Όποιος δεν τηρεί όλες τις εντολές, αποκτά καταδικασμένη συνείδησι και αυτή είναι η οδύνη των οδυνών.
Αντίθετα, αν κάποιος παραβή έστω και μία μόνο δεσποτική εντολή, αποκτά καταδικασμένη και απαρρησίαστη συνείδησι, γιατί γίνεται ένοχος και όλων των άλλων, κατά τον θείο Ιάκωβο˙ «Όποιος τηρήσει ολόκληρο το νόμο, σφάλλει όμως σε ένα σημείο, έχει γίνει ένοχος παραβάσεως ολοκλήρου του νόμου» (2, 10). Και γιατί όλων; Γιατί όπως λέει ο μέγας Βασίλειος «Όλες οι εντολές αλληλοεξαρτώνται, σύμφωνα με την ορθή έννοια του λόγου της Γραφής, ώστε με την κατάλυσι μιας εντολής, καταλύονται και όλες μαζί οι άλλες» (Εις το προοίμ. Των κατά πλάτος όρων). Και το να έχη κάποιος συνείδησι απαρρησίαστη που τον κατηγορεί και τον ελέγχει, αυτό είναι στα αλήθεια η μεγαλύτερη οδύνη και η μεγαλύτερη λύπη. Γι’ αυτό και ο Γρηγόριος Νύσσης είπε˙ «Τίποτε δεν βαραίνει τόσο την ψυχή και δεν την έλκει προς τα κάτω, όσο η συνείδησι της αμαρτίας» (Εν Σειρ. του κατά Ματθ. κεφ. ια’). Και ο Δαβίδ λέει˙ «Ελέγχοντας την ανομία παιδαγωγείς τον άνθρωπο και κατατρώς όπως ο σκώρος την ψυχή του (Ψαλμ. 38, 12). Και γι’ αυτόν που ελέγχεται από την συνείδησι, ο Χρυσόστομος είπε, ότι αυτός έχει στην ψυχή ατελείωτο χειμώνα και αλλεπάλληλα κύματα και ούτε ο ύπνος του είναι γλυκός, αλλά γεμάτος από φόβο και τρόμο˙ ούτε ευχάριστη τροφή, ούτε συνομιλία φίλων, θα μπορέση να τον μεταφέρη και να τον απαλλάξη από τον αγώνα που έχει μπροστά του» (Λόγ. κ’ εις την Γέν.). Και πάλι˙ «Αυτός που ζει στην αμαρτία και πριν από την γέεννα κολάζεται, επειδή κεντρίζεται από την συνείδησι» (Ανδρ. ις).
Τόπος των πνευματικών ηδονών είναι η απόκτησι όλων των αρετών.
Κατά την απόκτησι πάλι των θείων αρετών ανέκφραστη είναι η ηδονή που λαμβάνει ο νους, γιατί αξιώνεται να έχη αστείρευτο πλούτο˙ διότι αποκτά θησαυρό τιμιώτερο από τα ζαφείρια και τα διαμάντια και από τον χρυσό του Σουφίρ και από το ασήμι και από όλα τα γεμάτα πολύτιμους λίθους και χρυσό σκεύη των επιγείων βασιλέων.1 Φρόντιζε λοιπόν, αγαπητέ, να κερδίσης στην ψυχή σου αυτόν τον πλούτο των αρετών, ο οποίος δεν φθείρεται, ούτε κλέβεται, ούτε χάνεται, όπως ο υλικός πλούτος, αλλά παραμένει στην ψυχή σου παντοτινός και αθάνατος. Ο ουρανοφάντωρ μέγας Βασίλειος λέει˙ «Τα άλλα αποκτήματα δεν ανήκουν σε αυτούς που τα κατέχουν, ούτε σε αυτούς που τα βρήκαν, γιατί μεταβάλλουν θέσι πότε εδώ και πότε εκεί, όπως συμβαίνει στο παιγνίδι των κύβων˙ η αρετή είναι το μόνο αναφαίρετο από τα κτήματα, γιατί παραμένει στον άνθρωπο και όσο ζει και όταν πεθάνη». (Λόγ. προς τους νέους). Φρόντισε λοιπόν να κερδίσης τις αρετές όχι μερικές, αλλά όλες γιατί δεν είναι αρκετή μία, ή δύο αρετές για την σωτηρία, αλλά όλες καθώς λέει ο Χρυσορρήμονας: «Γιατί όπως ακριβώς οι αισθήσεις μας είναι πέντε, και όλες πρέπει να τις χρησιμοποιούμε όπως πρέπει, έτσι πρέπει να ασκούμε και όλες τις αρετές. Γιατί αν κάποιος είναι σώφρων αλλά όχι ελεήμονας, ή είναι ελεήμονας αλλά πλεονέκτης, ή δεν επιθυμή τα ξένα αγαθά, αλλά δεν δίνη τα δικά του, όλα γίνονται άσκοπα˙ γιατί δεν αρκεί μόνο μία αρετή να μας οδηγήση με παρρησία στο βήμα του Χριστού˙ αλλά πρέπει να είναι πολλές και ποικίλες και κάθε είδους και όλες» (ομιλ. δ’ εις την προς Εφεσ’.). Και ο όσιος Μάρκος λέει: «Καμμιά από τις αρετές δεν ανοίγει από μόνη της την φυσική μας θύρα, αν δεν αλληλεξαρτώνται όλες διαδοχικά» (Κεφ. λθ’ περί των οιομ. Εξ έργ. δικαιούσθ.). Εάν λοιπόν κερδίσης όλες2 τις αρετές η ψυχή σου θα χαρή και ο νους σου θα ευχαριστηθή με αυτό το κέρδος γιατί αυτός που έχει τις αρετές είναι μιμητής του Θεού και ανεβαίνη στην ομοίωσι του Θεού.
