Ο θάνατος του ανθρώπου του Θεού, που είχε σταλεί στη Βαιθήλ.
Ο άνθρωπος του Θεού, που είχε σταλεί κατά την Σαμάρεια,1 επειδή από ανυπακοή έφαγε στο δρόμο, ένα λεοντάρι τον σκότωσε πάνω στον δρόμο αυτόν. Αλλά λέγει αμέσως μετά η Γραφή πως στεκόταν το λεοντάρι δίπλα στον όνο, και «ουκ έφαγεν ο λέων το σώμα».2 Από αυτό το γεγονός δεικνύεται πως το αμάρτημα της ανυπακοής ξεπλύθηκε με αυτόν τον θάνατο, γιατί το ίδιο λεοντάρι που τόλμησε να τον σκοτώσει ενόσω ζούσε, το ίδιο δεν τόλμησε να τον αγγίξει σκοτωμένο. Το θηρίο που είχε την τόλμη να τον σκοτώσει, δεν έλαβε άδεια και να φάγει από το πτώμα του σκοτωμένου, γιατί αυτός που βρέθηκε υπόλογος κατά τη ζωή του, όταν τιμωρήθηκε η ανυπακοή, κατέστη πια δίκαιος δια του θανάτου του. Έτσι λοιπόν το λεοντάρι, το οποίο προηγουμένως είχε βλάψει την ζωή του αμαρτωλού, έπειτα φρούρησε το πτώμα του δικαίου.
ΠΕΤΡΟΣ. Με αναπαύει αυτό που λέγεις. Αλλά θα ήθελα να ξέρω εάν τώρα, πριν την ανάσταση των σωμάτων, μπορούν οι ψυχές των δικαίων να γίνονται δεκτές στον ουρανό.3
Β. Η ΙΔΙΑΖΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ στον ουρανό.
Αν πριν την ανάσταση των σωμάτων γίνονται δεκτές στον ουρανό οι ψυχές των δικαίων.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Αυτό ούτε για όλους τους δικαίους μπορούμε να το πούμε, ούτε για όλους να το αρνηθούμε. Γιατί υπάρχουν ψυχές μερικών δικαίων, που απέχουν ακόμα από την ουράνια βασιλεία κατά μερικές μονές.4 Με αυτήν την διαφοροποίηση τι άλλο μας δίνεται να καταλάβουμε, παρά ότι αυτοί είχαν κάτι λιγότερο από την τέλεια δικαιοσύνη; Αντίθετα είναι φωτεινότερο από το φως το συμπέρασμα, πως οι ψυχές των τελείων δικαίων,5 μόλις εξέλθουν από τα κλείθρα αυτής της σάρκας, γίνονται δεκτές στις ουράνιες έδρες. Αυτό το πιστοποιεί και η ίδια η Αλήθεια Χριστός από μόνος Του, λέγοντας: «Όπου εάν η το σώμα, εκεί συναχθήσονται οι αετοί»,6 γιατί επομένως όπου βρίσκεται ο ίδιος ο Λυτρωτής σωματικά, εκεί αναμφίβολα συγκεντρώνονται και οι ψυχές των δικαίων.
