Ο δρόμος διακυβέρνησης του Κων/νου δεν ήταν διόλου εύκολος. Εξωτερικοί και εσωτερικοί εχθροί τον κρατούσαν σε μόνιμη ανασφάλεια και εγρήγορση. Και τους μεν εξωτερικούς εχθρούς της Αυτοκρατορίας, όλους κατά καιρούς επιτιθέμενους εναντίον του, τους αντιμετώπισε νικηφόρα και αποτελεσματικά. Τους άλλους όμως, που απέβλεπαν μονίμως στην προσωπική του εξολόθρευση, και που δεν τον άφηναν απερίσπαστο να επιδοθεί στο ειρηνικό του έργο, ήταν δύσκολο να τους προλαβαίνει στα εγκληματικά τους σχέδια. Και όλοι αυτοί οι δολοπλόκοι, προδότες και επικίνδυνοι δολοφόνοι προέρχονταν από το στενό οικογενειακό του περιβάλλον! «Εκείνος ο Κωνσταντίνος, είχε υποφέρει από τις δολοπλοκίες εκ μέρους των συγγενών του επανειλημμένως»,1 διαπιστώνει με θλίψη ο Ern. Richardson, ένας από τους σημαντικότερους βιογράφους του. Έτρεφε πράγματι φίδια στον κόρφο του! Τα πρόσωπα αυτά ήταν ο πεθερός του, ο κουνιάδος του και οι δύο γαμπροί του! Αναλυτικά:
Μαξιμιανός, ο πεθερός.
Το 310 μ. Χ. διαμείφτηκαν συνταρακτικά γεγονότα μεταξύ του Κων/νου και του πεθερού του Μαξιμιανού. Γι’ αυτά κάνουν λόγο πολλοί από τους συγγραφείς εκείνης της εποχής και των μεταγενέστερων χρόνων (Λακτάντιος, Ευτρόπιος, Ορόσιος,2 Ζώσιμος, κ.ά.), αλλά κατατοπιστικότερος και πιο αξιόπιστος είναι ο χριστιανός Λακτάντιος, που μπαινόβγαινε στο παλάτι του Κων/νου, ως δάσκαλος του γυιού του Κρίσπου, και είχε καλή ενημέρωση. Σύμφωνα λοιπόν με το Λακτάντιο τα πράγματα έχουν ως εξής:
Ο γέρο – Μαξιμιανός Ερκούλιος, συνταξιούχος αυτοκράτορας, αποφάσισε αυθαίρετα να ξαναφορέσει την πορφύρα και να γίνει συναυτοκράτορας με τον γυιό του Μαξέντιο στη Ρώμη. Για το λόγο αυτόν οι προστριβές πατέρα και γυιού ήταν έντονες. Ο πατέρας προσπάθησε να εξεγείρει το λαό και τις λεγεώνες εναντίον του γυιού του και να τον εκτοπίσει από το θρόνο. Τελικά ο γυιός με τη βοήθεια των πραιτωριανών του κατάφερε να εκδιώξει τον πατέρα.
Ο Μαξιμιανός πήγε και συνάντησε τον παλιό του φίλο, το Διοκλητιανό, που ζούσε απομονωμένος στα κτήματά του, παρέα με τις τρομερές φοβίες του, όπως μας πληροφορεί ο Βίκτωρ Αυρήλιος Σέξτος, και του ζήτησε πορφύρα, άλλ’ εκείνος του αποκρίθηκε, ωσάν να ήθελε ν’ αποφύγει είδος πανούκλας, και του επέδειξε με περηφάνεια… τα λάχανα, που καλλιεργούσε με τα χέρια του!3
Απογοητευμένος ο Μαξιμιανός αναζήτησε άσυλο κοντά στην κόρη του Φαύστα και στο γαμπρό του.
