Άλλη πάλι φορά ο Σερβανδός,1 διάκονος και αββάς της μονής, που είχε κτισθεί έναν καιρό στα μέρη της Καμπανίας από τον πατρίκιο Λιβέριο,2 είχε έρθει σε αυτόν χάριν επισκέψεως κατά τη συνήθεια. Πράγματι αυτός σύχναζε στο μοναστήρι, με σκοπό, καθώς κι ο ίδιος ο άνδρας ήταν εμποτισμένος με τη διδασκαλία της ουρανίου χάριτος, να μεταγγίζουν ο ένας στον άλλο γλυκέα ρήματα ζωής και, μια και δεν μπορούσαν ακόμα να απολαύσουν τέλεια την ποθητή τροφή της ουράνιας πατρίδας, να την γεύονται έστω αναστενάζοντας γι’ αυτήν.
Η ώρα όμως απαιτούσε να ησυχάσουν και ο ευσεβής Βενέδικτος αποσύρθηκε στο ανώγαιο του πύργου του,3 ενώ ο διάκονος Σερβανδός στα κατώτερα μέρη του. Στο μέρος αυτό ανέβαινε μια σκάλα και συνένωνε το κάτω μέρος με το πάνω. Μπροστά πάλι στον πύργο, ήταν ένα πιο ευρύχωρο οίκημα, όπου ησύχαζαν οι μαθητές και των δύο. Ο άνθρωπος του Κυρίου Βενέδικτος πρόλαβε την ώρα της νυκτερινής προσευχής κι άρχισε τον όρθρο,4 ενόσω ακόμα ησύχαζαν οι αδελφοί. Καθώς στεκόταν στο παράθυρο και ικέτευε τον Παντοδύναμο Κύριο, ξαφνικά μέσα στα άγρια μεσάνυχτα ανέβλεψε και είδε φως να ξεχύνεται από ψηλά και να αποδιώχνει ολότελα το σκοτάδι της νύκτας. Με τόση λάμψη έφεγγε, που και την μέρα ξεπερνούσε το φως εκείνο που ακτινοβόλησε μες στο σκοτάδι.
Κάτι το πολύ θαυμαστό επακολούθησε κατά την θεωρία αυτή. Όπως ο ίδιος διηγήθηκε μετά, ολόκληρος ο κόσμος οδηγήθηκε μπροστά του σαν συγκεντρωμένος κάτω από μια ακτίνα ηλίου. Ο ευσεβής πατήρ, καθώς στερέωσε με προσοχή τις κόρες των ματιών του στη λάμψη του απαστράπτοντος φωτός, είδε την ψυχή του Γερμανού,5 επισκόπου Καπύης,6 να μεταφέρεται από αγγέλους στον ουρανό μέσα σε πύρινη σφαίρα.
Τότε θέλοντας να αποκτήσει μάρτυρα ενός τέτοιου θαύματος, φώναξε με μεγάλες κραυγές μια και δυο και τρεις φορές ονοματικά τον διάκονο Σερβανδό. Αυτός ανησύχησε με τις ασυνήθιστες για έναν τέτοιο πατέρα κραυγές, ανέβηκε πάνω, ανέβλεψε και είδε μόλις ένα μικρό μέρος του φωτός. Καθώς εκείνος έμενε κατάπληκτος για το μεγάλο θαύμα, ο άνθρωπος του Θεού του διηγήθηκε με τη σειρά τι είχε προηγηθεί, και αμέσως μήνυσε στο κάστρο του Κασίνου στον θεοσεβή άνδρα Θεόπροπο,7 να αποστείλει την ίδια κιόλας νύκτα στην πόλη Καπύη, και να πληροφορηθεί τι συνέβαινε με τον επίσκοπο Γερμανό, και να τους ενημερώσει. Έτσι κι έγινε. Κι αυτός που στάλθηκε βρήκε τον ευλαβέστατο επίσκοπο Γερμανό ήδη νεκρό. Ρωτώντας περισσότερες λεπτομέρειες, εξακρίβωσε ότι η έξοδός του συνέβη την ίδια στιγμή, κατά την οποία ο άνθρωπος του Κυρίου πληροφορήθηκε την άνοδό του.
