Η πρόσοψις του (Θεομητορικού) ναού είνε επιβλητική εν τη απλουστάτη λευκότητι αυτής• η δε αρχιτεκτονική αυτού είναι κοινή τις απομίμησις του παρηκμακότος βυζαντιακού ρυθμού. Πέντε καμάραι υποβαστάζουσιν εξώστην, προς ον ανέρχονται ένθεν και ένθεν δύο πλατείαι μαρμάριναι κλίμακες• έτεραι οκτώ καμάραι επιστεγάζουσι τον εξώστην εν μέρει και τας εισόδους του ναού• υπέρ αυτάς επτά μεγάλα επιμήκη παράθυρα, και η στέγη απολήγουσα εις πέντε γλώσσας, ων αι τέσσαρες μικραί και χαμηλαί, η δ’ εν τω κέντρω πλατεία και προς τον ουρανόν υψουμένη φέρει επί της κορυφής εμπεπηγμένον μέγαν σταυρόν. Ο ναός στηρίζει τα νώτα αυτού εις το κεντρικόν βάθος του τετραγώνου περιβόλου, συνισταμένου εκ δύο ορόφων κελλίων, παρά δε την αριστεράν πλευρά αυτού υψούται ως γίγας ακίνητος, φύλαξ της ιεράς παρακαταθήκης των ευσεβών, το υψηλόν κωδωνοστάσιον, φέρον εκτός των ηχηρών κωδώνων και ωρολόγιον μέγα.
Εν τω ναώ και εν τη Ευρέσει, ήτοι εν τοις υπογείοις αυτού, όπου ευρέθη η θαυματουργός εικών (της Θεομήτορος), τοσούτος συνωθείται κόσμος, ώστε είνε αδύνατον να εισέλθη τις άνευ κινδύνου λιποθυμίας. Οι προσκυνηταί προσέρχονται αθρόοι, φέροντες μακράς ως δόρατα λαμπάδας ή ασκούς ελαίου επί της ράχεως. Τινές κρατούσι τα ίδια αυτών βρέφη εν τη αγκάλη, άτινα φέρουσιν αβάπτιστα έτι και αφιερούσι προς την Παναγίαν, αποθέτοντες αυτά προ της εικόνος. Εκ δε των παρισταμένων πιστών όστις προφθάση ν’ αρπάση το παιδίον γίνεται αυτοδικαίως ανάδοχος αυτού. Σημειωτέον ότι πολλάκις έριδες και διαπληκτισμοί επακολουθούσι μεταξύ δύο ή τριών, οίτινες τείνουσι συγχρόνως την χείρα προς το νήπιον, διότι θεωρείται πράγμα θεάρεστον η εκ της κολυμβήθρας αναδοχή τοιούτου παιδός. Άλλοι πάλιν ζυγίζουσι τα τέκνα αυτών εν τη επί τούτω πλάστιγγι, προσφέρουσι δε τη Παναγία το ίσον βάρος εις κηρόν ή έλαιον.
Τρεπόμενος προς τα δεξιά, συναντώ μικρόν μαρμάρινον αναβρυτήριον αφιέρωμα Οθωμανού τινός θεραπευθέντος εν Τήνω εκ βαρείας ασθενείας. Εκτός δε τούτου μανθάνω ότι και άλλα μικρά αφιερώματα εγένοντο πολλάκις υπό Τούρκων, οίτινες έχουσι παράδοξον τινά πίστιν προς την Ευαγγελίστριαν της Τήνου.
Ανελθών διά πλαγίας στενής κλίμακος, περιέρχομαι την μακράν σειράν τω εν τω άνω ορόφω κελλίων, διασκελίζων πανταχού στρώματα, ενδύματα και στοιχειώδη τινά έπιπλα συνεσωρευμένα αναμίξ. Από πάσης γωνίας προβάλλουσι κεφαλαί ανθρώπιναι τρώγουσαι, φλυαρούσαι ή κοιμώμεναι, και ενίοτε χείρές τινες μόνον ανακινούμεναι, διότι το λοιπόν σώμα δεν φαίνεται, κεκρυμμένον όπισθεν άλλων σωμάτων ή κεκαλυμμένον υπό σωρόν κλινοσκεπασμάτων και προσκεφαλαίων. Εδώ δύο γυναίκες ερίζουσι περί τεμαχίου άρτου, αλλαχού κλαυθμηρίζουσι παιδία, ενώ παρέκει καγχάζουσιν εν κύκλω συνομιλούσαι κορασίδες, και πλησίον αυτών πρεσβύτης διανοίγει τα χείλη εις σπιθαμιαίον χάσμημα. Εκ πάντων δε των στενών τούτων ενδιαιτημάτων, αναθρώσκουσι μέχρι του υπαιθρίου διαδρόμου αι χλιαραί και απόζουσαι αναθυμιάσεις όλης της πολυανθρωπίας εκείνης, ομοίας όχι προς ευσεβές πλήθος προσκυνητών, αλλά μάλλον προς διωχθέντας κατοίκους αλωθείσης χώρας, οίτινες συνεσωρεύθησαν εκεί ζητούντες μόνον άσυλον σωτηρίας!
Η-Υ ΠΗΓΗ
Μυριόβιβλος βιβλιοθήκη.
