουμε την επαφή με το αντικείμενο, μέσα από μια όμορφη κουβέντα για βιβλία που έχουμε διαβάσει στο παρελθόν… βιβλία που μας συγκίνησαν, μας συγκλόνισαν, άλλα με τα οποία γελάσαμε ή λυπηθήκαμε και κάποια που θα προτείναμε στους συμμαθητές μας με κλειστά τα μάτια. Με πιο ώριμα παιδιά, μπορούμε να ξεκινήσουμε μια συζήτηση για το θέμα που αφορά ένα συγκεκριμένο βιβλίο που έχουμε μπροστά μας ή το δίλημμα που επεξεργάζεται…τι πιστεύουμε εμείς για το ζήτημα; τι απαντήσεις άραγε δίνει ο συγγραφέας; Αν δεν έχετε κάτι στο μυαλό σας, τέτοια θέματα θα συναντήσετε σε κάθε ανάρτηση, στην ενότητα Προβληματισμοί για συζήτηση.
Ενδιαφέρον θα είχε επίσης, πριν μπούμε για τα καλά στον χορό, να επιχειρήσουμε να διεξάγουμε μια κυκλική βηματο-έρευνα. Τοποθετούμε τους μαθητές όρθιους σε κύκλο και τους εξηγούμε ότι για κάθε πρόταση που ακούνε, θα πρέπει:
-να μη μετακινηθούν αν διαφωνούν,
-να προχωρήσουν ένα βήμα προς το κέντρο αν συμφωνούν λίγο,
-να προχωρήσουν περισσότερο αν συμφωνούν περισσότερο
-να φτάσουν ως το κέντρο του κύκλου, αν συμφωνούν απόλυτα.
Έτσι μπορούν να εξωτερικεύσουν την άποψή τους ακόμα και μαθητές που δυσκολεύονται να εκφραστούν. Οι ερωτήσεις μας πρέπει βέβαια να είναι έτοιμες από πριν, κατάλληλες για απάντηση με τον συγκεκριμένο τρόπο και σε λογική σειρά ώστε να μας δώσουν μια εικόνα για τη σχέση των παιδιών με το διάβασμα. π.χ.
Μου αρέσει να διαβάζω/ Διαβάζω ένα-δύο βιβλία τον μήνα
Μου αρέσουν πιο πολύ τα αστυνομικά / ρομαντικά / ιστορικά / περιπετειώδη βιβλία
Μου αρέσει να διαβάζω στο κρεβάτι / στον καναπέ / στο τραπέζι / στο πάρκο / στο μπάνιο
Διαβάζω τα Σαββατοκύριακα/ τις καθημερινές / το Καλοκαίρι, κλπ.
Πρώτη επαφή (με το θηρίο)
1. Βιβλιοσλάλομ: υπό τον ήχο απαλής ή λιγότερο απαλής (προσωπικά χρησιμοποιώ ορχηστρική – soundtracks) μουσικής, αφήνουμε τα παιδιά να κυκλοφορήσουν για περίπου 3 λεπτά σε διαδρόμους που σχηματίζονται ανάμεσα σε 10-15 βιβλία απλωμένα στο πάτωμα. Τα καλούμε να παρατηρήσουν τα εξώφυλλα και τους τίτλους, ενώ αν θέλουν μπορούν και να ξεφυλλίσουν τα βιβλία, χωρίς όμως να σταθούν όλη την ώρα μόνο σε ένα. Στη συνέχεια μοιράζουμε στους μαθητές από ένα χρωματιστό χαρτάκι και τα καλούμε να το αφήσουν πάνω στο βιβλίο που τα τράβηξε περισσότερο και που θα ήθελαν να διαβάσουν. Τέλος, αφού οι μαθητές «ψηφίσουν», μετράμε τα χαρτάκια στα βιβλία και ανακοινώνουμε ποιο είναι το πιο δημοφιλές από αυτά. Η εμπειρία λέει ότι το βιβλίο που κερδίζει, αποκτά πολλούς θαυμαστές που σπεύδουν να του ρίξουν μια ματιά ή να το δανειστούν.