Ο Κων/νος τον υποδέχτηκε στο παλάτι του, στην Αρελάτη, τη σημαντικότερη πόλη της Δυτικής Αυτοκρατορίας μετά τη Ρώμη (σημερινό Arles, κοντά στη Μασσαλία), όπου τότε είχε μεταφερθεί με τις λεγεώνες του. Του απέδωσε όλες τις τιμές ενός πρώην αυτοκράτορα και άκουσε όλα τα παράπονά του. Καθώς όμως κατάλαβε πόσο εκείνος ο ξεμωραμένος γέροντας υπέφερε από στο σαράκι της εξουσίας, αρνήθηκε να πάρει το μέρος του.
Αλλά ο Μαξιμιανός, που ήθελε οπωσδήποτε να ξαναγίνει αυτοκράτορας, άρχισε εδώ να κάνει σχέδια αρπαγής του θρόνου του φιλόξενου οικοδεσπότη και γαμπρού του! Και δεν άργησε να βρει την ευκαιρία που περίμενε:
Ο Κων/νος βρέθηκε ξαφνικά στην ανάγκη να υπερασπισθεί τα σύνορα της επικράτειάς του στο βορρά από τους Φράγκους και άρχισε να ετοιμάζεται γρήγορα για την εκστρατεία. Ο Μαξιμιανός, ως παλιός και εμπειρότατος αυτοκράτορας, τον συμβούλεψε, ότι τάχα δεν υπήρχε μεγάλη ανάγκη, για να οδηγήσει ολόκληρο το στράτευμά του εναντίον των εισβολέων. Ότι δηλαδή ένα μέρος του μονάχα αρκούσε για την συντριβή τους. Φυσικά οι συστάσεις του αυτές είχαν δύο κρύφιους και καταχθόνιους σκοπούς: α) να οδηγήσει τον Κων/νο στη μάχη με μειωμένες δυνάμεις, οπότε θα είχε πολλές πιθανότητες να καταστραφεί από τους βαρβάρους και β) ν’ αφήσει ένα μεγάλο μέρος του στρατού πίσω στην Αρελάτη, για να το οικειοποιηθεί ελόγου του και να καταλάβει την αυτοκρατορική εξουσία.
Ο Κων/νος, που δεν ήταν δυνατό να φανταστεί ότι ο πεθερός του μ’ όλα αυτά απέβλεπε στην καταστροφή του, έδωσε πίστη στις συμβουλές του και τις ακολούθησε. Βάδισε κατά τα σύνορα, αφήνοντας στην Αρελάτη το πιο σημαντικό μέρος του στρατεύματός του.
Ο Μαξιμιανός περίμενε λίγες μέρες, οπότε, κατά τους υπολογισμούς του ο Κων/νος επικεφαλής των δυνάμεών του θα είχε εισχωρήσει στο έδαφος των βαρβάρων, και άρχισε να διαδίδει ψευδείς πληροφορίες περί καταστροφής του από τους βαρβάρους. Ταυτόχρονα, γράφει ο Ζώσιμος, περιβλήθηκε την αυτοκρατορική πορφύρα και προσπάθησε να πάρει με το μέρος του αξιωματικούς και στρατιώτες, άλλους με δωροδοκίες και άλλους με «ελεεινές ικεσίες» για να επιτεθεί εναντίον του Κων/νου.4
Ο Κων/νος ενημερώθηκε γρήγορα για τα γεγονότα εκείνα και εκπληκτικά γρήγορος επέστρεψε στην Αρελάτη. Ο στρατός εκεί, καθώς πληροφορήθηκε την αλήθεια, πήγε ξανά με το μέρος του, ενώ ο Μαξιμιανός με τους λιγοστούς πιστούς του τράπηκε σε φυγή. Έφτασε στην κοντινή Μασσαλία και κλειδαμπαρώθηκε μέσα στα τείχη της.
Ο Κων/νος, ανήσυχος μήπως πίσω από το κίνημα εκείνου του ξεμωραμένου πρεσβύτη βρισκόταν ο γυιός του Μαξέντιος, που θα μπορούσε από ώρα σε ώρα να φανεί με τις λεγεώνες του, πολιόρκησε τη Μασσαλία.
Βλέποντας το Μαξιμιανό πάνω στα τείχη, τον ερώτησε με γλώσσα διόλου σκληρή ή εχθρική και απαίτησε να μάθει τι σήμαιναν όλ’ αυτά. Εκείνος τόξευε συνεχώς προσβολές και κατάρες εναντίον του.