Και ο Παύλος «αναλύσαι» επιθυμεί «και συν Χριστώ είναι».7 Όποιος λοιπόν δεν αμφιβάλλει πως ο Χριστός βρίσκεται στον ουρανό, δεν αρνείται πως και η ψυχή του Παύλου είναι στον ουρανό. Ο ίδιος πάλι για την διάλυση του σώματός του και την κατοίκηση της ουράνιας πατρίδας λέγει: «Οίδαμεν ότι εάν η επίγειος ημών οικία του σκήνους καταλυθή, οικοδομήν εκ Θεού έχομεν, οικίαν αχειροποίητον αιώνιον εν τοις ουρανοίς».8
ΠΕΤΡΟΣ. Αν επομένως οι ψυχές των δικαίων τώρα βρίσκονται στον ουρανό, τι είναι αυτό που την ημέρα της κρίσεως θα δεχθούν ως ανταπόδοση της δικαιοσύνης τους;
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Αναμφισβήτητα το παραπάνω που θα έχουν στην κρίση είναι ότι τώρα απολαμβάνουν μακαριότητα μόνο των ψυχών, ενώ τότε θα απολαύσουν και των σωμάτων, για να ευφραίνονται και με αυτήν επίσης τη σάρκα, με την οποία υπέμειναν θλίψεις και βάσανα για τον Κύριο. Πράγματι για την διπλή αυτή δόξα τους λέγει η Γραφή: «Ούτως εκ δευτέρας κληρονομήσουσι την γην».9
Παρομοίως, και για τις ψυχές των αγίων προ της αναστάσεως λέγει η Γραφή: «Και εδόθη αυτοίς εκάστω στολή λευκή,και ερρέθη αυτοίς ίνα αναπαύσωνται έτι χρόνον μικρόν, έως πληρώσωσι (= να συμπληρώσουν τον αριθμό) και οι σύνδουλοι αυτών και οι αδελφοί αυτών».10 Έτσι αυτοί που τώρα δέχτηκαν από μία στολή, στην κρίση θα έχουν διπλές στολές, γιατί τώρα αγαλλιώνται για την δόξα μόνο των ψυχών, ενώ τότε και των ψυχών μαζί και των σωμάτων.11
ΠΕΤΡΟΣ. Συμφωνώ. Αλλά θα ήθελα να ξέρω, κατά ποιο τρόπο συμβαίνει πολλές φορές αυτοί που πεθαίνουν να προφητεύουν πολλά.
Β’ Την ώρα του θανάτου με ποιούς τρόπους αυτοί που πεθαίνουν προλέγουν μερικά πράγματα.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Άλλοτε η ίδια η δύναμη των ψυχών με την λεπτότητά της προορά κάτι! Άλλοτε πάλι οι ψυχές που πρόκειται να βγουν από το σώμα γνωρίζουν δι’ αποκαλύψεως τα μέλλοντα! Άλλοτε τέλος, όταν πλησιάσουν πολύ στο να εγκαταλείψουν το σώμα, θεόθεν εμπνευσμένες στέλλουν τον ασώματο οφθαλμό του νου στα ουράνια μυστήρια.12
Ο θάνατος του νομικού Κουμκβοντέους.
Το ότι η δύναμη της ψυχής μερικές φορές με τη λεπτότητά της γνωρίζει αυτά που πρόκειται να συμβούν, καθίσταται προφανές από το εξής γεγονός: Ο νομικός Κουμκβοντέους,13 ο οποίος εκοιμήθη σε αυτήν την πόλη προ διετίας από πλευρίτιδα, λιγάκι πριν πεθάνει φώναξε τον υπηρέτη του και τον διέταξε να του ετοιμάσει τα ρούχα για να βγει έξω.14 Το παιδί σκέφθηκε πως μάλλον του σάλεψε, και δεν υπάκουσε στις εντολές του. Τότε αυτός σηκώθηκε, φόρεσε το ιμάτιό του και είπε πως θα πήγαινε από την Αππία οδό15 στην εκκλησία του μακαρίου Σίξτου.16
Λιγάκι μετά η αρρώστια χειροτέρευσε και εκοιμήθη. Ήταν προαποφασισμένο να τον ενταφιάσουν κοντά στον μακάριο μάρτυρα Ιανουάριο17 στην Πραινεστίνη οδό.18 Αλλά επειδή φάνηκε μακριά σε αυτούς που φρόντιζαν την κηδεία του, ξαφνικά τους μπήκε άλλος λογισμός, βγήκαν με την πομπή της κηδείας στην Αππία οδό και, δίχως να ξέρουν τι είχε πει εκείνος, τον ενταφίασαν στην ίδια εκκλησία που είχε προείπει. Γνωρίζουμε πως αυτός ο άνθρωπος ήταν μπλεγμένος στις κοσμικές φροντίδες και άπληστος στα γήινα κέρδη. Πώς μπόρεσε επομένως να προφητεύσει, αν όχι επειδή η ίδια η δύναμη και λεπτότητα της ψυχής τον έκανε να προορά αυτό που επρόκειτο να συμβεί στο σώμα του;
Η αποκάλυψη στους μοναχούς Γερόντιο και Μέλλιτο.