ΠΕΤΡΟΣ. Πράγμα θαυμαστό πολύ και ιδιαίτερα καταπληκτικό. Αλλά αυτό που ειπώθηκε, πως δηλαδή οδηγήθηκε μπροστά στα μάτια του ολόκληρος ο κόσμος, σαν συγκεντρωμένος κάτω από μία ακτίνα του ήλιου, αυτό, όπως ποτέ δεν έχω λάβει πείρα, έτσι και δεν ξέρω να το εννοήσω! Γιατί κατά ποία έννοια μπορεί να γίνει, ώστε ολόκληρος ο κόσμος να βλέπεται από έναν άνθρωπο;
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Αυτό που θα σου πω, Πέτρε, κράτησέ το γερά μέσα σου: Για την ψυχή που βλέπει τον Κτίστη, ολόκληρη η κτίσις είναι στενή. Δηλαδή, οσοδήποτε λίγο και αν έχει αντικρύσει κανείς από το φως του Κτίστη, γίνεται μικρό για αυτόν κάθε τι κτιστό, γιατί με το φως αυτό της θεωρίας ευρύνεται ο κόλπος του εσωτέρου νοός, και τόσο απλώνεται εν Θεώ, που γίνεται ανώτερος του κόσμου. Και λοιπόν η ίδια η ψυχή του θεωρού καθίσταται υπεράνω του εαυτού της. Καθώς τώρα αρπάζεται υπεράνω εαυτής στο φως του Θεού, διευρύνεται εσωτερικά, και όταν κοιτάζει από κάτω της, κατανοεί από υψηλά πόσο μικρό είναι αυτό που δεν μπορούσε να κατανοήσει από χαμηλά. Ο άνθρωπος λοιπόν που έβλεπε πύρινη σφαίρα και αγγέλους να επιστρέφουν στον ουρανό, χωρίς αμφιβολία δεν μπορούσε να τα αντικρύσει αυτά, παρά μέσα στο φως του Θεού. Τι το παράδοξο λοιπόν, εάν είδε τον κόσμο συγκεντρωμένο μπροστά του, αυτός που είχε αρθεί εκτός κόσμου μέσα στο νοερό φως;
Όταν λοιπόν λέμε πως ο κόσμος συγκεντρώθηκε μπροστά στα μάτια του, δεν σημαίνει πως συνεστάλη ο ουρανός κι η γη, αλλά ότι διεστάλη η ψυχή του θεωρούντος: ηρπάγη εν Θεώ, κι έτσι μπόρεσε δίχως δυσκολία να δει κάθε τι που είναι κάτω από τον Θεό. Όταν εξήστραψε εκείνο το φως στα εξωτερικά μάτια, χαρίσθηκε εσωτερικό φως στα μάτια του νου, το οποίο άρπαξε την ψυχή του θεωρούντος στα ανώτερα και του κατέδειξε πόσο στενά είναι όλα τα κατώτερα.
ΠΕΤΡΟΣ. Μου φαίνεται πως σε καλό βγήκε που δεν κατάλαβα τι είχες πει, καθόσον εξαιτίας της αργοστροφίας μου τόσο πολύ επλεόνασε η εξήγησή σου. Τώρα που με διαύγεια τα ενέλαβες αυτά στις αισθήσεις μου, παρακαλώ να επιστρέψεις στη συνέχεια της διηγήσεως.
Υποσημειώσεις.
1. Servandus: γνωστό εκκλησιαστικό πρόσωπο της εποχής. Η μονή του, κατά ορισμένες ενδείξεις, βρισκόταν στην περιοχή της Νεαπόλεως, ωστόσο κατά την παράδοση είναι αυτή του αγίου Σεβαστιανού στο Αλάτρι της περιφέρειας Φροζινιόνι της περιοχής της Ρώμης, 30 μίλια από το Μ. Κασσίνο.
2. Liberius: μαζί με τη γυναίκα του Αγρησία είχαν πλούσια δραστηριότητα, ευεργετική για την εκκλησία, από το 484 μέχρι το 554 περίπου. Την εν λόγω μονή πιθανώτατα έκτισε πριν το 515.
3. Όπως κι ο άγιος Σάββας, έτσι ο άγιος Βενέδικτος είχε για τον εαυτό του τον πύργο, χώρο ιδανικό για να αποτραβιέται και να ησυχάζει.
4. Vigliae: (= αγρυπνία) το πρώτο μέρος του δικού μας όρθρου. Το πρωινό μέρος ονομαζόταν matutinae. Η ακολουθία των vigiliae άρχιζε κατά τον κανόνα του αγίου, την ογδόη ώρα της νυκτός, δηλ. περίπου στις δύο το πρωί.
5. Germanus: βλ. και VI, 42, 3-4. Γνωρίζουμε ότι ο διάδοχός του στο θρόνο Βίκτωρ ενθρονίσθηκε τις 23-2-541. Αναφέρεται στο Ρωμαϊκό εορτολόγιο στις 30 Οκτωβρίου.
6. Capuα: αρχαία πόλη, με ιστορία μεγάλης ακμής, στην Καμπανία, μεταξύ των ποταμών Βολτούρνου και Κλανίου. Σώζονται μόνο ερείπια με πλούσια ευρήματα.
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