Οι πολιορκητές με μια ξαφνική τους έφοδο από την πίσω πλευρά της πόλης μπήκαν μέσα σ’ αυτή και ο πραξικοπηματίας άπιστος πεθερός σύρθηκε από τους στρατιώτες μπροστά στον αυτοκράτορα Κων/νο. Εκείνος τον επέπληξε, αλλά για χάρη της Φαύστας, του χάρισε τη ζωή και τον περιμάζεψε στο παλάτι του. «Και όλα μέλι – γάλα»,5 καθώς γράφει ο Λακτάντιος.
Επέστρεψαν όλοι μαζί στην Αρελάτη χαρούμενοι και ευτυχισμένοι. Και ο Μαξιμιανός, μολονότι έχασε την πορφύρα και τις αυτοκρατορικές τιμές, που του αποδίδονταν ως τότε με εντολή του Κων/νου, εξακολούθησε να διαμένει στ’ ανάκτορα και να ζει καλά μ’ όλες τις ανέσεις του. Αλλά οι άλλοι δεν έζησαν καλύτερα, όπως θα ήθελε το παραμύθι…
Ο Μαξιμιανός ως πρώην αυτοκράτορας και νυν πεθερός ενός αυτοκράτορα, και θρασύς από χαρακτήρα του, δεν έτρεφε κανένα σεβασμό προς τον Κων/νο. Μα το χειρότερο ήταν πως δεν είχε απαρνηθεί το στόχο του! Ξεθαρρεμένος τώρα και από την ατιμωρησία του, άρχισε νέες δολοπλοκίες.
Με κολακείες και υποσχέσεις ζητάει από την κόρη του Φαύστα να συνεργαστούν για τη δολοφονία του Κων/νου την ώρα του ύπνου. Το σχέδιό του ήταν να μπει τη νύχτα στην κρεββατοκάμαρα του Κων/νου, λέγοντας στους φρουρούς ότι ήθελε να του μιλήσει για ένα τάχα προφητικό όνειρό του, που είχε σχέση με κάποιους κινδύνους του αυτοκράτορα.
Γράφει ο Αδαμ. Αδαμαντίου: «Ο γέρων δολοπλόκος παρασκευάζει με την κόρη του Φαύστα τον όλεθρο του συζύγου, και το δράμα, το οποίον τότε εξετυλίχθη εις την Γαλατίαν, προμηνύει την μέλλουσαν τραγωδίαν του Κρίσπου».6
Η Φαύστα προσποιήθηκε πως δέχεται την πρόταση του πατέρα της (άλλοι πιστεύουν πως δεν ήταν μονάχα προσποίηση…) και ανέλαβε να πείσει τους φρουρούς να επιτρέψουν το πέρασμά του στην κρεββατοκάμαρη του Κων/νου.
Ο Λακτάντιος, ανήμπορος να υποψιασθεί ότι και η Φαύστα θα μπορούσε να είναι και αυτή ένα φίδι για τον Κων/νο, όπως οι τόσοι άλλοι εξ αγχιστείας συγγενείς του…, μας διαβεβαιώνει ότι ενημέρωσε αμέσως το σύζυγό της, και αυτός από εκεί και πέρα οργάνωσε την επ’ αυτοφώρω σύλληψη του πεθερού του κατά τη στιγμή της δολοφονικής απόπειράς του, βάζοντας στη θέση του ένα ευνούχο δούλο.
Το σχέδιο εφαρμόστηκε. Οι φρουροί επέτρεψαν στο Μαξιμιανό να περάσει στον αυτοκρατορικό κοιτώνα. Βλέποντάς τον ο ευνούχος να σηκώνει το μαχαίρι, πετάχτηκε ολόρθος, καθώς ήταν συμβουλευμένος, μα δεν πρόλαβε ν’ αποφύγει το μαχαίρι του Μαξιμιανού! Την ίδια στιγμή οι φρουροί του Κων/νου, που καιροφυλακτούσαν στους γύρω χώρους, όρμησαν και συνέλαβαν το δράστη, μα για το δύστυχο δούλο ήταν πλέον αργά.