Η αρετή είναι άναρχη ως προς το χρόνο και κάνει τους ανθρώπους σοφούς και επαινετούς.
Κάθε αρετή έχει, λοιπόν, ναι, την αρχή της στον Θεό, σε σχέσι όμως με τον χρόνο είναι άναρχη και αιώνια, όπως και ο Θεός γιατί ο άγιος Μάξιμος λέει: «Όλα τα ενάρετα και η ίδια η αρετή είναι ολοφάνερα έργα του Θεού˙ αλλά τα μεν πρώτα, δηλαδή τα ενάρετα, έχουν αρχή χρονικά˙ γιατί υπήρχε κάποτε χρόνος, όπου αυτά δεν υπήρχαν» (κεφ. ν’ της α’ εκατοντ. Των θεολογ.). Η απόκτησι των αρετών χαροποιεί τον νου και ευφραίνει την καρδιά˙ γιατί επί πλέον κάθε αρετή και ιδιαίτερα ο φόβος του Θεού, προξενεί ακόμη γνώσι, φρόνησι και αρετή και στη συνέχεια κάνει αυτούς που την έχουν εναρέτους, φρόνιμους, γνωστικούς και σοφούς και στη συνέχεια τους καθιστά επαινετούς και αξιοζήλευτους στους άλλους ανθρώπους, γι’ αυτό και κάποιος από τους σοφούς είπε: «Το μεγαλείο της αρετής μεγαλύνει αυτόν που την δοξάζει». Και ο Όμηρος είπε: «Καλή ( η αρετή δηλ. όπως ερμηνεύει αυτά τα ομηρικά λόγια ο θείος Ισίδωρος, επιστ. φπθ’) και μεγάλη και γνωρίζει τα ένδοξα έργα». Και ο σοφός Συνέσιος γνωμάτευσε: «Ο μισθός της αρετής είναι ο έπαινος». Αλλά γιατί λέω μόνο για τους άλλους ανθρώπους; Η αρετή κάνει επαινετούς τους εναρέτους ακόμη και στους εχθρούς και πολεμίους, σύμφωνα με εκείνο το γνωμικό του θεολόγου Γρηγορίου που λέει: «Ακόμα και ο πολέμιος ξέρει να θαυμάζη την αρετή του άνδρα» (Λόγ. εις τον μέγα Βασίλειο). Γιατί όπως ακριβώς η κακία γεννά κάθε άγνοια, έτσι αντίθετα και η αρετή και κυρίως ο φόβος του Θεού, γεννά κάθε σοφία και φρόνησι. Γι’ αυτό και κάποιος από τους Πατέρες είπε: «Η αρετή είναι πηγή και μητέρα και ρίζα της φρονήσεως και όπως ακριβώς και κάθε κακία, έχει την αρχή της στην αφροσύνη, όπως λέει ο προφήτης «Δεν υπάρχει ίασι για την σάρκα μου από την αφροσύνη μου»˙ ενώ ο ενάρετος που έχει και τον φόβο του Θεού, είναι πιο συνετός από όλους».
Πόσα καλά παρέχει ο φόβος του Θεού.
