Τα ζητήματα που αφορούσαν τη λειτουργική ζωή και τάξη της εκκλησίας φαίνεται πως απασχόλησαν ιδιαίτερα τον Χρυσόστομο καθόλη τη διάρκεια της διακονίας του στην πατριαρχική αυλή. Ασφαλώς, «η διάδοσις των θείων και σωτηρίων αρχών του Ευαγγελίου» αποτέλεσε το κύριο μέλημα του αγίου, προτείνοντας συγκεκριμένα μέσα και τρόπους επίτευξης του έργου αυτού.1
Ταυτόχρονα, με αφορμή την καλύτερη απόδοση και αποτελεσματικότητα του επ’ εκκλησίαις κηρύγματος του Θείου Λόγου, ο Χρυσόστομος εισηγήθηκε σημαντικές προτάσεις που άπτονταν πολλά θέματα της λατρευτικής σύναξης. Συγκεκριμένα, ο Μέγας Πρωτοσύγκελλος έθιγε το ζήτημα του μήκους των ιερών ακολουθιών και την ανάγκη συντόμευσής τους, τουλάχιστον κατά τα επουσιώδη μέρη και χωρίς να θίγεται η λειτουργική μεγαλοπρέπεια κάθε ιεροτελεστίας, ώστε να εξασφαλίζεται ικανός χρόνος για την ακρόαση της ευαγγελικής ερμηνείας η οποία θα έπρεπε να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Θείας Λειτουργίας.
Έπειτα, ο Χρυσόστομος ζητούσε να καταργηθεί οριστικά η περιφορά του δίσκου εντός των ιερών ναών κατά τη διάρκεια των ακολουθιών, λέγοντας χαρακτηριστικά: «προς τη ασχημία και τη τραχεία ηθική και ακουστική παραφωνία, ην προξενεί μεταξύ των προς το θείον δεήσεων και δοξολογιών ο μεταλλικός θόρυβος των αποτελεσμάτων της των δίσκων περιφοράς, ήτις δε μόνη υπερήρκει ίνα προ πολλού αποσκορακισθή το κακόζηλον έθος, αποκλείει τούτο του ναού του Κυρίου πολλά Αυτού τέκνα, δια τας οικονομικάς αυτών περιστάσεις μη δυνάμενα να καταβάλλωσιν εκάστοτε τα απαιτούμενα δύο ή τρία γρόσια».
Προκειμένου να αρθεί κάθε οικονομικό πρόσκομμα και διάκριση μεταξύ των εκκλησιαζομένων, ο άγιος πρότεινε να υπάρχει ένα και μόνο μέγεθος κηρίου (κεριού) κατά την είσοδο των πιστών στους ιερούς ναούς. Ο Χρυσόστομος αποδοκίμαζε την αναφορά της χρηματικής αξίας των ποικίλων διαστάσεων και αποχρώσεων κεριών, λέγοντας πως ένα και μόνο μέγεθος κεριού με μία ονομαστική αξία, χωρίς αυτή να αναγράφεται, θα επέτρεπαν στον κάθε πιστό να προσφέρει αυτό που η οικονομική δυνατότητα και η ευλάβειά του μπορούσε να προσφέρει.
Στη συνέχεια, ο Μέγας Πρωτοσύγκελλος έθιγε το ζήτημα της εκκλησιαστικής μουσικής. Ο άγιος πρότεινε τη μεγαλοποίηση των επιμέρους ύμνων κάθε ακολουθίας, με την υποχρέωση των ιεροψαλτών να εκτελούν το έργο αυτό από κείμενα τα οποία έφεραν και τη μουσική ερμηνεία, ώστε να αποφεύγεται η απόδοση των ύμνων κατά το δοκούν και κατά τις εμπνεύσεις της στιγμής. Στο ίδιο ζήτημα, ο Χρυσόστομος ανέφερε πως η συγκρότηση «καλώς εκλελεγμένων και ησκημένων χορών, θα παρείχε τη ιερά ακολουθία θελκτικήν σεμνοπρέπειαν, ήτις μάλλον θα προσείλκυε το ορθόδοξον πλήρωμα».
Ένα ακόμη ζήτημα που απασχολούσε τον σοφό κληρικό ήταν η κατάργηση της συνεχούς ορθοστασίας κατά τη διάρκεια των ιερών ακολουθιών, λέγοντας πως «δεν θα ήτο άμοιρος αγαθών αποτελεσμάτων, άλλ’ αύτη θα εθεωρείτο ίσως ως λίαν ριζική καινοτομία», καθώς αποτελούσε ένα επιπλέον εμπόδιο για τη συμμετοχή των πιστών στις λατρευτικές συνάξεις και την ακρόαση του Θείου Λόγου.
Αναφορικά με τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν πολλές εκκλησίες επαρχιακών πόλεων και χωριών να έχουν σε κάθε Θεία Λειτουργία έναν ιεροκήρυκα που θα μπορούσε να κηρύξει τον Θείο Λόγο, ο Χρυσόστομος πρότεινε ο πιο εγγράμματος ιερέας, ή ιεροδιάκονος ή ιεροψάλτης ή και αυτός ο δάσκαλος της κοινότητας να διαβάζει ευκρινώς τη σχετική ερμηνεία του Ευαγγελίου της ημέρας είτε από το Κυριακοδρόμιο είτε από τους λόγους του Ηλία Μηνιάτη, ώστε να μεταδίδεται με σαφήνεια και απλότητα το μήνυμα των ευαγγελικών αναγνωσμάτων στους πιστούς.2
Υποσημειώσεις.
1. Ταχυδρόμος Εφημερίς εν Κωνσταντινουπόλει, αριθμ. 199/12.12. 1898 «Α’. Η κατάστασις και μία θεραπευτική ενέργεια» και αριθμ. 200/14.12.1898 «Β’. Η χρήσις του κηρύγματος».
2. Ταχυδρόμος Εφημερίς εν Κωσταντινουπόλει, αριθμ. 201/15.12.1898 «Γ’. Πώς το κήρυγμα θα επέδρα τελεσφορώτερον».
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