2. Παρουσιάσεις βιβλίων σε μορφή book slam (ταχυ-παρουσίαση) που διαρκούν το πολύ 3 λεπτά ανά βιβλίο και πρέπει να είναι όσο πιο ορεκτικές γίνεται! Η παρουσίαση μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους:
list of 4 items
• ανάγνωση ενός αυτούσιου αποσπάσματος, πραγματικά λαχταριστού
• μικρή περίληψη της υπόθεσης, αφήνοντας το τέλος κρυφό
• διατύπωση ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής (συνήθως για βιβλία γνώσεων). Υποσχόμαστε στα παιδιά ότι αν διαβάσουν το βιβλίο θα είναι σε θέση να τις απαντήσουν
• κουτί με αντικείμενα σχετικά με την πλοκή του βιβλίου. Τα παιδιά βλέποντας τα αντικείμενα και τις εικόνες προσπαθούν να ανασυνθέσουν την ιστορία. Λίγο πριν τελειώσει το 3λεπτο, τους αποκαλύπτουμε σε γενικές γραμμές την πλοκή. Ή και όχι.
list end
3. Αφήγηση ενός μικρού αποσπάσματος του βιβλίου, την ώρα που έχουμε μπροστά μας 3 εξώφυλλα. «μπορείτε να βρείτε ποιο εξώφυλλο ταιριάζει στο απόσπασμα που διάβασα;»
4. Κρύβουμε το κείμενο και κοιτάζοντας τις εικόνες του βιβλίου, το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο, δημιουργούμε μια δική μας ιστορία. Ποιά να είναι άραγε η πραγματική ιστορία που κρύβεται πίσω από τις εικόνες αυτές;
5. Παίζουμε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι που αφορά ένα βιβλίο (και που έχει δημιουργηθεί μέσω δραστηριοτήτων βλ. επόμενη ενότητα – Δ). Οι μαθητές πρέπει να ανατρέξουν στις σελίδες του βιβλίου για να δώσουν απαντήσεις στις ερωτήσεις του παιχνιδιού, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζουν τους χαρακτήρες και βασικά στοιχεία της πλοκής.
6. Παίζουμε κουκλοθέατρο ή παρουσιάζουμε σε άλλες τάξεις (και πάλι σε συνέχεια δραστηριοτήτων από την επόμενη ενότητα – Δ) δραματοποιήσεις βασισμένες σε ένα κείμενο. Στεκόμαστε στο δίλημμα του ήρωα ή σταματάμε σε πιθανά προβλήματα και εξηγούμε ότι η συνέχεια της πραγματικής ιστορίας κρύβεται στο βιβλίο. Τα παιδιά που παρακολουθούν είναι πιθανό να παρακινηθούν να το διαβάσουν αν βρουν το θέαμα ενδιαφέρον.
7. Ζητάμε από μεγάλα παιδιά, που συνήθως δυσκολεύονται στην ανάγνωση, να διαβάσουν κάποια ιστορία σε παιδιά του νηπιαγωγείου ή της πρώτης τάξης. Όταν οι μεγάλοι διαβάζουν σε μικρούς, νιώθουν να μπαίνουν σε θέση ευθύνης και γι’ αυτό δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό, προσέχοντας την προφορά, την άρθρωσή τους και τον επιτονισμό. Όσες φορές το δοκιμάσαμε, ωφέλησε σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό και τις δύο πλευρές.
Σταθεροποίηση της συνήθειας
Λειτουργία Βιβλιοθήκης και Ανταλλακτικού Βιβλιοπωλείου: Τα παιδιά πρέπει να μπορούν να επισκέπτονται τη σχολική βιβλιοθήκη σε συγκεκριμένες μέρες και ώρες, ή να ανταλλάσσουν μεταξύ τους βιβλία. Στην τάξη μας τον ρόλο του βιβλιοθηκάριου έχουν συνήθως τέσσερις μαθητές (ένας από κάθε ομάδα) που έχουν ταξινομήσει τα βιβλία (γνώσεων – λογοτεχνικά) και καταγράφουν τις κινήσεις τους σε ημερολόγιο δανεισμού.
