ΠΕΤΡΟΣ1. Μπορούμε άραγε, σε παρακαλώ, να πούμε πως αυτοί που μια φορά βουτήχθηκαν εκεί, θα καίονται παντοτινά;
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Συνάγεται σίγουρα και είναι αδιαφιλονείκητα αληθές ότι, όπως δεν υπάρχει τέλος στην ευφροσύνη των αγαθών, έτσι δεν θα υπάρξει τέλος και στην βάσανο των κακών. Γιατί η Αλήθεια Χριστός λέγει: «Απελεύσονται ούτοι εις κόλασιν αιώνιον, οι δε δίκαιοι εις ζωήν αιώνιον».2 Και εάν είναι αλήθεια αυτό που υποσχέθηκε ο Θεός, χωρίς αμφιβολία δεν είναι ψέμμα και αυτό που απείλησε.
ΠΕΤΡΟΣ. Τί θα απαντήσουμε, ένα κάποιος πει: Απείλησε αιώνια τιμωρία μόνο και μόνο για να τους συγκρατήσει από τη διάπραξη των αμαρτημάτων;
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εάν είναι ψέμμα αυτό που απείλησε για να μας διορθώσει από την αδικία, τότε επίσης ψέμματα υποσχέθηκε για να μας κεντρίσει προς την δικαιοσύνη. Αλλά ποιος, όσο παράφρων και αν είναι, θα αποτολμούσε να το πει αυτό; Και εάν ο Θεός απείλησε κάτι που δεν επρόκειτο να εκπληρώσει, εκεί που θέλουμε να Τον αποδείξουμε ελεήμονα, εξωθούμαστε να Τον κηρύξουμε ψεύτη, πράγμα αθέμιτο και να το λέει κανείς.
ΠΕΤΡΟΣ. Ήθελα να ξέρω κατά ποιο τρόπο είναι δίκαιο, ένα πταίσμα, που διαπράττεται με κάποιο τέλος, να τιμωρείται χωρίς τέλος.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Αυτό θα ήταν σωστό να το έλεγε κανείς, εάν αυστηρός ο κριτής ζύγιζε τις πράξεις κι όχι τις καρδιές των ανθρώπων. Γιατί οι άδικοι ανόμησαν με κάποιο τέλος, απλώς επειδή έζησαν με κάποιο τέλος. Αυτοί θα ήθελαν να ζούσαν, αν μπορούσαν, χωρίς τέλος, για να αμάρταναν και χωρίς τέλος. Η απόδειξη του ότι επιθυμούν να ζουν πάντοτε μες στην αμαρτία, είναι ότι ποτέ δεν σταματούν να αμαρτάνουν όσο ζουν. Επομένως ανήκει στην μεγάλη δικαιοσύνη του κριτού το ότι ποτέ δεν γλιτώνουν την κόλαση αυτοί, που σε αυτή τη ζωή ποτέ δεν θέλησαν να γλιτώσουν από την αμαρτία.
ΠΕΤΡΟΣ. Όμως κανείς δίκαιος δεν τρέφεται με την ωμότητα, και όταν φταίξει κάποιος δούλος, δίνεται διαταγή από τον δίκαιο κύριο να δαρεί, μόνο και μόνο για να διορθωθεί από την πονηρία του. Μαστιγώνεται επομένως με μόνο σκοπό να βελτιωθεί. Όμως οι άδικοι οι παραδομένοι στις φωτιές της γεέννης, εάν δεν έρχονται σε διόρθωση, τότε για ποιο σκοπό θα καίγονται παντοτινά;
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ο Παντοδύναμος Θεός, επειδή είναι αγαθός, δεν τρέφεται με τον βασανισμό των αθλίων. Επειδή όμως είναι και δίκαιος, δεν καταπαύει εις τον αιώνα από την ανταπόδοση των ανόμων. Όλοι οι άνομοι οι ορισμένοι στην αιώνια κόλαση κολάζονται καταρχάς για την ίδια τους την ανομία. Ωστόσο όμως θα καίγονται και για κάποιον άλλο σκοπό: όλοι οι δίκαιοι και να βλέπουν εν Θεώ τις χαρές που απολαμβάνουν, και να αντικρύζουν στους άλλους εκείνους τις τιμωρίες που ξέφυγαν, ούτως ώστε να αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους οφειλέτες εις τον αιώνα της θείας Χάριτος, όσο εις τον αιώνα να τιμωρούνται βλέπουν τα κακά, τα οποία οι ίδιοι με αυτής της Χάριτος την βοήθεια νίκησαν.
