«Θα ανεγείρω ούτω μεθ’ υμών θημωνιάς καρπών, προϊόν της εργασίας, και ιδρύματα ευποιίας, απαύγασμα της αγάπης του πλησίον»
Μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος.
Ο Χρυσόστομος κινείτο σε ένα πέλαγος δυσκολιών και θλίψεων. Από τη μια πλευρά, είχε να αντιμετωπίσει τις διώξεις και τα εγκλήματα των κομιτατζήδων κατά των πατριαρχικών πληθυσμών. Από την άλλη, είχε μπει στο στόχαστρο των τουρκικών αρχών και των ξένων παρατηρητών. Η πληθωρική προσωπικότητα του ιεράρχη προκαλούσε την αντιπάθεια των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες στο πρόσωπό του έβλεπαν τον εκπρόσωπο των ελληνικών συμφερόντων στην Ανατολική Μακεδονία. Ταυτόχρονα, η δράση του είχε προκαλέσει τη δυσαρέσκεια και του πατριαρχείου. Ο Χρυσόστομος ευρισκόμενος στη Μακεδονία, στην πρώτη γραμμή του πυρός, δεν ήταν διατεθειμένος να κρατήσει τις ισορροπίες που εκ των πραγμάτων και λόγω θέσεως τηρούσε η φαναριώτικη διπλωματία.
Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες και τα αναρίθμητα προβλήματα, το έργο του Μητροπολίτη Δράμας ήταν εντυπωσιακό. Με τη χαρισματική παρουσία του ο άγιος είχε καταφέρει μέσα σε λίγα χρόνια να επαναφέρει στο οικουμενικό πατριαρχείο πολλές κωμοπόλεις και χωριά της επαρχίας του, διατρέχοντας άμεσο κίνδυνο τόσο ο ίδιος όσο και οι πληθυσμοί που με χαρά και ενθουσιασμό δέχονταν τις νουθεσίες του. Ο Χρυσόστομος είχε αναδειχθεί προστάτης και υπερασπιστής των καταπιεσμένων και των αδικημένων. Το κυριότερο, όμως, ήταν ότι είχε εμφυσήσει στις καρδιές των Δραμινών το θάρρος και την υπομονή, την πίστη και την ελπίδα.
Συγχρόνως, ο άγιος δεν ξέχασε τις υποσχέσεις που είχε δώσει στον ενθρονιστήριο λόγο του. «Θα ανεγείρω ούτω μεθ’ υμών θημωνιάς καρπών, προϊόν της εργασίας, και ιδρύματα ευποιίας, απαύγασμα της αγάπης του πλησίον, και στερεάς στήλας των ευγενών αισθημάτων του ανθρωπισμού και ακατάλυτα τείχη των ιερών εθνικών δικαίων και προνομίων».1
Στα οκτώ χρόνια που διετέλεσε Μητροπολίτης Δράμας, ο Χρυσόστομος είχε να παρουσιάσει ένα εκτεταμένο έργο, μοναδικό στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας. Στις πόλεις και τα χωριά της επισκοπικής δικαιοδοσίας του ίδρυσε ναούς και κοιμητήρια, σχολεία και γυμναστήρια, νοσοκομεία και ορφανοτροφεία, ξενοδοχεία και κτίρια κατεργασίας καπνού. Επίσης, δεν παρέλειψε να ασχοληθεί και με άλλα έργα κοινωνικής ευθύνης, όπως εργαστήρια απόρων, λαϊκά αναγνωστήρια, φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους, μουσικούς ομίλους, καθώς και οδοιπορικούς συλλόγους για την προστασία των μετακινήσεων στην ταραχώδη επαρχίας Δράμας.2
