Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ιδρύθηκε στις 3 Μαΐου 1837. Η δημιουργία του στηρίχθηκε στο υστέρημα του Ελληνικού Λαού καθώς και στις ευγενείς δωρεές ανιδιοτελών ευεργετών. Η λειτουργία του μόλις 7 χρόνια μετά από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους αναδεικνύει τη σπουδαιότητα της αποστολής του ιδίως σε εκείνα τα δύσκολα πρώτα χρόνια.
Το Ελληνικό Κράτος εκτεινόταν τότε σε 47.516 τετραγωνικά χιλιόμετρα, στα οποία ζούσαν -ελεύθερα πλέον- περί τις 800.000 κάτοικοι. Στην Αθήνα της εποχής, με τις 14.000 κατοίκους, ελάχιστα ήταν τα κτήρια που περιστοίχιζαν τον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως, περί τα 800.
Ένα από αυτά, τριώροφο, 1.816 τεκτονικών πήχεων, μισθώνεται από τον ιδιοκτήτη του, τον αρχιτέκτονα Κλεάνθη, στο Κράτος, έναντι 5.500 δρχ., για να στεγασθεί εκεί το πρώτο ανώτατο εκπαιδευτικό Ίδρυμα της αναγεννηθείσας Ελλάδας. Στις έδρες των τριών κατάλληλα διαρρυθμισμένων αιθουσών εναλλάσσονταν οι 29 καθηγητές των τεσσάρων Σχολών του Ιδρύματος: της Θεολογικής, της Νομικής, της Ιατρικής και της ενιαίας τότε Φιλοσοφικής-Φυσικομαθηματικής, που ονομαζόταν Σχολή των Γενικών Επιστημών. Τις παραδόσεις τους παρακολουθούσαν 52 συνολικά φοιτητές και 75 ακροατές. Έκτοτε, στα χρόνια που πέρασαν, η Ελλάδα τριπλασίασε σχεδόν την έκτασή της και υπερδεκαπλασίασε τον πληθυσμό της. Τα όρια της Αθήνας ενώθηκαν με τα όρια των προαστίων της.
Παράλληλα, με την ανάπτυξη της χώρας, και ως αναπόσπαστο τμήμα της πόλης, το Πανεπιστήμιο Αθηνών αυξήθηκε σε έκταση, διαθέτει χώρους από τα ανατολικά όρια της πόλης, όπου βρίσκεται η Πανεπιστημιούπολη και τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία στου Γουδή, έως τα δυτικά όρια, όπου στεγάζεται το νέο υπερσύγχρονο Αττικό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο. Στην καρδιά της πόλης βρίσκεται και η καρδιά του Πανεπιστημίου, το ιστορικό κεντρικό κτήριο της Διοίκησης, που αποτελεί το σύμβολο του Δημόσιου Πανεπιστημίου στη χώρα μας και ένα από τα πλέον γνώριμα και σημαντικά μνημεία της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς της πρωτεύουσας, μαζί με τα δύο κτήρια που το πλαισιώνουν, της Ακαδημίας και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, απαρτίζοντας έτσι την περίφημη αρχιτεκτονική τριλογία.
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών, παρακολουθώντας και στηρίζοντας πάντα τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, αυξήθηκε, φυσικά, και σε ανθρώπινο δυναμικό: σήμερα το Πανεπιστήμιό μας αποτελεί ένα σύγχρονο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα με 2.200 μέλη διδακτικού προσωπικού, 1.210 διοικητικά στελέχη, περίπου 110.000 προπτυχιακούς φοιτητές και 12.000 μεταπτυχιακούς, 31 Τμήματα, 84 Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών, 241 Εργαστήρια, 66 Κλινικές (ανεπτυγμένες σε 4 Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία, τα 2 αμιγή, και σε αρκετά Νοσοκομεία του Εθνικού Συστήματος Υγείας), 6 μεγάλες Κεντρικές Βιβλιοθήκες, Διδασκαλείο της Νέας Ελληνικής Γλώσσας σε ξένους (οι σπουδαστές του ανέρχονται αυτή τη χρονιά σε 1.600), πολλά νέα σύγχρονα αναγνωστήρια. Επίσης το Ίδρυμα διαθέτει σήμερα 4 ανακαινισμένες Φοιτητικές Εστίες, περισσότερα από 35 νέα εργαστήρια πολυμέσων ελεύθερης πρόσβασης για τους φοιτητές, νέο υπερσύγχρονο κολυμβητήριο και 2 γυμναστήρια.
Παράλληλα, το Πανεπιστήμιο Αθηνών αναπτύσσεται μέσα στην κοινωνία ως αναπόσπαστο τμήμα της και γι’ αυτό, εκτός από το εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο του, οργανώνει σχεδόν σε καθημερινή βάση όλα αυτά τα χρόνια ένα πολυποίκιλο πλέγμα πολιτιστικών εκδηλώσεων ευρύτερου επιστημονικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος. Έτσι το πολιτιστικό στίγμα του Πανεπιστημίου Αθηνών παραμένει σταθερό, δυνατό, αναλλοίωτο και καθοριστικό για την ιστορική πορεία του Έθνους. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η συμβολή του Πανεπιστημίου Αθηνών στη στελέχωση του Ελληνικού Κράτους καθ’ όλη την πορεία των χρόνων λειτουργίας του.
