Τον έσφαξαν των Γρεβενών τον άφοβο Δεσπότη,
τον έσφαξαν τον άξιον του Γένους στρατιώτη.
Θρήνησε, μάνα, θρήνησε κι άλλη μεγάλη μίτρα,
που την αιματοκύλισαν της λευτεριάς τα φύτρα.
Γ. Σουρής
Η φύση πανηγύριζε, μα ο λαός θρηνούσε εκείνη την οκτωβριάτικη μέρα του 1911, που ο μαρτυρικός δεσπότης τους ευλογούσε όλους για στερνή φορά απ’ το θρόνο του, καθώς εξερχόταν νεκρός στους δρόμους των Γρεβενών. Τον συνόδευαν οι μητροπολίτες Καστορίας, Σισανίου και Σιατίστης, Σερβίων και Κοζάνης, εξήντα ιερείς, σαράντα διδάσκαλοι, φωτογράφοι και πλήθος πολύ, κι ας είχε απαγορεύσει η τουρκική κυβέρνηση να προσκληθούν όλοι οι Χριστιανοί. Ένα χρόνο αργότερα, δροσεροί οι κλώνοι της λευτεριάς θα άνθιζαν στο χώμα που σκέπασε τον Αιμιλιανό, αναστημένοι και από τη δική του θυσία.
Όταν εξελέγη Μητροπολίτης Γρεβενών, ο χριστιανικός πληθυσμός της περιοχής δοκιμαζόταν σκληρά. Ήταν ακόμη πολύ νωπές οι μνήμες της εξέγερσης του Ίλιντεν και της αγριότητας των Βουλγάρων. Πάνω από 22 χωριά τελείως κατεστραμμένα, 40.000 άστεγοι, η μισή σοδειά καμένη και τα περισσότερα ζώα λεία των κομιτατζήδων. Αλλά και ο απολογισμός του ένοπλου αγώνα που ακολούθησε ήταν σκληρός. Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο πως ο πληθυσμός υποδέχτηκε με ανακούφιση το Νεοτουρκικό κίνημα και το Σύνταγμα, ελπίζοντας σ’ ένα ειρηνικό μέλλον. Κι ο ίδιος ο Αιμιλιανός, στην αρχή πίστεψε στα απατηλά κηρύγματα των Νεοτούρκων. Γρήγορα όμως αποκαλύφθηκε το δόλιο προσωπείο τους με τον αφοπλισμό των Ελλήνων, την κατάργηση των εκκλησιαστικών και εκπαιδευτικών προνομίων, τον εμπορικό αποκλεισμό, τις απελάσεις Ελλήνων υπηκόων, την κατάρτιση τουρκικών συμμοριών, τις εκτελέσεις ιερέων, δασκάλων, προκρίτων, παλιών οπλαρχηγών και άλλων.
Παράλληλα, οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις στόχευαν, με μεταρρυθμιστικές επεμβάσεις, στη διασφάλιση των δικών τους συμφερόντων στη Βαλκανική. Στη δε Δυτική Μακεδονία ο Ελληνισμός είχε να αντιμετρηθεί και με τη ρουμανική προπαγάνδα, που συμπράττοντας μυστικά με τους Τούρκους, προσπαθούσε να προσεταιριστεί τους Βλάχους.
Τον κίνδυνο αφελληνισμού της Μακεδονίας διείδε πρώτος ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ και μετέβαλε την εκκλησιαστική πολιτική του για την ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας, από αμυντική σε ανακτητική. Τοποθέτησε σε νευραλγικές μητροπόλεις και επισκοπές προικισμένους και κατά κανόνα νέους στην ηλικία ιεράρχες, για να αντιμετωπίσουν τη βουλγαρική και ρουμανική διείσδυση. Αλέξανδρος Θεσσαλονίκης, Γερμανός Καστορίας και αργότερα Αμασείας, Ιωακείμ Μοναστηρίου, Χρυσόστομος Δράμας, ο μετέπειτα Σμύρνης, Φώτιος Κορυτσάς, Αιμιλιανός Πέτρας, Ειρηναίος Χαλκιδικής, Θεοδώρητος Νευροκοπίου, Κωνσταντίνος Σερρών, Στέφανος Εδέσσης, Γρηγόριος Στρωμνίτσης, ο μετέπειτα Κυδωνιών, Ειρηναίος Μελενίκου, Παρθένιος Δοϊράνης, ανήκουν όλοι στη χορεία εκείνη.
