Γιατί έγιναν οι αισθήσεις και γιατί ο άνθρωπος είναι ένας μέγας κόσμος μέσα στον μικρό.
Πρέπει να θυμάσαι, αναγνώστη, ότι ο Θεός αφού δημιούργησε πρώτα τον αόρατο κόσμο και δεύτερο τον ορατό «για να δείξη το μεγάλο γνώρισμα της σοφίας και πλούτο τον σχετικό με τις φύσεις», όπως είπε η θεολογική φωνή του Γρηγορίου (Λόγος εις το Πάσχα), ύστερα από όλα δημιούργησε και τον άνθρωπο από ψυχή αόρατη και από σώμα ορατό. Γι’ αυτό και τον καθιστά σαν κόσμο όχι μικρό μέσα σε μεγάλο, όπως είπε ο φυσικός Δημόκριτος και όπως γνωματεύουν άλλοι φιλόσοφοι, αποκαλώντας τον άνθρωπο μόνον μικρόκοσμο και περιορίζοντας την αξία του ανθρώπου και την τελειότητα του ανθρώπου μέσα σ’ αυτόν τον ορατό κόσμο˙ αλλά ο Θεός τοποθέτησε τον άνθρωπο σαν έναν μεγάλο κόσμο εντός του μικρού. Μέγα κόσμο λόγω του πλήθους των δυνάμεων που περιέχει και κυρίως της λογικής, την νοεράς και της επιθυμητικής, τις οποίες δεν έχει αυτός ο αισθητός και μέγας κόσμος˙ και είναι εντός του μικρού κόσμου λόγω της αισθήσεως που μόνον αυτός περιέχει. Λέγει πάλι ο ίδιος θεολόγος: «Σαν ένα δεύτερο κόσμο τοποθετεί τον άνθρωπο στη γη, μέγα μέσα στο μικρό».1 Έναν κόσμο που ενώνει και τους δύο κόσμους, τον ορατό και τον αόρατο, σύμφωνα με τον θείο Γρηγόριο τον Θεσσαλονίκης (Λόγος εις τα Εισόδια)˙ κόσμο που συνδέει τα δύο άκρα του άνω και του κάτω κόσμου και κάνει να φαίνεται ο δημιουργός αυτών, σύμφωνα με τον Νεμέσιο.
Το σώμα μοιάζει με βασιλικό ανάκτορο, ενώ ο νους με βασιλιά.
Αλλά για μεγαλύτερη κατανόησι του θέματος, το σώμα (καταχώρησε σε εμένα αυτό το συλλογισμό), μοιάζει με βασιλικό ανάκτορο κατασκευασμένο με την υπέρτατη αρχιτεκτονική κάποιου δημιουργού άπειρης σοφίας˙ το οποίο έχει την κεφαλή για υπερώο, την καρδιά για μυστικώτατο θάλαμο˙ τα πνεύματα για ταχυδρόμους˙ αγωγούς και περάσματα τα σωληνοειδή νεύρα˙ και για πόρτες έχει τις πέντε αισθήσεις. Και την ψυχή, ή για να το πούμε καλλίτερα τον νου (αφού η ψυχή όταν όλη καθαρισθή γίνεται όλη νους, σύμφωνα με τον άγιο Κάλλιστο), σκέψου την σαν κάποιο βασιλιά που έχει ως δορυφόρους τρεις γενικές δυνάμεις˙ την νοερή, την λογική και την επιθυμητική. Αυτός βρίσκεται σε όλα τα μέρη του σώματος, διότι όπως λέγει ο θείος Δαμασκηνός, η ψυχή βρίσκεται στο σώμα, όπως η φωτιά βρίσκεται μέσα στο πυρακτωμένο σίδερο. Λέγει τα εξής: «Η ψυχή συνδέεται ολόκληρη με το σώμα και όχι με τα επί μέρους σημεία και δεν περιέχεται σε αυτό, αλλά το περιέχει, όπως ακριβώς η φωτιά τον σίδερο» (Βιβλ. Α’ κεφ. ιδ’. Περί πίστεως)˙ και με εξαιρετικό τρόπο έχει τον εγκέφαλο ως όργανο της νοητικής του ενεργείας. Ενώ για την λογική και επιθυμητική ενέργεια και δύναμι και μάλιστα για την ουσία του, έχει ως καθέδρα την καρδιά, όπως λέχθηκε προηγουμένως και αυτός ο βασιλιάς έχει και ως χάρτη την πυξίδα της φαντασίας, για να καταγράφη όσα έρχονται από έξω δια μέσου των θυρίδων των αισθήσεων.