ΠΕΤΡΟΣ. Και πού είναι λοιπόν που είναι άγιοι, εάν δεν προσεύχονται για τους εχθρούς τους που θα τους βλέπουν να καίγονται, όταν μάλιστα λέχθηκε σε αυτούς: «Προσεύχεσθε υπέρ των εχθρών υμών;»3
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Προσεύχονται για τους εχθρούς τους εκείνο τον καιρό που μπορούν να μεταστρέψουν τις καρδιές τους προς μετάνοια καρποφόρο και με αυτή τη μεταστροφή να τους σώσουν. Γιατί τί άλλο πρέπει να προσεύχεται κανείς για τους εχθρούς του, εκτός από αυτό που λέγει ο Απόστολος: «ίνα δω αυτοίς ο Θεός μετάνοιαν εις επίγνωσιν αληθείας, και ανανήψωσιν εκ της του διαβόλου παγίδος, εζωγρημένοι υπ’ αυτού εις το εκείνου θέλημα»;4 Και πώς θα μπορεί να γίνει τότε προσευχή για εκείνους, οι οποίοι δεν μπορούν πια στο εξής να μεταλλάξουν από την ανομία στα έργα της δικαιοσύνης;
Για την ίδια λοιπόν αιτία τότε δεν θα γίνεται προσευχή για τους ανθρώπους τους καταδικασμένους στο αιώνιο πυρ, για την οποία και τώρα ακόμα δεν γίνεται προσευχή για τον διάβολο και τους αγγέλους του, τους καθορισμένους για την αιώνια κόλαση. Ποια αιτία υπάρχει από τώρα ακόμα να μην προσεύχονται οι άγιοι άνδρες για τους άπιστους και ασεβείς κεκοιμημένους ανθρώπους, εκτός από το ότι αποφεύγουν μήπως ξεπέσει χωρίς αξία στα μάτια του δικαίου κριτού η προσευχή τους για αυτούς μάλιστα, που τους ξέρουν ήδη καθορισμένους για την αιώνια κόλαση;
Εάν από τώρα ακόμα οι ζωντανοί δίκαιοι δεν συμπάσχουν με τους νεκρούς και καταδικασμένους αδίκους, σε χρόνο που, εφόσον βρίσκονται μες στο σώμα, γνωρίζουν πως και οι ίδιοι μπορεί να πάθουν ακόμα κάτι το επιλήψιμο, πόσο αυστηρότερα θα αντιμετωπίζουν τότε τις βασάνους των ανόμων, όταν απαλλαγμένοι από κάθε πάθος της φθοράς θα προσκολλώνται οικειότερα και στενότερα στην Δικαιοσύνη, τον Θεό; Γιατί τον νου τους, από αυτό το γεγονός ότι προσκολλάται στον δικαιότατο κριτή, τον απορροφά η δύναμη της αυστηρότητας κατά τρόπο, που δεν τους ευχαριστεί να ζητήσουν ο,τιδήποτε παραμικρό, που δεν συμφωνεί με την ακρίβεια της εσωτερικής ρύθμισης που όρισε Εκείνος.
Υποσημειώσεις.
1. Στην παρακάτω συζήτηση ο άγ. Γρηγόριος αναιρεί τις θεωρίες των ωριγενιστών, των οποίων ακριβώς οι θέσεις παρουσιάζει μέσα στις αντιρρήσεις που ακούγονται από το στόμα του Πέτρου. Πρόκειται για τη θεωρία της «αποκαταστάσεως των πάντων», σύμφωνα με την οποία ο Ωριγένης δίδασκε πως τελικά θα σωθούν κάποτε όλοι, ακόμη και οι δαίμονες, χάρις στο μεγάλο Του έλεος.
2. Ματθ. 25, 46.
3. Ματθ. 5, 44
4. Α’ Τιμ. 2, 25- 26
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