Ότι συχνά επίσης συμβαίνει και δια αποκαλύψεων να προγνωρίζονται τα μέλλοντα από τους μελλοθανάτους, μπορούμε να το συναγάγουμε από αυτά που γνωρίζουμε πως συνέβησαν σε δικούς μας ανθρώπους στα μοναστήρια: Στο μοναστήρι μου πριν δέκα χρόνια19 κάποιος αδελφός λεγόταν Γερόντιος, ο οποίος όταν επλήγη από βαριά αρρώστια του σώματος, είδε σε νυκτερινό όραμα λευκοφορεμένους άνδρες, με τις στολές τους να αστράφτουν, να κατεβαίνουν από τον ουρανό σε αυτό το μοναστήρι. Όταν στάθηκαν μπροστά στο κρεββάτι του κατάκοιτου, ένας από αυτούς είπε: «Ήρθαμε με σκοπό να καλέσουμε σε στράτευση μερικούς αδελφούς από το μοναστήρι του Γρηγορίου», και δίνοντας εντολή σε άλλον πρόσθεσε: «Γράφε Μάρκελλο, Βαλεντινιαό, Αγνέλλο», και άλλους τους οποίους τώρα δεν θυμάμαι. Σαν τελείωσε αυτούς, πρόσθεσε: «Γράψε και αυτόν εδώ που μας βλέπει».
Πληροφορημένος από αυτό το όραμα ο αδελφός, όταν ξημέρωσε, γνωστοποίησε στους πατέρες ποιοι και ποιοι από αυτήν την μονή επρόκειτο να πεθάνουν, και εξανήγγειλε πως και ο ίδιος θα τους ακολουθήσει. Από μιαν άλλη μέρα άρχισαν οι αδελφοί, που προαναφέρθηκαν, να πεθαίνουν, και με αυτή τη σειρά ακολούθησαν ο ένας τον άλλο στο θάνατο, με όποια είχαν κατανομασθεί στον κατάλογο. Τελευταίος απεδήμησε και αυτός που προείδε πως επρόκειτο να πεθάνουν οι αδελφοί αυτοί.
Επίσης κατά το θανατικό που ερήμωσε αυτή την πόλη μας πριν τρία χρόνια15 προξενώντας δεινότατη συμφορά, στο μοναστήρι της πόλεως του Πόρτου16 κάποιος μοναχός λεγόταν Μέλλιτος, που βρισκόταν ακόμη σε νεανική ηλικία, αλλά ήταν άνθρωπος θαυμαστής απλότητας και ταπεινοφροσύνης. Πλησιάζοντας η ημέρα της κλήσεώς του, επλήγη από την επιδημία και έφθασε στα τελευταία του. Ακούγοντάς το αυτό ο ευσεβούς ζωής Φήλιξ,17 επίσκοπος αυτής της πολιτείας, από διήγηση του οποίου και τα έμαθα αυτά, έσπευσε να έρθει σε αυτόν και να τον ενισχύσει με λόγια πειστικά για να μην φοβάται τον θάνατο. Άρχισε μάλιστα να του υπόσχεται και επιμηκέστερο το διάστημα της ζωής χάριν στην θεία ευσπλαγχνία.
Αλλά σε αυτά εκείνος ανταπάντησε πως ο χρόνος της ζωής του είχε συμπληρωθεί, και είπε πως εμφανίσθηκε σε αυτόν ένας άνδρας νεανίας και του έφερε επιστολή, λέγοντας: «Άνοιξε και διάβασε». Και διαβεβαίωσε πως, σαν την άνοιξε, και τον εαυτό του και όλους όσοι είχαν βαπτισθεί ταυτόχρονα μαζί του από αυτόν τον επίσκοπο κατά την εορτή του Πάσχα,18 τους βρήκε γραμμένους με χρυσά γράμματα στην επιστολή αυτή. Πρώτο μάλιστα, όπως έλεγε, βρήκε το δικό του όνομα, και στη συνέχεια όλων των βαπτισμένων εκείνη τη φορά. Από αυτό το γεγονός έλαβε τη βεβαιότητα πως και αυτός και εκείνοι σύντομα επρόκειτο να ξενιτευτούν από αυτή τη ζωή.
