Ο στολισμός σας να είναι… «ο κρυπτός της καρδίας άνθρωπος» (Α’ Πέτρ. 3, 3-4). Ο πνευματοφόρος άνθρωπος είναι κρυμμένος και δεν αφήνεται να μεταβληθεί σε αντικείμενο. «Ο πνευματικός ανακρίνει μεν πάντα, αυτός δε υπ’ ουδενός ανακρίνεται» (Α’ Κορ. 2, 15).
Ένας άνθρωπος μπορεί να υποδουλωθεί και να γίνει αντικείμενο κοινωνιολογικών και ψυχολογικών ερευνών. Μπορείς να συμπεριφερθείς απέναντί του με γενναιοφροσύνη, να γίνεις φίλος του με βάση κοινά ιδανικά και χαρακτηριστικά κ.ο.κ. Μόνον όμως ο Άγιος μπόρεί να αξιολογήσει τον άλλο στην πληρότητα της ύπαρξής του και να τον κατανοήση έξω από κάθε ρόλο τον οποίο υποδύεται. Αντίθετα, κανείς δεν μπορεί να κρίνει τον Άγιο. Είναι αδύνατο να κατανοήσει κανείς την αγιότητα. Η νωθρότητα που χαρακτηρίζει την εγωιστική ιδιοκτησία δεν έχει καμία εξουσία πάνω της. Επιπλέον, κανείς δεν μπορεί να μιμηθεί έναν Άγιο. Στο σημείο αυτό φαίνεται να ξεχνώ τα λόγια του Αποστόλου Παύλου: «Μιμηταί μου γίνεσθε, καθώς καγώ Χριστού» (Α’ Κορ. 4, 16). Εγώ όμως εννοώ μιαν άλλη μίμηση. Τον Άγιο δεν μπορείς να τον μιμηθείς ή να υποδυθείς το ρόλο του. Η αγιότητα σημαίνει, για να μιλήσουμε με τη γλώσσα της Φαινομενολογίας, κατ’ εξοχήν εσωτερικότητα. Στη ζωή του Αγίου υπάρχει μια αδιάσπαστη σύνδεση με τον Θεό, και το Εγώ του δεν είναι χωρισμένο από το Είναι του. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει σ’ αυτήν την ύπαρξη καμία ρωγμή, μέσα από την οποία θα μπορούσε να εισχωρήσει μια ξένη, περίεργη ή ακόμη και συμπαθητική ματιά. Είναι δυνατόν να καταλάβουμε το ρόλο του ήρωα και να διεισδύσουμε στα κρύφια «ενός υπερανθρώπου», δεν μπορούμε όμως να κατανοήσουμε τον πνευματικό άνθρωπο.
Η ορθόδοξη αγιότητα είναι πολύ δεκτική στο πνευματικό κάλλος και την απαστράπτουσα λάμψη της δόξας του Κυρίου. Το κάλλος της πνευματικής και φωτισμένης προσωπικότητας δεν υπόκειται στην Ορθοδοξία σε καμιά αμφισβήτηση. Ακόμη περισσότερο η Ορθοδοξία έχει ισχυρούς δεσμούς με την ευαγγελική διδασκαλία για τον «εν κρυπτώ» άνθρωπο. Στην Ορθόδοξη παράδοση και στη διδασκαλία των ασκητών εμφανίζεται συχνά η σκέψη ότι μια αρετή, που θα μπορούσε κανείς να τη δει, παύει να είναι αρετή. Ακόμη και στη σλαβική εκκλησιαστική γλώσσα εκφράζεται αυτή η διδασκαλία. Εκεί η λέξη «θέατρο» είναι ταυτόσημη με τη «ντροπή».
Οι Άγιοι σαλοί εν Χριστώ
Μάλλον γι’ αυτό αγαπώνται τόσο έντονα οι Άγιοι Σαλοί «εν Χριστώ» στη ρωσική Ορθοδοξία. Όλοι οι Άγιοι μένουν κρυμμένοι από το θανατηφόρο βλέμμα του κόσμου, ιδιαίτερα όμως οι σαλοί του Θεού. Η βασική ιδιότητα αυτού του είδους αγιότητας έγκειται ακριβώς στο να μένει κρυμμένη. Η αγιότητα σ’ αυτούς είναι τόσο βαθιά κρυμμένη, που δε μένει αθέατη για τα ψυχικά και σωματικά μάτια, αλλά και εκλαμβάνεται, σαν το αντίθετό της. Η ρωσική λέξη για τον Σαλό του Θεού, γιουρόντιβυϊ, προέρχεται από το αρχαιορωσικό «ουρόντ», που έχει την αρχική έννοια «έκτρωμα». Οι χριστιανοί σαλοί δεν είναι ωραίοι, αλλά παραμορφωμένοι, ούτε σοφοί, αλλά τρελοί. Ακόμη και οι Χριστιανοί χλευάζουν και περιφρονούν εκείνους που είναι σκόπιμα αλλόκοτοι και βρίζουν τον κόσμο, για να δείξουν πόσο απέχει ο πνευματικός από τον «φυσιολογικό», ορατό, κόσμο. Ακατάπαυστα παρέχουν απόδειξη για το ότι ο Θεός «τα μωρά του κόσμου εξελέξατο, ίνα καταισχύνη τους σοφούς» (Α’ Κορ. 1, 27).
