Πρέπει ο σπόγγος να διατηρήται εντός του αγίου ποτηρίου εις ανάμνησιν του γνωστού γεγονότος ή πρέπει να αφαιρεθή και να αχρηστευθή, όπως φρονούν μερικοί;
Υπάρχουν πράγματι μερικοί ιερείς, οι οποίοι έχουν την γνώμη, ότι ο σπόγγος του αγίου ποτηρίου όχι μόνο δεν εξυπηρετεί κανένα πρακτικό σκοπό, εφ’ όσον ο καθαρισμός του ποτηρίου γίνεται με τα καλύμματα, άλλ’ αντιθέτως είναι εστία ακαθαρσίας και υγρασίας. Από αυτά ορμώμενοι άλλοι εισηγούνται την κατάργησί του και μερικοί, πιο τολμηροί, την έχουν ήδη πραγματοποιήσει. Θα πρέπει να τονισθή ότι πράττουν κακώς και τα επιχειρήματά των είναι αβάσιμα. Αν μπορή να συναντήση κανείς σπόγγους αγίων ποτηρίων ακαθάρτους ή υγρούς, σ’ αυτό δεν πταίουν οι σπόγγοι, άλλ’ οι ιερείς, που δεν δείχνουν την δέουσα προσοχή και επιμέλεια. Αντίθετα υπάρχουν ιερείς, και εύχομαι όλοι να ανήκουν στην κατηγορία αυτή που διατηρούν σε υποδειγματική καθαριότητα τα ιερά σκεύη και, με την ευλάβεια που τους διακρίνει, μετά την πλύσι και τον καθαρισμό του αγίου ποτηρίου, το σπογγίζουν στεγνά με ειδικό κάλυμμα και ασπάζονται και τοποθετούν τον σπόγγο μέσα σ’ αυτό, για να απορροφήση τα ίχνη της υγρασίας, που ενδεχομένως έμειναν, και ύστερα το καλύπτουν με προσοχή. Τον σπόγγο διατηρούν πάντα σε απαστράπτουσα καθαριότητα, όπως αρμόζει στον ιερό προορισμό του.
Ομολογουμένως όμως ο πρακτικός προορισμός του σπόγγου είναι μικρός. Άλλ’ αυτό δεν έχει καμμία σημασία. Ο σπόγγος δεν εισήχθη μόνο για πρακτικό σκοπό, αλλά περισσότερο για να συμβολίζη τον σπόγγο εκείνο, που διεδραμάτισε κι αυτός τον ρόλο του στο σταυρικό πάθος του Κυρίου. Αυτό δε το πάθος συμβολίζεται από την ακολουθία της προθέσεως με τους λόγους και τις πράξεις του ιερέως, με τα διάφορα λειτουργικά σκεύη της και με την παράστασι της αποκαθηλώσεως («άκρα ταπείνωσις»), που εικονίζετο και εικονίζεται ακόμη στην κόγχη της. η ωφελιμότης και η σκοπιμότης δεν είναι πάντοτε καλός οδηγός στα θέματα της θείας λατρείας. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, που επέδρασαν στην διαμόρφωσί της, που έπαιξαν ίσως πιο σπουδαίο ρόλο από τους πρώτους. Υπάρχουν σκεύη, τελετές και λειτουργικές πράξεις, που προήλθαν από συμβολικούς καθαρώς λόγους, κι άλλες πάλι που με την πάροδο του χρόνου έχασαν τον αρχικό πρακτικό των προορισμό και υφίστανται σήμερα χάρις και μόνο στο μυστικό και συμβολικό νόημα, που τους δόθηκε. Αν όλα αυτά τροποποιηθούν ή καταργηθούν με μόνο κριτήριο την λογική και την σκοπιμότητα, δεν ξεύρω τι θα μείνη από την θεία μας λατρεία. Και για να μείνωμε στην θεία λειτουργία: ένα μαχαίρι δεν θα ήταν πρακτικώτερο από την λόγχη; Ή τί χρειάζονται τα διπλά καλύμματα των τιμίων δώρων; Ή ποιό σκοπό εξυπηρετεί η μικρά είσοδος; Ή γιατί λέγοντας το «Ευλογημένος ο ερχόμενος…» να πηγαίνη ο ιερεύς προς την πρόθεσι κατά την ψαλμωδία του τρισαγίου; Ή γιατί να περιβάλλεται κατά το γνωστό τρόπο ο διάκονος το οράριο ή ο επίσκοπος το μέγα ωμοφόριο; Και χίλια δυο άλλα πράγματα. Ας αφήσω πως καμμιά φορά η άγνοιά μας, ενθαρρυνομένη από την ελάττωσι της ευλαβείας μας προς τα παραδεδομένα, μας κάμνει πιο τολμηρούς από όσο χρειάζεται.
Από το βιβλίο του αειμνήστου Καθηγητού της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ., Ιωάννου Μ. Φουντούλη: Απαντήσεις εις Λειτουργικάς απορίας. Τόμος Α’. ΣΤ’ έκδοσις.
Εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι, 1991.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