Συγκεκριμένα, με ενέργειες του Χρυσοστόμου χτίστηκε περικαλλές αρχιεπισκοπικό μέγαρο στην έδρα της Μητροπόλεως. Στο κτίριο αυτό, ο άγιος συνέταξε τις εκατοντάδες επιστολές και εκθέσεις που αποτελούν σήμερα την ογκωδέστατη αλληλογραφία του. Εκεί, ο ιεράρχης αναπαυόταν ύστερα από τις πολύωρες οδοιπορίες στην επαρχία του. Το κτίριο αυτό αποτέλεσε την καρδιά του Μακεδονικού αγώνα στην ανατολική Μακεδονία, απ’ όπου ο Χρυσόστομος ξετύλιγε την πολύπλευρη εκκλησιαστική και εθνική του δράση. Παρ’ όλα αυτά, το ιστορικό μέγαρο της αρχιεπισκοπής, που ανήγειρε ο Χρυσόστομος με πολλές θυσίες και κόπο, κατεδαφίστηκε αρκετά χρόνια αργότερα για να ανοικοδομηθεί ο νέος μητροπολιτικός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου.3
ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ΧΟΡΗΓΟΥΝΤΟΣ ΜΕΛΑ ΣΥΝΕΠΙΧΟΡΗΓΟΥΝΤΩΝ
ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΡΑΜΑΣ
ΤΟ ΠΕΡΙΚΑΛΛΕΣ ΩΚΟΔΟΜΗΘΗ
ΤΩΝ ΜΟΥΣΩΝ ΤΟΔΕ ΜΕΓΑΡΟΝ
ΕΝΘΑ ΕΙΣΙΟΝΤΕΣ ΠΑΙΔΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΠΡΟΓΟΝΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΣΩ ΚΑΙ ΤΗΣ ΘΥΡΑΘΕΝ
ΣΟΦΙΑΣ ΑΡΥΕΣΘΕ ΝΑΜΑΤΑ 1909
Επίσης, στη Δράμα ο ιεράρχης έχτισε νοσοκομείο, γυμναστήριο, σύστησε δε τον φιλανθρωπικό σύλλογο κυριών «Ο Ευαγγελισμός»4 και Φιλόμουσο Αδελφότητα, με την επωνυμία «Πρόδρομος», κύριο έργο της οποίας ήταν η διάδοση της ελληνικής παιδείας και γλώσσας.5
Στην Τσατάλτζα (Χωριστή) ο άγιος ανήγειρε την περίοδο 1902 – 1906 τον ιερό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου και επιβλητικό σχολείο σε σχήμα «Π» για να θυμίζει την λέξη πατρίς.6 Επιπλέον, ίδρυσε τη Φιλόπτωχο αδελφότητα «Άγιος Γεώργιος», μεγαλοπρεπές αναγνωστήριο, γυμναστήριο και σύστησε δραματικό και μουσικό σύλλογο με την επωνυμία «Όμιλος Ερασιτεχνών ο Απόλλων».7
Στο Δοξάτο μνημειώδες είναι το σχολείο που ίδρυσε ο Χρυσόστομος σε σχήμα «Ε» για να θυμίζει τη λέξη Ελλάς. Το έργο κατασκευάστηκε με ερανική προσφορά των κατοίκων του χωριού, θεμελιώθηκε το 1907 και ολοκληρώθηκε η κατασκευή του το 1909. Στο Δοξάτο ο μητροπολίτης έχτισε επίσης γυμναστήριο, σύστησε φιλόπτωχο αδελφότητα και επισκεύασε τον ιερό ναό του αγίου Αθανασίου.8
Στην Πλέβνα (Πετρούσα0 λειτουργούσε από το 1832 ο ιερός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Το 1880 η εκκλησία παραχωρήθηκε από τις τουρκικές αρχές στη Βουλγαρική Εξαρχία και έκτοτε ο ναός λειτουργούσε με το καθεστώς του εκ περιτροπής εκκλησιάζεσθαι για τις δύο εθνοθρησκευτικές κοινότητες. Ωστόσο, επειδή η βουλγαρική πλευρά καταστρατηγούσε τη διαδικασία του εκκλησιασμού, μη επιτρέποντας στους πατριαρχικούς την τέλεση των ακολουθιών, ο Ελληνορθόδοξος ιερέας και οι πιστοί αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από τον ναό παίρνοντας μαζί τους τα ιερά σκεύη και τα βιβλία της εκκλησίας.