Ένταξη φιλαναγνωσίας στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα. Στα μη πιλοτικά σχολεία, αν αποφασίσουμε να αφιερώσουμε σταθερά μια από τις ώρες ευέλικτης ζώνης στη φιλαναγνωσία, δίνουμε στους μαθητές αφορμή να ασχοληθούν σε τακτική βάση με τη βιβλιοθήκη της τάξης ή του σχολείου. Αν συνδυάσουμε το διάβασμα με κολατσιό, η ώρα αυτή βαφτίζεται και «πρωινό στη βιβλιοθήκη», οπότε οι μαθητές σερβίρονται γάλα και μπισκότα καθώς διαβάζουν. Παρ’ ότι πολύ συμπαθητική, η δραστηριότητα αυτή καλό είναι να μην εφαρμόζεται κάθε εβδομάδα, επειδή υπάρχει κίνδυνος να συνδεθεί στο μυαλό των μαθητών η ανάγνωση με το φαγητό, κάτι που μπορεί να βλάψει τους ίδιους αλλά και τα βιβλία.
Οργάνωση Έκθεσης Βιβλίου στην αυλή του σχολείου. Με δύο θρανία και μερικές καρέκλες, οι μαθητές της Στ’ που αγαπούν το διάβασμα, μπορούν να προσφέρουν μια γωνιά ανάγνωσης στα μικρότερα παιδιά που ψάχνουν ευκαιρίες να κάνουν κάτι διαφορετικό και πιο ήσυχο την ώρα του διαλείμματος. Οι μεγάλοι μαθητές που διαβάζουν στην αυλή, μπορεί να αποτελέσουν ένα σημαντικό πρότυπο, ειδικά για παιδιά που οι γονείς τους δεν διαβάζουν στο σπίτι.
Σχολικός Βιβλιοπόντικας. Έκδοση σχολικής εφημερίδας με κριτική βιβλίων, παρουσιάσεις, περιλήψεις, ταυτότητες και συνεντεύξεις ηρώων, σταυρόλεξα/κρυπτόλεξα ή άλλες σχετικές δραστηριότητες που μπορείτε να βρείτε στην επόμενη παράγραφο. Πρόκειται για πολύπλευρη δραστηριότητα, στην οποία τα παιδιά καλούνται να αναλάβουν ποικίλους ρόλους: ανάλογα με τις δεξιότητες και τις επιθυμίες τους μπορεί να εργαστούν ως συντάκτες, ρεπόρτερς, επιμελητές/διορθωτές, σκιτσογράφους/εικονογράφους, υπεύθυνους διαφήμισης, υπεύθυνους υλικών, τυπογραφείου, οικονομικής διαχείρισης και διακίνησης του περιοδικού.
Η Δίκη του Μήνα: Μια φορά το μήνα, οργανώνουμε στην τάξη τη δίκη ενός βιβλίου, στήνοντας το ανάλογο σκηνικό: Δικαστής, Κατήγορος, Δικηγόρος… και φυσικά ως Μάρτυρες υπεράσπισης ή κατηγορίας μπορούν να συμμετέχουν όλοι όσοι διάβασαν το συγκεκριμένο βιβλίο και έχουν κάτι να δηλώσουν για το αν τους άρεσε ή όχι και γιατί.
D.E.A.R. (Drop Everything And Read) Μετά από συνεννόηση του συλλόγου διδασκόντων, μια φορά την ημέρα, το κουδούνι του σχολείου χτυπάει και όλοι (διευθυντής, δάσκαλοι, μαθητές) παρατούν ό,τι κάνουν και αρχίζουν να διαβάζουν το αγαπημένο τους βιβλίο για λίγα λεπτά. Αν λόγω ασυνεννοησίας (στην Ελλάδα είμαστε) δεν μπορεί να γενικευτεί η δράση, ο εκπαιδευτικός μπορεί να χτυπάει ένα συγκεκριμένο κουδουνάκι μέσα στην τάξη, που θα αναγγέλλει την έναρξη και το τέλος του DEAR.