Ο από Πέτρας Αιμιλιανός αναλαμβάνοντας καθήκοντα Μητροπολίτου ήταν μόλις 33 ετών. Γεννημένος το 1877 στα Πέρματα, ένα ελληνικό τουρκόφωνο χωριό του Ικονίου, από ευσεβείς και φιλοπάτριδες γονείς, τον Χαράλαμπο και τη Θεανώ, ανάμεσα σε άλλα οκτώ αδέλφια, έμαθε τα πρώτα γράμματα στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Στη Μεγάλη του Γένους Σχολή αργότερα και φοιτητής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, νεοχειροτονηθείς στη Μητρόπολη Κυζίκου, πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης και ενεργό μέλος της Οργάνωσης Θεσσαλονίκης , Επίσκοπος Πέτρας στη Μητρόπολη Μοναστηρίου. Απ’ όπου περνά καταθέτει τη μαρτυρία του. Χαρακτηριστικό είναι πως όταν κάποτε οι Βούλγαροι ετοιμάζονταν να επιτεθούν, Δεκαπενταύγουστο ανήμερα, στο ναό της Κλαμπουτίστης, για να εγκαταστήσουν Βούλγαρο παπά, ο Αιμιλιανός έσπευσε να κλειστεί ολονυχτίς στο ναό με τους λίγους Χριστιανούς του χωριού. Κι απαντούσε στους Τούρκους αστυνομικούς που τον καλούσαν και στους Βούλγαρους που μαζεμένοι ωρύονταν απ’ έξω: «Μόνο νεκρός βγαίνω από μέσα!».
Στα Γρεβενά τοποθετείται ως Μητροπολίτης, όταν οι Τούρκοι απαίτησαν τη μετάθεση του προκατόχου του Αγαθαγγέλου. Σύσσωμος τότε ο λαός των Γρεβενών ξεχύθηκε να υποδεχτεί με πανηγυρισμούς τον νέο ποιμενάρχη του κι ας ξεσηκώθηκαν απ’ τις πρώτες κιόλας μέρες οι λυμαινόμενοι τον Ελληνισμό. Παρεμποδίζουν οι Τούρκοι τις περιοδείες του στα χωριά, με την πρόφαση ότι εισηγείται στους χωρικούς να μην παραδώσουν τα όπλα τους. Κι ο καϊμακάμης (υποδιοικητής) Γρεβενών τον ψέγει ότι δήθεν διέταξε τους ιερείς να μη δηλώνουν γάμους και γεννήσεις. Τον απειλούν με πρόστιμα. Κι από την άλλη οι Ρουμάνοι αρπάζουν αποθρασυμένοι όποια εκκλησία ή σχολείο θέλουν, αφήνοντας τους Ελληνόπαιδες στο ύπαιθρο ή εξαναγκάζοντάς τους να παρακολουθούν το ρουμανικό σχολείο. Πράος και φιλήσυχος ο Δεσπότης, μα συνάμα ανυποχώρητος κι ακέραιος. Περιέρχεται τα χωριά της επαρχίας του, λειτουργεί, κηρύττει, παρηγορεί, στηρίζει. Οργανώνει με προσοχή εθνικές ομάδες. Δηλώνει νομοταγής, μα δεν παύει να εργάζεται με ζήλο για την ελευθερία. Διαμαρτύρεται, αξιοί κι επιτυγχάνει την ίδρυση και συντήρηση ελληνικών σχολείων κι ορθόδοξων ναών.