Το 1902, μετά τη δολοφονία του προεστούΑΘανασίου Βαλαβάνη, ο μητροπολίτης Δράμας μετέβη στο χωριό για να τελέσει τρισάγιο στη μνήμη του εθνομάρτυρα προκρίτου και να εμψυχώσει τους τρομοκρατημένους κατοίκους. Όταν ενημερώθηκε για το πρόβλημα της εκκλησίας, αποφάσισε την ανέγερση νέου ναού προκειμένου οι πατριαρχικοί να αποκτήσουν τον δικό τους λατρευτικός χώρο. Την ίδια χρονιά ο Χρυσόστομος θεμελίωσε τον ναό αφιερωμένο στη μνήμη του αγίου Αθανασίου Πατριάρχη Αλεξανδρείας και το 1908 τέλεσε τα εγκαίνιά του μέσα σε πάνδημη χαρά και ικανοποίηση των κατοίκων της κοινότητας Πετρούσας.
Στη Βησσοτσάνη (Ξηροπόταμο) ο ιεράρχης ανοικοδόμησε τον ναό του αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου στον χώρο όπου υπήρχε ήδη από το 1859 η εκκλησία της κοινότητας.
Στο Βομπλίτσι (Πύργοι) της Δράμας ο Χρυσόστομος πραγματοποίησε έρανο και έχτισε την εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, «διότι μια σκοτεινή καλύβη και αύτη ετοιμόρροπος είνε ο ναός του Θεού εν τω χωρίω τούτω»9, ανέφερε ο άγιος. Η θεμελίωση έγινε το 1904 και ένα χρόνο αργότερα τελέστηκαν τα εγκαίνια του ιερού ναού της Θείας Μεταμορφώσεως.
Στην Προσοτσάνη ο Χρυσόστομος ίδρυσε δύο σχολεία, γυμναστήριο, ξενοδοχείο και κοιμητήριο. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει στην Αστική Σχολή Αρρένων, η οποία οικοδομήθηκε και αυτή σε σχήμα «Π» για να θυμίζει τη λέξη πατρίς.10 Θεμελιώθηκε το 1906 και εγκαινιάσθηκε το 1909, λίγο πριν εγκαταλείψει οριστικά ο ιεράρχης τη Μακεδονία.
Στην Αλιστράτη, η οποία αποτελούσε τη δεύτερη έδρα της Μητροπόλεως Δράμας, ο ιεράρχης ίδρυσε σχολείο, γυμναστήριο και ορφανοτροφείο, προέβη δε στην ανασύσταση της Συντηρητικής αδελφότητας «Η Αμφίπολις», με σκοπό τη διάδοση της ελληνικής παιδείας.11
Αναμφίβολα, το σπουδαιότερο έργο του Χρυσοστόμου στην Αλιστράτη ήταν το ορφανοτροφείο. Οικοδομήθηκε το 1903 στο κτίριο της μητροπόλεως και φιλοξενήθηκαν αρχικά σε αυτό περισσότερα από σαράντα ορφανά παιδιά, οι γονείς των οποίων είχαν δολοφονηθεί από τους κομιτατζήδες στη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα,12 τα επόμενα δε χρόνια ο αριθμός των οικοτρόφων επρόκειτο να διπλασιαστεί.13
Υποσημειώσεις.
1. Λοβέρδος, ό. π., σσ’. 65-66
2. Ό. π., σ’. 87
3. Βασιλείου, ό. π., σσ’. 49-50
4. Ό. π., σσ’. 51-54
5. ΕΑ ΚΒ (1902) 513
6. Βασιλείου, ό.π., σσ’. 54-58
7. Γ. Π., «Περιγραφή Τσατάλτζης», Μακεδονικόν Ημερολόγιον (1910) 312- 315.
8. Βασιλείου, ό. π., σ’. 58
9. Το αρχείον, τ. Α’, σ’. 53
10. Βασιλείου, ό. π., σσ’. 58, 62-64
11. ΕΑ ΚΓ (1903) 116
12. Το αρχείον, τ. Α’, σ’. 131
13. Γεώργιος Ν. Αψηλίδης, «Ήσο ποτέ ¨Σχολή¨ μεγάλη» Η εκπαίδευση στην επαρχία Ζίχνης 1840 -1913, Σέρρες 2019, σ’. 113.
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