Καθώς οι φρουροί οδήγησαν το Μαξιμιανό μπροστά στον αυτοκράτορα, η Φαύστα συνέστησε στον άνδρα της να εκτελέσει τον πατέρα της!
Αλλά πελώρια γεννιούνται ερωτήματα: Υποκρίθηκε η Φαύστα ότι συμμετέχει στο εγκληματικό σχέδιο του πατέρα της για να τον εκθέσει σ’ ένα θανάσιμο κίνδυνο; Μήπως στην αρχή συμμετείχε σ’ αυτό συνειδητά, αλλά κάποια στιγμή φοβήθηκε την αποκάλυψη του ρόλου της και έσπευσε να καταδώσει τον πατέρα της ως αποκλειστικό υποψήφιο δολοφόνο;
Η απάντηση σ’ αυτό το καίριο ερώτημα δε βρίσκεται στα αρχαία κείμενα. Όποια όμως και αν είναι, θετική ή αρνητική, μαρτυράει τον εγκληματικό χαρακτήρα της κόρης του Μαξιμιανού. Φανερώνει μια κακή κόρη ενός παγκάκιστου πατέρα. Αποκαλύπτει μιαν αδίστακτη Φαύστα, που στέλνει «εν ψυχρώ» τον πατέρα της στο θάνατο. Πού βλέπει τον ολέθριο δρόμο του γεννήτορά της και δεν κάνει την παραμικρή προσπάθεια να τον αποτρέψει από το εγκληματικό κατά του συζύγου της εγχείρημα. Που δεν προσπαθεί νατον μεταπείσει με συστάσεις και συμβουλές, με παρακάλια και κλάματα, με απειλές έστω, όπως θα έκανε κάθε συνετή κόρη, για να μη βάνει σε κίνδυνο τη ζωή του πατέρα της. ως πιθανότερη εκδοχή προβάλλει η σύμπραξη της Φαύστας αρχικά στα σχέδια δολοφονίας του Κων/νου και μετέπειτα η αλλαγή πλεύσης της δια διαφόρους λόγους, που κανείς δε γνωρίζει. Ποιος μπορεί να γνωρίζει τί έκρυβε στο νου της η πανούργα γυναίκα; Ίσως η παρουσία του πατέρα της στο θρόνο και όχι του συζύγου εξυπηρετούσε περισσότερο τις προσωπικές φιλοδοξίες της. Υπέρ της εκδοχής αυτής συνηγορεί και το μεγάλο έγκλημά της μετά από δέξα έξι χρόνια (326), για το οποίο θα γίνει ευρύς λόγος παρακάτω˙ ένα έγκλημα, για την ηθική αυτουργία του οποίου δεν έμαθε ποτέ ο ιστορικός Λακτάντιος, αφού τελεύτησε το βίο του μόλις το 320 μ. Χ., και δεν «τεστάρισε» την ειλικρίνεια της Φαύστας, όταν με τη διαβεβαίωσή του, ότι εκείνη είχε σπεύσει ν’ αποκαλύψει τα εγκληματικά σχέδια του πατέρα της στην απόπειρά του κατά του αυτοκράτορα Κων/νου, την εφοδίαζε με ανοιχτό ιστορικό «άλλοθι»…
Αλλά πώς ο Κων/νος τιμώρησε το Μαξιμιανό ύστερα από τη δεύτερη δολοφονική απόπειρα εναντίον του;
Ο Λακτάντιος μας πληροφορεί ότι εκείνος ο πανίσχυρος κυρίαρχος της Ρώμης, ο οποίος κυβέρνησε τόσο πολύ με υπέρβαση της δόξας, και ο οποίος γιόρτασε την εικοστή επέτειο της βασιλείας του, μόνος του επέλεξε την αυτοκτονία του στην αγχόνη. Οι δύο ακριβείς εκφράσεις το Λακτάντιου, με τις οποίες πληροφορούμαστε για το θάνατο του Μαξιμιανού είναι:
Α) «Τελικά δίνεται σ’ αυτόν εξουσία ελεύθερου θανάτου, και θηλειά απεχθούς χαμού σε ψηλό δέντρο πλέκει από ψηλά»
β) «Αφού τον υπεροπτικότατο λαιμό εξώθησε και κατέστρεψε, τον απαίσιο βίο, δια βδελυρού και ατιμωτικού θανάτου όρισε»8.
