Πότε διαβάζεται η ευχή στην γυναίκα που απέβαλε, την τεσσαρακοστή ημέρα ή γρηγορώτερα; Διαβάζεται σ’ αυτή η ευχή της αποβολής ή και οι ευχές του σαραντισμού της γυναικός που της απέθανε το παιδί;
Εις τα Ευχολόγιά μας υπάρχει ειδική ακολουθία «εις γυναίκα όταν αποβάληται» ή κατά τα χειρόγραφα «λεγομένη εις λεχούσας εις τας αποβαλούσας το βρέφος και ο πόταν γεννηθή το παιδίον παράκαιρον και ατέλεστον ή και εξ ανάγκης τινός». Η μικρή αυτή ακολουθία, αρχίζει, όπως συνήθως, με το «Ευλογητός ο Θεός ημών…» και περιλαμβάνει το τρισάγιον κλπ., το απολυτίκιον της ημέρας και θεοτοκίον, την ευχή « Δέσποτα Κύριε ο Θεός ημών, ο τεχθείς εκ της αγίας Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας και εν φάτνη ως βρέφος ανακλιθείς, αυτός την παρούσαν δούλην σου (τήνδε) σήμερον την εν αμαρτίαις…» και απόλυσι. Μία απλή σύγκρισις της ευχής αυτής με την δευτέρα ευχή της ακολουθίας «εις γυναίκα λεχώ» («Δέσποτα Κύριε ο Θεός ημών, ο τεχθείς εκ της παναχράντου δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας…») δείχνει καθαρά ότι η «ευχή εις γυναίκα όταν αποβάληται» είναι μία διασκευή της προηγουμένης. Αφαιρούνται όσα αφορούν στο νεογέννητο παιδί και ειδικά ζητείται η συγχώρησις της γυναικός, που «εκουσίως ή ακουσίως» περιέπεσε σε «φόνο» «αποβαλομένη το εν αυτή συλληφθέν», κατά την γνωστή εκκλησιαστική αντίληψι. Η ευχή αυτή πρέπει να λέγεται κατά την ημέρα κατά την οποία απέβαλε η γυναίκα, καθώς φαίνεται από την αντιστοιχία της με την άλλη ευχή, που λέγεται «τη α’ ημέρα από της γεννήσεως του παιδίου», αλλά και από την φράσι «σήμερον την εν αμαρτίαις φόνου περιπεσούσαν… και το εν αυτή συλληφθέν αποβαλομένην». Λέγεται δε στο σπίτι επί παρουσία της λεχούς και των άλλων προσώπων, που παρευρίσκονται και την περιποιούνται, όπως μπορεί να συναχθή από την αναλογία με την ευχή «εις γυναίκα λεχώ», αλλά και από την φράσι που βρίσκεται στο τέλος της ευχής «και πάντας τους παρευρισκομένους και αψαμένους αυτής εν τω οίκω τούτω συγχώρησον…». Άλλη ευχή εκτός από αυτή δεν προβλέπεται από τα Ευχολόγιά μας για την γυναίκα που απέβαλε, γι’ αυτό και στα χειρόγραφα και έντυπα Ευχολόγια η ευχή αυτή τίθεται μετά από την ακολουθία του σαραντισμού.