Έτσι κι έγινε: Την ίδια μέρα πέθανε ο ίδιος, και μετά από αυτόν όλοι εκείνοι που είχαν τότε βαπτιστεί τον ακολούθησα κατά τρόπο, που μέσα σε λιγοστές ημέρες κανείς από αυτούς δεν απέμεινε στη ζωή αυτή. Από αυτά αναντίρρητα συμπεραίνεται, πως ο δούλος του Θεού τους είδε αυτούς γραμμένους με χρυσό, ακριβώς γιατί τα ονόματά τους τα είχε προσαρτήσει κοντά της η αιώνια λαμπρότης.
Υποσημειώσεις.
1. Στην πραγματικότητα στάλθηκε στην Βαιθήλ, που είναι στην Β. Ιουδαία, στο δρόμο για τη Σαμάρεια.
2. Γ’ Βασιλειών 13, 28. Τους βρήκε στη στάση αυτή άλλος εντόπιος προφήτης του Θεού, ο οποίος και αυτός φαίνεται πως έδωσε την ερμηνεία, που δίνει και ο άγ. Γρηγόριος, γιατί περισυνέλεξε το πτώμα και το ενταφίασε με πολλή τιμή και πόθο.
3. Επανέρχεται ο Πέτρος σε πτυχές της αρχικής ερωτήσεως που εξέφρασε στο ΙΙΙ, 38, 5
4. Έκφραση που προέρχεται από το χωρίο: «εν τη οικία του πατρός μου μοναί πολλαί εισίν».
5. Πρβλ. Εβρ. 12, 23
6. Ματθ. 24, 28 και Λουκ. 17, 37
7. Φιλιπ. 1, 23
8. Β’ Κοριν. 5, 1
9. Ησαΐας 61, 7
10. Αποκαλ. 6, 11
11. Πάνω στο θέμα αυτό η Εκκλησία μας έχει διαμορφώσει την πιο ολοκληρωμένη διδασκαλία για την «μέση κατάσταση των ψυχών»: Μετά τον θάνατο και μέχρι την Δευτέρα Παρουσία οι ψυχές βρίσκονται σε μια ενδιάμεση κατάσταση αναμονής, σε έναν «προθάλαμο», όπου λαμβάνουν θέση ανάλογα με την ζωή που έζησαν με το σώμα. Αυτά όμως είναι απλή προσωρινή πρόγευση των αιωνίων αγαθών ή κολάσεων, γιατί α) η δόξα του Κυρίου θα φανερωθεί πλήρως μετά την Δευτέρα Παρουσία, β) είναι μόνες, δίχως το σώμα, και γ) η οριστική απόφαση για αυτούς θα ληφθεί κατά την Κρίση, και μέχρι τότε υπάρχει δυνατότητα κάποιας βελτιώσεως δια των ευχών της στρατευομένης εκκλησίας.
12. Ο καθένας από τους τρόπους αυτούς εμφαίνεται στις παρακάτω ενότητες των παραγράφων 2-3, 4-8, 9-13 αντίστοιχα.
13. Cumquodeus, παράξενο όνομα που σημαίνει «μετά του οποίου ο Θεός».
14. Δηλ. τα χρόνια 583 – 584. (Τότε ο άγ. Γρηγόριος βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη).
15. Δηλ. το 590.
16. Portus (= Λιμήν), το λιμάνι της Όστιας στις εκβολές του Τίβερη. Το μοναστήρι είναι μάλλον αυτό του αγίου Λαυρεντίου στο νησί που σχηματίζεται εκεί.
17. Felix, καταγόμενος από την Σαβίνη, αναφέρεται ακόμα σε επιστολές του αγ. Γρηγορίου τα έτη 595 και 598-599).
18. Εννοεί το βάπτισμα κατά το Μ. Σάββατο, όπως φαίνεται και στο 33, 1. Ως γνωστόν, το βάπτισμα στους πρώτους αιώνες γινόταν σε μεγάλη ηλικία, πολλές φορές όταν τελείωνε η ζωή.
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