Ο Ευτρόπιος δίνει την πληροφορία ως εξής: «Άλλ’ η δολοπλοκία έγινε γνωστή από την κόρη του Μαξιμιανού Φαύστα, η οποία γνωστοποίησε το σχέδιο στο σύζυγό της, και ο Μαξιμιανός αποκλείστηκε στη Μασσαλία, απ’ όπου ετοιμαζόταν να πλεύσει προς το γυιό του και βρήκε ένα θάνατο που του άξιζε. Γιατί ήταν ένας άνθρωπος επιρρεπής σε κάθε είδους βαναυσότητα, αναλγησία και τραχύτητα, άπιστος, διεστραμμένος και εντελώς κενός ενδιαφέροντος για τους άλλους».9 Εκείνο που δε διευκρινίζει ο Ευτρόπιος είναι το πότε αποκάλυψε η Φαύστα στον Κων/νο το δολοφονικό σχέδιο του πατέρα της. θεωρούμε αναγκαίο ν’ αναζητήσουμε και τα ελατήρια που την ώθησαν να στείλει τον πατέρα της στο θάνατο, δίχως να προβεί στην παραμικρότερη προσπάθεια να τον αποτρέψει από τα δολοφονικά σχέδιά της.
Περίεργη είναι η πληροφόρηση που παρέχει ο Ζώσιμος, ότι δηλαδή ο Μαξιμιανός Ερκούλιος, αποτυχημένος σε όλα και ξεπεσμένος, πέθανε από μια νόσο στην Ταρσό! («απορούμενος επί των πάντων εκπεσών ο Ερκούλιος νόσω κατά την Ταρσόν ετελεύτησε»).10 Ο Ζώσιμος, καθώ και άλλοι ιστορικοί, που διαπράττουν αυτό το λάθος, προφανώς συγχέουν το Μαξιμιανό με το Μαξιμίνο! Αλλά έτσι δίνουν και το μέτρο της αξιοπιστίας τους.
Ο Ευμένιος, συντάκτης του έβδομου πανηγυρικού λόγου, εκφωνώντας λίγο χρόνο αργότερα (310 μ. Χ.), μπροστά στον Κων/νο, είπε ότι ο νέος αυτοκράτορας (ο Κων/νος) είχε προσφέρει στο Μαξιμιανό τη ζωή του, άλλ’ εκείνος «ούτε τον εαυτό του έκρινε άξιο για ζωή».11 Και η φράση αυτή περιέχει την αλήθεια, διότι ο άγνωστος σήμερα συντάκτης και εκφωνητής του πανηγυρικού Ρωμαίος πολίτης μίλησε ενώπιον προφανώς μεγάλου ακροατηρίου, στο οποίο μετείχε και ο Κων/νος, και άρα θα ήταν πολύ δύσκολο να έλεγε ανακρίβειες σ’ ανθρώπους που είχαν βιώσει τα γεγονότα.