Συμμετοχή σε διαγωνισμούς φιλαναγνωσίας. Ο εκπαιδευτικός καλό είναι να ενθαρρύνει τους μαθητές να λαμβάνουν μέρος σε τέτοιες εκδηλώσεις, καθώς τα κέρδη μπορεί να είναι πολλαπλά: Σε εμπειρίες, αναγνωστική αυτοπεποίθηση, αυτογνωσία (επίπεδο σε σχέση με άλλους μαθητές) αλλά και υλικό για τη βιβλιοθήκη τους!
Δημιουργία Λέσχης Ανάγνωσης, όπου μαθητές ή γονείς και δάσκαλοι, μπορούν να κοινοποιήσουν την προσωπική τους εμπειρία από βιβλία που διαβάζουν. Οι συναντήσεις επιτρέπουν στους αναγνώστες να έρθουν πιο κοντά και να νιώσουν σαν ομάδα, κάτι που επηρεάζει τη γενικότερη στάση τους απέναντι στο διάβασμα ως δραστηριότητα. Δίνεται επίσης η ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να καταλάβουν καλύτερα ποια βιβλία είναι πιο δημοφιλή στους μαθητές και γιατί. Τέλος, τα παιδιά ωφελούνται πολλαπλά, καθώς πέραν του ότι μαθαίνουν να εκφέρουν άποψη στην πράξη, βελτιώνουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες αλλά και την αυτοεικόνα τους, συμμετέχοντας «επί ίσοις όροις» σε μια καινούρια ομάδα.
Πολλοί συνάδελφοι εκπαιδευτικοί αναζητούν οδηγίες για το πώς οργανώνεται και λειτουργεί μια λέσχη ανάγνωσης. Τα όσα όμως αναφέρει το ΕΚΕΒΙ ίσως δεν προσφέρουν αρκετή βοήθεια, ενώ ένα σχετικό απόσπασμα ομιλίας ανεβασμένο στο δίκτυο από την εξειδικευμένη ομάδα Θαλής + Φίλοι, έχω την αίσθηση ότι αναφέρεται σε λέσχες μαθητών κάπως μεγαλύτερων ηλικιών. Στις επόμενες γραμμές, με την ευγενική άδεια του καθηγητή Γ. Παπαδάτου, παραθέτουμε ορισμένες προτάσεις από το βιβλίο του Το Παιδικό Βιβλίο στην Εκπαίδευση και στην Κοινωνία (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδόπουλος 2014, σσ. 309-324), ελαφρώς διασκευασμένες:
Τα στάδια υλοποίησης μιας Λέσχης Ανάγνωσης περιλαμβάνουν:
α. Προετοιμασία του εκπαιδευτικού (μελέτη των σταδίων λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης, διερεύνηση της αναγνωστικής ιστορίας των παιδιών, κατάρτιση προγράμματος ανάγνωσης συγκεκριμένων βιβλίων, μελέτη λογοτεχνικών θεωριών π.χ Νέας Κριτικής, Αναγνωστικής Ανταπόκρισης, Συναλλακτικής Θεωρίας για την προσέγγιση των κειμένων, προπαρασκευή δραστηριοτήτων, ενημέρωση γονέων)
β. Προετοιμασία του χώρου λειτουργίας της Λέσχης Ανάγνωσης (κατάλληλη διαρρύθμιση, εφοδιασμός με γραφική ύλη, εξασφάλιση βασικών προϋποθέσεων -π.χ. επαρκής φωτισμός, ησυχία- διαμόρφωση ευχάριστης ατμόσφαιρας, κ.ά.) και προγραμματισμός συναντήσεων σε εναλλακτικούς χώρους, όπως βιβλιοπωλεία, δημοτικές βιβλιοθήκες, αρχαιολογικούς χώρους, πάρκα, κτλ.