Τί είναι ο νους πριν από το Άγιο Βάπτισμα και τί μετά από αυτό.
Τα σχημάτισες αυτά με την φαντασία σου; Σκέψου τώρα ότι αυτός ο βασιλιάς, δηλαδή ο νους, αφού μετά την τέλεια οργάνωσι, όπως λένε κάποιοι, χυθή μέσα στο σώμα, είναι απλός, καθαρός και ακέραιος και νοερό φως από την φύσι του. Και πριν από το άγιο Βάπτισμα, επειδή καλύπτεται από τον ζόφο του προπατορικού αμαρτήματος, είναι τυφλός (δεν έχει την δική του διανοητική ικανότητα). Μετά όμως από το άγιο Βάπτισμα, είναι όλος φωτεινός, αστράφτοντας από το υπερφυσικό φως της θείας χάριτος και λάμπει περισσότερο και από τις ακτίνες του ηλίου, όπως λέγει ο Χρυσόστομος, έως ότου μένει ανώτερος από το σκοτάδι της προαιρετικής αμαρτίας. Διότι έτσι λέγει εκείνη η καλή και με ευφράδεια γλώσσα ερμηνεύοντας εκείνο το αποστολικό ρητό που λέγει: «Όλοι εμείς με ακάλυπτο πρόσωπο αντανακλώντας την λαμπρότητα του Κυρίου, μεταμορφωνόμαστε σε ομοιότητα με αυτόν από λαμπρότητα σε λαμπρότητα» (Β’ Κορ. 3, 18). Ερμηνεύοντάς το αυτό λέγει: «Τί σημαίνει το αντικατοπτρίζοντας την λαμπρότητα του Κυρίου, μεταμορφωνόμαστε από την λαμπρότητα εκείνη;». Πιο καθαρά βέβαια αυτό γινόταν φανερό όταν ενεργούσε τα χαρίσματα των θαυμάτων, πλην όμως ούτε τώρα είναι δύσκολο να δη αυτό εκείνος που έχει πιστούς οφθαλμούς. Γιατί μόλις βαπτιζόμαστε αμέσως και η ψυχή λάμπει περισσότερο από τον ήλιο, καθαριζόμενη με το Πνεύμα˙ και όχι μόνο ατενίζουμε προς την δόξα του Θεού, αλλά και από εκεί δεχόμαστε κάποια λαμπρότητα. Όπως ακριβώς καθαρός άργυρος εκτεθειμένος στις ακτίνες του ηλίου, και αυτός θα μπορούσε να εκπέμψη ακτίνες, όχι μόνον από την φύσι του αλλά και από την λάμψι του ηλίου που δέχεται, έτσι και η ψυχή, όταν καθαρίζεται και γίνεται λαμπρότερη από τον άργυρο, δέχεται ακτίνα από την δόξα του Πνεύματος και την αντανακλά. Αλλοίμονο! Διότι σωστό είναι εδώ να αναστενάξω πικρά. Γιατί αυτή η απόρρητη λαμπρότητα και η γεμάτη φρίκη, παραμένει μέσα μας μέχρι την πρώτη και την δεύτερη μέρα,2 προσθέτοντας τον χειμώνα των κοσμικών πραγμάτων, και αποκρούοντας τις ακτίνες με την πυκνότητα των νεφών. Πραγματικά, χειμώνας είναι τα κοσμικά πράγματα και πιο σκυθρωπά από τον χειμώνα» (Λόγος ζ’ εις την Β’ προς Κορινθίους).
Υποσημειώσεις.
1. Αλλά και αν ο άνθρωπος συγκριθή με τον νοητό κόσμο των αγγέλων, πάλι μέγας κόσμος είναι και ονομάζεται, ενώ εκείνος μικρός. Διότι αυτός περιέχει στον εαυτό του και τα του αισθητού κόσμου, ενώ ο νοητός κόσμος δεν περιέχει και τα του αισθητού.
2. Ο άγιος το λέγει αυτό διότι τότε οι περισσότεροι άνθρωποι βαπτίζονταν μεγάλοι και στη συνέχεια λόγω της προδιαθέσεως έπεφταν γρήγορα στην αμαρτία.
Από το βιβλίο: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Εκδότης: Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Αγίου Ορους. Μάιος 2013. Επιμέλεια: Ιερομόναχος Βενέδικτος (Αγιορείτης).
Η/Υ επιμέλεια: Σοφίας Μερκούρη.