Οι ευχές του σαραντισμού λέγονται μόνο στην γυναίκα που γέννησε κανονικά. Η ακολουθία αυτή έχει σήμερα διπλό χαρακτήρα, όπως άλλως τε φανερώνεται και από τον τίτλο της: «Ακολουθία εις γυναίκα λεχώ μετά ημέρας μ’ και εις το εκκλησιάσαι παιδίον». Αφορά και στην μητέρα και στο βρέφος. Εκείνη μεν έρχεται στον ναό για να δοξολογήση τον Θεό για τη σωτηρία της και να τύχη της ευλογίας και του τελετουργικού «καθαρισμού» κατά το πρότυπο της Θεοτόκου και σύμφωνα με τις διατάξεις της Παλαιάς Διαθήκης, που επηρέασαν την πράξι της Εκκλησίας μας, εκείνο δε για να ευλογηθή και να «εκκλησιασθή» και να προσφερθή στον Θεό, πάλι κατά το πρότυπο του Κυρίου, που την τεσσαρακοστή ημέρα από της γεννήσεώς του προσήχθη στο ναό των Ιεροσολύμων. Η ιδία ακολουθία για την γυναίκα που εγέννησε μεν κανονικά, αλλά που απέθανε εν τω μεταξύ το παιδί της περιωρίσθηκε στο πρώτο μόνο μέρος της. Έτσι στο μέσον σχεδόν της πρώτης ευχής («Κύριε ο Θεός ο παντοκράτωρ, ο Πατήρ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού…») ακριβώς στο σημείο που τελειώνουν οι δεήσεις για την γυναίκα και αρχίζουν αυτές που αφορούν στο βρέφος, παρεμβάλλεται η διάταξις: «Ιστέον ότι ει ουχ ευρίσκεται εν τοις ζώσι το βρέφος, αναγιγνώσκεται έως ώδε η ευχή˙ είτα λέγει ο ιερεύς εκφώνως: ¨Ότι αγαθός…¨». Δεν λέγεται ρητώς στα σημερινά μας Ευχολόγια αν πρέπει να λεχθή και η επομένη ευχή της κεφαλοκλισίας «Κύριε ο Θεός ημών, ο παραγενόμενος επί σωτηρία του γένους των ανθρώπων…», που τιτλοφορείται «ευχή εις την μητέρα του παιδίου», ή αν πρέπει αμέσως μετά την πρώτη ευχή να γίνη απόλυσις. Φαίνεται όμως ότι και αυτή η ευχή πρέπει να επισυνάπτεται, γιατί και αυτή αναφέρεται μόνο στην γυναίκα και γιατί έτσι συμπληρώνεται το σχήμα των ακολουθιών μας, που αποτελείται συνήθως από δύο ευχές, εκ των οποίων η δευτέρα είναι, όπως αυτή, «ευχή κεφαλοκλισίας», αλλά και από την διάταξι ενός κώδικος, που θέτει την απόλυσι σε περίπτωσι που θα παρουσιασθή «μόνη η γυνή», μετά από τις δύο αυτές ευχές. Για τις επόμενες δύο ευχές δεν γεννάται θέμα, γιατί αυτές αφορούν ειδικά στο βρέφος και λέγονται μόνον όταν αυτό είναι ζωντανό.
Αν τώρα καμμιά φορά συμβαίνη η ευχή «εις γυναίκα όταν αποβάληται» να διαβάζεται όχι την ημέρα της αποβολής, αλλά λίγο αργότερα, αυτό γίνεται «κατ’ οικονομίαν» για λόγους καθαρά πρακτικούς, όπως αναφέραμε στην απάντησι στις υπ’ αριθμ. 29 και 30 ερωτήσεις, και δεν έχει καμμία σχέσι με την ακολουθία του σαραντισμού της λεχούς, της οποίας «ουχ ευρίσκεται εν τοις ζώσι το βρέφος».
Από το βιβλίο του αειμνήστου Καθηγητού της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ., Ιωάννου Μ. Φουντούλη: Απαντήσεις εις Λειτουργικάς απορίας. Τόμος Α’. ΣΤ’ έκδοσις.
Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι, 1991.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Σημείωσις του orp.gr:
Καταλαβαίνουμε πως το κείμενο αυτό και τα όσα περιγράφει, θα φανούν σε πολλούς πληκτικά – ανιαρά. Θέλουμε όμως να δείξουμε για μια ακόμη φορά, πως η η Αγία Εκκλησία μας, σαν άλλη φιλόστοργη μάνα, δεν παύει σε καμία στιγμή της ζωής μας να ενδιαφέρεται, να συμπαρίσταται και να εύχεται στον Κύριο της ζωής και του θανάτου για τα καλά και τα κακά που μας βρίσκουν, προκαλώντας μας μάλιστα κάποτε, απαράκλητο πόνο.
Να λοιπόν που δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο αυτό, ακόμη και στις πιο «μικρές – ασήμαντες» λεπτομέρειες της ζωής μας!