Μπήκε έτσι ο Οκτώβρης του 1911. Πρωτομηνιά λειτούργησε στο Σνίχοβο (σήμερα Δεσπότης). Κι έφυγε κατά το μεσημέρι από κει με τον διάκονο Δημήτριο Αναγνώστου και τον αγωγιάτη Αθανάσιο Φασούλα. Την επαύριο, Κυριακή, θα λειτουργούσαν στους Γριντάδες (σήμερα Αιμιλιανός), μία ώρα δρόμο με το υποζύγιο. Ειδοποιημένοι, βγήκαν οι κάτοικοι σε προϋπάντηση και τον έβλεπαν να κατεβαίνει την πλαγιά, ώσπου κρύφτηκε η συνοδεία μέσα στο ρουμάνι της χαράδρας που χώριζε τα δυό χωριά. Αυτό το πέρασμα φοβούνταν οι χωρικοί κι ήθελαν να τον εμποδίσουν, μα στάθηκε αδύνατο να τον μεταπείσουν. Περνούσε η ώρα κι η συνοδεία δεν ανέβαινε προς τους Γριντάδες. Αργά το απόγευμα ακούστηκαν κάποιοι πυροβολισμοί. Καθυστερημένα, νωχελικά σαν βούρκος, κινήθηκαν οι αρχές. Έπρεπε να χαθούν τα ίχνη μιας δολοφονίας, που βάραινε πασιφανώς τις τουρκικές αρχές και το ρουμανικό κατεστημένο. Τέσσερις μέρες ζητούσαν άδεια οι Χριστιανοί ν’ αναζητήσουν τον Δεσπότη. Η παράδοση λέει ότι τα σεπτά λείψανα ανακάλυψε κατά θεία υπόδειξη ένας βοσκός. Είδε τη νύχτα σαν καντήλι ένα φως μες στο δάσος. Κι όταν πλησίασαν οι χωριανοί, αντίκρισαν τα τρία μαρτυρικά λείψανα. Φαίνεται πως τους δύο τους βασάνισαν φρικτά επί ώρες, για ν’ αποσπάσουν ίσως ομολογίες. Έλειπαν κι όλα τα έγγραφα που έφεραν πάνω τους οι μάρτυρες. Τον αγωγιάτη τον σκότωσαν για να ’ναι η πράξη τους αμάρτυρη.
Θρηνούσε ο λαός στην κηδεία του τον Δεσπότη, που μέσα σε δεκάξι μόνο μήνες χαλύβδωσε τις ψυχές των τρομοκρατημένων κατοίκων, αντιμετώπισε τη βουλγαρική απειλή, ανέτρεψε τα δόλια σχέδια του Νεοτουρκικού Κομιτάτου και εξουδετέρωσε τη ρουμανική προπαγάνδα και τις μεθοδεύσεις των δήθεν μεταρρυθμιστών Ευρωπαίων. Τον θρηνούσε, αλλά και τον μακάριζε που θυσιάστηκε χάριν της πίστεως και της πατρίδος. Τέτοιο ήταν το φρόνημά του, γιατί τέτοιο ήταν το φρόνημα των φωτισμένων ποιμένων του. Κι ο Άγιος Σισανίου, ενώπιον του σεπτού σκηνώματος, ευχήθηκε σ’ όλους τους εν Χριστώ αδελφούς του, τέτοιο ηρωικό κι ένδοξο θάνατο να ’χουν.
Έσπερος
Βοηθήματα:
• Μητροπολίτου Γρεβενών Σεργίου Σιγάλα, Αιμιλιανός, ο εθνομάρτυς Μητροπολίτης Γρεβενών (1877-1911), Γρεβενά 2008
• Ι. Κ. Μαζαράκης-Αινιάν, Ο Μακεδονικός Αγώνας, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1981
• Συμπόσιο «Ο Μακεδονικός Αγώνας», Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου – Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη 1987
Από το περιοδικό: «Η Δράση μας», τεύχος Οκτωβρίου 2009.