Γι’ αυτό και ο Δαβίδ λέγει˙ «Αρχή σοφίας φόβος Κυρίου», ο φόβος του Κυρίου είναι η αρχή της σοφίας» (Ψαλμ. 15, 10). Και ο Σολομών˙ (Ο φόβος του Κυρίου είναι παιδεία και σοφία» (Παρ. 15, 33) και ο Σειράχ˙ (Πόσο σπουδαίος είναι αυτός που απέκτησε σοφία, αλλά κανείς δεν ξεπερνά εκείνον που φοβάται τον Κύριο˙ ο φόβος Κυρίου είναι πάνω από όλα˙ και αυτός που τον κατέχει με ποιόν μπορεί να συγκριθή» (Σοφ. Σειρ. 25, 10). Και σκέψου ότι ο Δαβίδ είπε τον φόβο του Θεού αρχή της σοφίας ο Σολομών, σοφία˙ και ο Σειράχ, πάνω από κάθε σοφία. «Ο φόβος Κυρίου είναι πάνω από όλα»˙ αυξάνοντας δηλαδή ο κάθε ένας από αυτούς βαθμιαία και εγκώμια του θείου φόβου. Πρόσεξε και την χρυσή σειρά των χαρίτων, η οποία εξαρτάται από τον φόβο του Θεού, όπως την συνθέτει θαυμάσια η θεολόγος φωνή του Γρηγορίου, λέγοντας: «Όπου υπάρχει φόβο, εκεί υπάρχει τήρησις των εντολών˙ όπου υπάρχιε τήρησις των εντολών, εκεί γίνεται και κάθαρσις της σαρκός, του νέφους αυτού που εμποδίζει την ψυχή και δεν την αφήνει να ιδή καθαρά την θεϊκή ακτίνα˙ όπου όμως υπάρχει κάθαρσι, εκεί υπάρχει και η έλλαμψις (δηλ. ο θείος φωτισμός)˙ η έλλαμψις όμως είναι η εκπλήρωσις όλων εκείνων που επιδιώκουν να πλησιάσουν τα μέγιστα (δηλαδή τις τρεις υποστάσεις) ή το μέγιστο (δηλαδή την μία από τις τρεις φύσεις)˙ ή που επιθυμούν κάτι παραπάνω από το μεγάλο (επειδή δηλαδή η θεότητα είναι πάνω από κάθε μέγεθος και ποσότητα)» (Λόγος εις τα Φώτα).
Ώστε, όποιος έχει στα αλήθεια τον φόβο του Θεού στην καρδιά του, εκείνος τηρεί τις εντολές του Θεού˙ εκείνος καθαρίζεται, εκείνος φωτίζεται, και εκείνος φθάνει στην αγάπη του Θεού, η οποία είναι το κεφάλαιο όλων των αρετών. Είδες λοιπόν σε ποιό ύψος αρετής ανεβάζει τον άνθρωπο ο φόβος του Θεού; Γι’ αυτό και ο άγιος Ισαάκ ωνόμασε τον φόβο του Θεού αρχή της αρετής, λέγοντας˙ «Ο φόβος του Θεού είναι η αρχή της αρετής».
Υποσημειώσεις.
1. Γι’ αυτό ο αββάς Μάρκος είπε: «Όπως ακριβώς ο αισθητός πλούτος, ενώ είναι ένας, κατά την απόκτησι είναι πολυμερής, έτσι και η αρετή, ενώ είναι μία, έχει ποικιλότροπες ενέργειες» (Κεφ. ριε’ περί νόμ. Πνευματικού). Αρετή δε γενικά είναι, καθώς ορίζει κάποιος Πατέρας: «Η ακρίβεια των αληθινών δογμάτων και η ορθότητα του βίου. Και αρετή είναι η περιφρόνησι όλων των ανθρωπίνων»˙ και άλλο είναι η πράξις της εντολής και άλλο αρετή, κατά τον όσιο Μάρκο, αν και λαμβάνουν τις αφορμές των αγαθών το ένα από το άλλο˙ «Διάπραξι εντολής λέγεται το να πράττης αυτό που έχει ορισθή˙ ενώ αρετή το να είναι αρεστό πράγματι αυτό που έγινε» (αυτόθι). Και ο θείος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέει: «Αρετή ονομάζεται λόγω της ελευθέρας επιλογής γιατί η αρετή είναι εθελούσια, επειδή κάνουμε το αγαθό με τη θέλησί μας και αυτόβουλα και όχι αθέλητα και αναγκαστικά» (Φιλοκαλ. Σελ. 282). Επί πλέον σημειώνω εδώ ως αξιομνημόνευτο, ότι κατά τους ηθικούς φιλοσόφους, οι αρετές προξενούν ηδονή και χαρά, όχι από τις έξεις, αλλά από τις πράξεις και τις ενέργειες. Δηλαδή ο ελεήμονας δεν χαίρεται ούτε ευχαριστιέται όταν έχη μόνο την έξι της ελεημοσύνης στην ψυχή του, αλλά όταν ενεργή και κάνη την ελεημοσύνη καθώς και ο ζωγράφος και ο καλλιτέχνης δεν απολαμβάνει ηδονή όταν δεν εξασκή την ζωγραφική και την τέχνη του, αλλά όταν την βάλη σε έργο. Και πρώτα βέβαια χρειάζεται κάποιος να πράττη τις αρετές, έως ότου αποκτήσει έξι γι’ αυτές, η οποία ονομάζεται δεύτερη φύσι˙ και μετά την έξι, πάλι να τις πράττη για να απολαμβάνη ηδονή˙ διότι οι δύο πρώτες πράξεις των αρετών δεν προσφέρουν ηδονή, γιατί γίνονται με κόπο και δυσκολία, ώσπου να γίνη έξι και συνήθεια γι’ αυτές και οι μεν πρώτες πράξεις των αρετών μοιάζουν με το φύτεμα του δένδρου˙ η δε έξις των αρετών μοιάζει με το ρίζωμα και το βλάστημα του δέντρου˙ και οι δεύτερες πράξεις, που γίνονται από τις έξεις, μοιάζουν με τον καρπό του δέντρου.