γ. Συγκέντρωση 8-15 ατόμων με αντίστοιχο υπόβαθρο αναγνωστικής εμπειρίας, επεξήγηση των κανόνων (π.χ. συνάντηση κάθε 2 εβδομάδες) και συμφωνία για κάποια βασικά σημεία:
· ενός ονόματος για τη Λέσχη που να εκφράζει τη φυσιογνωμία της ομάδας
· μιας λίστας βιβλίων ανάλογα με τις προτιμήσεις και τις ανάγκες των παιδιών
· δράσεων σύμφωνων προς το επίπεδο καλλιέργειας και τις δεξιότητές τους
δ. Προγραμματισμός συναντήσεων. Ένα ενδεικτικό πλάνο συναντήσεων διάρκειας 7 μηνών για μια λέσχη ανάγνωσης μαθητών μικρών / μεσαίων τάξεων θα μπορούσε να έχει ως εξής:
1η συνάντηση Γνωριμία, συζήτηση, αποφάσεις για το περιεχόμενο των ιστοριών και των βιβλίων, αφήγηση ενός παραμυθιού. Συζήτηση.
2η συνάντηση Τα παιδιά αφηγούνται ιστορίες που ήδη γνωρίζουν από το σπίτι. Συζήτηση.
3η συνάντηση Τα παιδιά διαβάζουν επί τόπου ένα εικονογραφημένο βιβλίο και το συζητούν. Ζωγραφίζουν σκηνές της αρεσκείας τους και τις αποδίδουν με παντομίμα.
4η συνάντηση Τα παιδιά έχουν διαβάσει στο σπίτι ένα βιβλίο και το συζητούν. Παραθέτουν εντυπώσεις, περιγράφουν τα πρόσωπα και τα υποδύονται σε δραματοποιήσεις χαρακτηριστικών σκηνών.
5η συνάντηση Επίσκεψη συγγραφέα στη λέσχη. Ερωτήσεις και συζήτηση.
6η συνάντηση Τα παιδιά έχουν διαβάσει στο σπίτι ένα άλλο βιβλίο. Παιχνίδι ρόλων: Υποδύονται τους ρόλους του συγγραφέα, του εικονογράφου, του δημοσιογράφου. Τα άλλα παιδιά τους υποβάλλουν ερωτήσεις.
7η συνάντηση Επίσκεψη σε βιβλιοπωλείο. Ξενάγηση από τον βιβλιοπώλη που χαρίζει στους μαθητές από ένα αντίτυπο του ίδιου βιβλίου (έχει προηγηθεί συνεννόηση με τους γονείς)
8η συνάντηση Τα παιδιά παρουσιάζουν το βιβλίο που διάβασαν με διάφορους τρόπους (ζωγραφική, μουσική, παντομίμα, παιχνίδι ρόλων, θέατρο). Συζητούν για το βιβλίο και τους ρόλους που επέλεξαν.
9η συνάντηση Τα παιδιά έχουν διαβάσει ένα βιβλίο και συζητούν για τους ήρωες, τα συναισθήματα και τις σχέσεις τους, τον τόπο και τον χρόνο της αφήγησης.
10η συνάντηση Τα παιδιά σκηνοθετούν το ίδιο βιβλίο, το δραματοποιούν και το επενδύουν με μουσική.
11η συνάντηση Επίσκεψη σε παιδική βιβλιοθήκη. Συνάντηση με λέσχη άλλου σχολείου και απόφαση να συνεργαστούν
12η συνάντηση Συνάντηση των δύο λεσχών και συζήτηση για τα βιβλία που έχουν διαβάσει και συζητήσει. Τα παιδιά ανταλλάσσουν βιβλία.
13η συνάντηση Αφήγηση. Τα παιδιά αφηγούνται ορισμένα από τα βιβλία που έχουν διαβάσει. Φέρνουν από το σπίτι τους ρούχα και αντικείμενα που ταιριάζουν στον ήρωα του βιβλίου που αφηγούνται (π.χ. ένα καπέλο, μια τσάντα, ένα ρούχο). Αντιγράφουν κάποια θετική δράση των ηρώων του βιβλίου.
14η συνάντηση Σε γιορταστική ατμόσφαιρα με διάφορα εδέσματα γιορτάζουν για τη λέσχη τους και δίνουν ραντεβού για την επόμενη χρονιά