Και ο Ιωάννης ο Αντιοχεύς (7ος αιώνας) γράφει: «Διοκλητιανός και Μαξιμιανός μη δυνηθέντες περιγενέσθαι του Χριστιανισμού και μανέντες, την βασιλείαν κατέθεντο. Και Διοκλητιανός μετά δώδεκα έτη πρωτεύσας απέθανεν (σ’.σ’. δηλητηρίω). Μαξιμιανός δε βουληθείς πάλιν αναλαβέσθαι την βασιλείαν, και αποτυχών, απήγξατο».12
Έτσι ο Μαξιμιανός έχασε τη ζωή του στην Αρελάτη της Γαλατίας, εκεί όπου πριν από είκοσι χρόνια είχε εγκαινιάσει τη βασιλεία του χύνοντας ποτάμια αίματος χριστιανών! Γιατί ο Μαξιμιανός ήταν ο συντάκτης του διαβόητου «τέταρτου διατάγματος», με το οποίο ορίσθηκε θάνατος ως ποινή κατά των χριστιανών. Ο άνθρωπος ο εθισμένος στη μέθη, την απληστία, την αγριότητα, την αφύσικη λαγνεία, καθώς του καταμαρτυρεί ο παγανιστής Βίκτωρ Αυρήλιος,13 και στα όσα του καταμαρτυρεί ο Ευτρόπιος, που αναφέραμε παραπάνω. Ο άνθρωπος που έστειλε στο θάνατο εκατομμύρια χριστιανούς.*
*Ο ιστορικός Gibbon μεροληπτεί, όταν ζητάει από τον Κων/νο «περισσότερη ανθρωπιά για τον ηλικιωμένο άνδρα», που αποπειράθηκε δύο φορές να τον δολοφονήσει. Και μεροληπτεί ο Άγγλος συγγραφέας δυο φορές, όταν αθωώνει για όλα τη Φαύστα, γράφοντας ότι «θυσίασε τα φυσικά της συναισθήματα για χάρη του συζυγικού καθήκοντός της». Και ο ιστορικός Η. Milman στην επιμελημένη από τον ίδιο έκδοση της ιστορίας του Gibbon σχολιάζει ότι οι συγγραφείς Ζώσιμος, Βίκτωρ Αυρήλιος, Ευτρόπιος και Ευμένιος επιβεβαιώνουν περισσότερα από τις παραδοχές του Gibbon, ο οποίος αρνείται την επαναλαμβανόμενη επιείκεια του Κων/νου για τρις επαναλαμβανόμενες προδοσίες του Μαξιμιανού.
Παρά ταύτα, κατηγόρησαν τον Κων/νο οι εχθροί του, (και τον κατηγορούν ακόμα σήμερα) ότι εκείνος δολοφόνησε τον πεθερό του!
Τον επόμενο χρόνο 311 μ. Χ. ο Γαλέριος πέθανε, όταν τα γεννητικά του όργανα σάπισαν από τη βασανιστική αρρώστεια του, καθώς μας πληροφορεί ο Βίκτωρ Αυρήλιος.14 Έτσι στην αυτοκρατορία απόμεναν τώρα οι αυτοκράτορες Λικίνιος, Μαξέντιος και Κωνσταντίνος.
Υποσημειώσεις.
1. Richardson Eus. Prolegomena, 5, moral Characteristics p. 429.
2. Λακτ. Κεφ. 30, ζώσ’. Βιβλ. 2, ορόσ’. Βιβλ. 7, κεφ. 28.
3. Βίκτ. Αυρηλ. Epit. 39, Ευτρ. Breviarium 10, 1.
4. Ζωσ’. Ν. ιστ., βιβλ. 2, κεφ. 11.
5. Λακτ. Περί θαν. Διωκτ., κεφ. 30 και 49.
6. Μεγάλη ελληνική εγκυκλοπαίδεια, λήμμα Κωνσταντίνος Μέγας ο.π. κεφ. 30.
7. Ευτρ. Brieviarium, βιβλ. 10. Κεφ. 3.
8. Ζωσ’. Ν. Ιστορ. Βιβλ., 11.
9. PL. 8 Avvo Domini Omini CCCXXI, Col. 0637, Nazarium Panegyriki Veteres ad aliis Constantino Dicti, Eumerius Augustodunensis, Panegyricus Constantino Augusto.
10. Ιωάννου Αντ. Χρονική ιστορία, 167. Exc. Salm. Index of /P. G. m. /P.G. Mihne / john of Antioch P.G. 77, 132.
11. Βίκτωρ επιτομή, 48.
12. Βίκτωρ Αυρήλ. De Caesaribus, 40.
Από το βιβλίο: Μέγας Κωνσταντίνος : Κατηγορίες και αλήθεια, του Κωνσταντίνου Καραστάθη. Αθήναι, Απρίλιος του 2012 Εκδόσεις «ΑΘΩΣ».
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