Οι Σαλοί «εν Χριστώ» ζουν σε δύο επίπεδα του Είναι. Κάνουν φανερό στα μάτια μας ότι ο κόσμος της υγιούς ανθρώπινης λογικής και κάθε «φυσικότητα» είναι στην πραγματικότητα κόσμος ακροτήτων, «πεπτωκώς» κόσμος. Τη νύχτα, όταν δεν τους βλέπει κανείς, βγάζουν την άσχημη μάσκα τους και προσεύχονται. Έτσι ενσαρκώνουν κάτι εντελώς παράδοξο. Παρόλο που μένουν κρυμμένοι από όλους, δεν ζουν αθέατοι κάπου στην έρημο, αλλά μόνιμα ανάμεσα στους ανθρώπους, στη δημοσιότητα, στην αγορά, συχνά με κάθε είδους εκκεντρικό και περιφρονημένο κόσμο, με πόρνες και μέθυσους. Παρόλο που είναι άνθρωποι της μεγαλύτερης πραότητας, παιδιά στο πνεύμα, κατακρίνουν συχνά πολύ αυστηρά και ανελέητα τον κοσμικό τρόπο ζωής και κάνουν με τη δύναμη του προφητικού τους λόγου τσάρους και αξιωματούχους να τρέμουν. Ο Σαλός του Θεού ξεσκεπάζει την αυταρέσκεια, τη φυγοπονία, τη μονομέρεια και την ανία.
Οι «εν Χριστώ» Σαλοί προσεύχονταν μπροστά στα καπηλειά και πετροβολούσαν εκκλησίες, και κάποτε το εξηγούσαν ως εξής: «Περνώντας από μια εκκλησία είδα τον κακό εχθρό, που προκαλούν οι αμαρτίες μας, να γυρίζει πάνω από τον Οίκο του Θεού… Τότε στάθηκα και του πέταξα πέτρες. Όταν όμως πέρασα από την ταβέρνα, είδα μέσα πολύ κόσμο, που τραγουδούσε κι έπαιζε, χωρίς να σκέπτεται την ώρα του θανάτου, κι έτσι άρχισα να προσεύχομαι στο Θεό, για να μην αφήσει τους Ορθοδόξους στην κραιπάλη και τη φθορά» (Α. Ν. Afanassjew, Ρωσικός Λαϊκός Βίος, Μόσχα 1914).
Ακόμη και στο περιβάλλον τους, και μάλιστα στο ίδιο τους το μοναστήρι, οι Σαλοί του Θεού δεν αναγνωρίζονταν πολλές φορές από τους άλλους, που τους θεωρούσαν άρρωστους. Όχι σπάνια, η αγιότητα ενός απλού «γιουρόντιβυϊ» φανερωνόταν μόνο μετά το θάνατό του.
Άγιοι Σαλοί «εν Χριστώ» υπήρξαν στη Ρωσία και στα νεώτερα χρόνια, όπως δείχνει το παράδειγμα της οσίας Σαλής του Θεού Ξένιας, τον 18ο αιώνα, η οποία τιμάται σήμερα στο Λένινγκραντ μαζί με τον Άγιο Νικόλαο περισσότερο από όλους τους Αγίους. Μα και στις μέρες μας ακόμη υπάρχουν Σαλοί. Πριν από την αναχώρησή μου από τη Ρωσία, εδώ και πέντε χρόνια, ένας μοναχός περιέγραφε τον πλούτο σε Αγίους και χριστιανούς Σαλούς, στις ρωσικές εκκλησίες και τα μοναστήρια, με τον ακόλουθο τρόπο: «Οι εποχές της παιδοκτονίας (πρβλ. Ματθ. 2, 16) –και μ’ αυτό εννοούσε τον διωγμό των εκκλησιών επί Χρουστσώφ- έχουν φανερά περάσει. Γι’ αυτό ακριβώς εμφανίζονται τόσοι πολλοί από αυτούς του μακάριους, πράους, ξυπόλητους και κουρελιάρηδες Σαλούς του Θεού». […]
Η χριστιανική Σαλότητα είναι «μεγαλοφυής» Αγιότητα, είναι ο δημιουργικός Χριστιανισμός, που ονειρευόταν ο Μπερντιάγιεφ. Απρόβλεπτος και απρόσμενος, κάθε στιγμή εκπληκτικός, στον υψηλότερο βαθμό εσχατολογικός είναι ο Σαλός του Θεού. Ο κόσμος γύρω του παίρνει φωτιά και η αιωνιότητα καταστρέφει τον κόσμο. Οι Σαλοί του Θεού μετβάλλουν το παζάρι και τη Λαϊκή Αγορά της ζωής σε μυστήριο και μέσα τους το μυστήριο του Ανθρώπου γίνεται μυστήριο του Θεού.
Η Αγιότητα κάνει δυνατή τη νίκη πάνω στον Κυνισμό, την ανία και το θάνατο. Δεν υπάρχει σ΄ αυτό τον κόσμο κανένας «πιο ενδιαφέρων» και πιο αινιγματικός άνθρωπος από τον Άγιο. Η αναζήτηση της ελευθερίας εξηγεί όλες τις προσπάθειες των Σαλών να ξεφύγουν από τον καταπιεστικό έλεγχο του συστήματος και τη θανατηφόρα πλήξη του Κυνισμού. Πράγματι, μόνον οι Άγιοι Σαλοί του Θεού ζουν σε μια παραδείσια «ουδέτερη ζώνη». Μόνον αυτοί δεν αφήνουν τον εαυτό τους να παγιδευτεί από τον κόσμο.
Από το βιβλίο «Η τρέλα να είσαι Χριστιανός», εκδ. Ακρίτας
