Πρόκειται για την 16-η ομιλία του Μεγάλου Φωτίου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Έχει ως τίτλο: ομιλία 16η, λεχθείσα εν τω άμβωνι της μεγάλης εκκλησίας. Κύριο θέμα και αυτής της ομιλίας, που φέρει τον ίδιο τίτλο με την προηγούμενη, είναι οι έριδες που ξέσπασαν ανάμεσα στην Εκκλησία μετά το θάνατο του Αρείου. Μελετώντας προσεκτικά κανείς αυτήν, νομίζει ότι μελετά το σχετικό κεφάλαιο της Εκκλησιαστικής ιστορίας της περιόδου εκείνης. Άλλ’ όμως δεν είναι αυτός ο σκοπός του ιερού Φωτίου. Εκθέτοντας στην αρχή την εκδίωξη των προμάχων της αλήθειας από τους εχθρούς αυτής και την κατάληψη των θρόνων τους από τους λύκους και φθορείς της πίστεως, τις ταλαιπωρίες που υπέστησαν και τις όλες δολοπλοκίες εναντίον τους, το κύριο γνώρισμα των αιρετικών, και τα όσα έλαβαν χώρα κατά τους ταραχώδεις εκείνους καιρούς εξαιτίας των αιρετικών, μας καλεί να αποφεύγουμε τις αιρέσεις και τα σχίσματα και την όλη πορνική παρασυναγωγή, και να επιδιώκομε τη φρούρηση και περίθαλψή τους μέσα στην πάναγνη αγκαλιά της νύμφης του Χριστού Εκκλησίας, ώστε μέσω αυτής να βαδίζομε τον ευθύ δρόμο προς τον ουρανό, χειραγωγούμενοι από τον Ιησού Χριστό.
Ως προς τον χρόνο συγγραφής αυτής της ομιλίας, αλλά και της προηγούμενης, παραθέτομε αυτά που εκθέτει ο Β. Λαούρδας, ότι σύμφωνα με τον Σ. Αριστάρχη, αυτές εκφωνήθηκαν το 859, κατά την άποψη του, F Dvimik, που στηρίζεται στην επίθεση και στις δύο του Φωτίου εναντίον των εικονομάχων και των σχισματικών Ιγνατιανών, αυτές εκφωνήθηκαν αμέσως μετά τη σύνοδο του 861 που καταδίκασε αυτούς. Τέλος κατά τον Μ. Jugie, που στηρίζεται στη διδασκαλία της δέκατης έκτης ομιλίας περί της εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος, αυτές εκφωνήθηκαν μετά το τέλος της πρώτης πατριαρχείας του Φωτίου, ήτοι το 866 ή 867, που όμως δεν φαίνεται πιθανή. Βάσει όλων αυτών ο Β. Λαούρδας συμπεραίνει ότι αυτές εκφωνήθηκαν κατά πάσα πιθανότητα το 861.
Ε. ΜΕΡΕΤΑΚΗΣ
ΦΩΤΙΟΥ
ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
ΟΜΙΛΙΑ ΔΕΚΑΤΗ ΕΚΤΗ
ΛΕΧΘΕΙΣΑ ΕΝ ΤΩ ΑΜΒΩΝΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Των προμάχων της Εκκλησίας, ως και πρόσθεν έφημεν, υπό των εχθρών της αληθείας συσκευασθέντων και των ιδίων μεν νομέων των ποιμνίων ερημωθέντων, λύκων δε και φθορέων αντί ποιμένων εις τους εκείνων θρόνους εισεδυκότων, ανά πάσαν την έω της αιρετικής λύμης ο φθόρος εσκέδαστο, των μεν τας ψυχάς, των δε τα σώματα δαπανώμενος˙ ους μεν γαρ η της δυσσεβείας πλάνη επενέμετο, ούτοι των ψυχών τον όλεθρον υπεδέχοντο, οις δε το μη παθείν τούτο, μηδέ σφας αυτούς προδούναι προ πολλού του βίου ετίθετο, ούτοι τα σώματα ταις αικίαις είχον και ταις μάστιξι και ταις άλλαις βασάνοις ενταλαιπωρούμενα. Κωνστάντιος γαρ την μεν πατρώαν αρχήν διαδεξάμενος, την ορθότητα δε της πίστεως ουχ υποδεξάμενος, εύριπός τε άνθρωπος υπάρχων και της ααρειανής λύσσης υποπιμπλάμενος, επ’ αδείας πράττειν τοις αιρεσιώταις το δόξαν επέτρεπε˙ και γαρ Ευτόκιος, ο ταύτην πάλαι υποθάλπων την δυσσέβειαν, πολλώ προς αυτόν τω συνήθει αποχρώμενος χειροήθη τούτον αυτώ τε και τοις ομοδόξοις παρεστήσατο, ενθένδε ποθέν της τοιαύτης τυχών οικειώσεως…
ΟΜΙΛΙΑ ΔΕΚΑΤΗ ΕΚΤΗ
ΠΟΥ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΜΒΩΝΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Επειδή οι πρόμαχοι της Εκκλησίας, όπως είπαμε και προηγουμένως, είχαν γίνει αντικείμενο σκευωριών από τους εχθρούς της Εκκλησίας και τα ποίμνια έχασαν τους ποιμένες τους και στους θρόνους τους είχαν εισχωρήσει λύκοι και καταστροφείς αντί ποιμένες, σε όλη την ανατολή είχε απλωθεί η φθορά της αιρετικής καταστροφής που κατέτρωγε άλλων τις ψυχές και άλλων τα σώματα. Γιατί εκείνους που τους κατέτρωγε η πλάνη της αίρεσης, αυτοί δέχονταν τον όλεθρο των ψυχών, όποιοι όμως έθεταν πολύ πριν από τη ζωή τους το να μην ασπασθούν την αίρεση και να μην παραδοθούν σ’ αυτήν, αυτοί είχαν τα σώματα καταταλαιπωρημένα από τις κακοποιήσεις και τα μαστιγώματα και τα άλλα βασανιστήρια. Γιατί ο Κωνστάντιος που είχε διαδεχθεί στο θρόνο τον πατέρα του, αλλά δεν δέχθηκε την ορθόδοξη πίστη, όντας άνθρωπος ευμετάβλητος και επηρεασμένος από την αρειανή λύσσα, επέτρεπε τους αιρετικούς να πράττουν με την άδειά του αυτό που πίστευαν. Γιατί ο Ευτόκιος που υπέθαλπε από παλαιά αυτή τη δυσσέβεια, κάνοντας κατάχρηση της οικειότητας μαζί του, απέδειξε αυτόν άνθρωπο του χεριού τους, αυτού του ίδιου και των ομοφρόνων του…
Παράβαλε και:
Του Οσίου Πατρός ημών Φωτίου του μεγάλου – ομιλία 15η, λεχθείσα εν τω άμβωνι της μεγάλης εκκλησίας.