2. Και σου λέω να κερδίσης όλες τις αρετές για τρεις λόγους. Α’. Γιατί όλες οι αρετές είναι συνδεδεμένες η μία με την άλλη σαν χρυσή και αλληλένδετη αλυσίδα˙ επομένως, αν μια αρετή λιθή από αυτή την σειρά και αφαιρεθή από αμέλεια, αναγκαστικά και όλες οι υπόλοιπες, που είναι συνδεδεμένες με εκείνη, λύνονται μαζί της και εξασθενίζουν. Θέλεις να σου δείξω την αλληλένδετη σειρά των αρετών, όπως αναφέρει κάποιος Πατέρας; Πρόσεξε: «Η Πίστις γεννά τον φόβο της κολάσεως, ο φόβος της κολάσεως γεννά την εγκράτεια των παθών˙ αυτή η εγκράτεια γεννά την υπομονή στις θλίψεις˙ η υπομονή την ελπίδα στον Θεό˙ η ελπίδα στον Θεό, την μη προσκόλλησι στα γήινα. Η μη προσκόλλησι στα γήινα γεννά την αγάπη στον Θεό, την πιο σημαντική και την κορωνίδα όλων των αρετών. Β’. Γιατί οι αρετές είναι κοντά στις κακίες, γι’ αυτό και ο ποιητής Μένανδρος είπε: «Το αγαθό είναι πλησίον του κακού από την φύσι του˙ ο δε Αριστοτέλης «Οι κακίες είναι γειτονικές με τις αρετές». Από αυτούς δανειζόμενος ο θεολόγος Γρηγόριος είπε: «Καθόλου άσχημα δεν φιλοσοφούν μερικοί για το ότι οι κακίες πηγάζουν από τις αρετές και είναι κατά κάποιο τρόπο γειτονικές» (επιτάφ. Εις τον μέγαν Βασίλειο). Και όχι μόνο οι αρετές είναι κοντά στις κακίες και γειτονεύουν, αλλά και κάθε αρετή αντιτίθεται σε κάθε κακία, ή καλλίτερα σε κάθε αρετή, όντας στη μέση, αντιτίθενται δύο κακίες, ως άκρα, υπερβολή δηλαδή και έλλειψι˙ και στέκονται από την μία μεριά η μία και από την άλλη μεριά η άλλη˙ λοιπόν, όταν λείψη μία αρετή, αμέσως εισβάλλει η αντίθετή της κακία που είναι κοντά στην ελλιπή εκείνη αρετή˙ ή καλλίτερα εισβάλλουν δύο κακίες, αυτές που βρίσκονται από τη μία και από την άλλη μεριά˙ Γ’. Διότι, όταν ο νους ασχολήται να αποκτήση όλες τις αρετές, δεν ευκαιρεί να ασχολήται με τις κακίες, δεν ευκαιρεί, ούτε και να δη τις αρετές, αλλά γίνεται τυφλός προς αυτές, όπως σοφά είπε ο Ευάγριος «Και οι αρετές και οι κακίες κάνουν τον νου τυφλό˙ οι μεν, για να μην βλέπη τις κακίες, και οι δε, για να μην βλέπη τις αρετές» (Εις τα σχόλια του δ’ λόγου της Κλίμακος).
Από το βιβλίο: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Εκδότης: Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Αγίου Ορους. Μάιος 2013. Επιμέλεια: Ιερομόναχος Βενέδικτος (Αγιορείτης).
Η/Υ επιμέλεια: Σοφίας Μερκούρη.
Σημείωσις του orp.gr:
Παρακαλούμε, αγαπητοί επισκέπτες του ιστοχώρου μας, να μελετούμε τις συμβουλές-παραινέσεις του Αγίου Νικοδήμου με την απαιτούμενη ΔΙΑΚΡΗΣΗ-ΠΡΟΣΟΧΗ και ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, γιατί πρόκειται για κείμενα του 19-ου αιώνος, κείμενα πολύ μακριά από τις σημερινές συνθήκες και ανάγκες. «Των φρονίμων ολίγα».
