ΚΑΤΗΧΗΣΙΣ ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΚΗ Δ’.
ΠΕΡΙ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΙΜΑΤΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ
Και ανάγνωσις εκ της προς Κορινθίους επιστολής˙ «Εγώ γαρ παρέλαβον από του Κυρίου, ο και παρέδωκα υμίν», και τα εξής.
α’ Και αύτη του μακαρίου Παύλου η διδασκαλία ικανή καθέστηκε πληροφορήσαι υμάς περί των θείων μυστηρίων, ων κατηξιώθηκε, σύσσωμοι και σύναιμοι του Χριστού γενόμενοι. Αυτός γαρ άρτι εβόα˙ «Ότι εν τη νυκτί, η παρεδίδοτο ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, λαβών άρτον και ευχαριστήσας, έκλασε και έδωκε τοις εαυτού μαθηταίς λέγων˙ Λάβετε, φάγετε, τούτό μοι εστί το σώμα. Και λαβών ποτήριον και ευχαριστήσας είπε˙ Λάβετε, πίετε, τούτό μοι εστί το αίμα». Αυτού ουν αποφηναμένου και ειπόντος περί του άρτου, «τούτό μου εστί το σώμα», τις τολμήσει αμφιβάλλειν λοιπόν; Και αυτού διαβεβαιωσαμένου και ειρηκότος, «Τούτό μου εστί το αίμα», τις ενδοιάσει ποτέ λέγων μη είναι αυτού αίμα;
β’ Το ύδωρ ποτέ εις οίνον οικείω νεύματι μεταβέβληκεν εν Κανά της Γαλιλαίας, και ουκ αξιόπιστός εστίν οίνον εις αίμα μεταβαλών; Ει γάμον σωματικόν κληθείς ταύτην εθαυματούργησε την παραδοξοποιΐαν, και τοις υιοίς του νυμφώνος ου πολλώ μάλλον την απόλαυσιν του σώματος αυτού και του αίματος δωρησάμενος ομολογηθήσεται;
γ’ Ώστε μετά πάσης πληροφορίας ως σώματος και αίματος μεταλαμβάνομεν Χριστού. Εν τύπω γαρ άρτου δίδοταί σοι το σώμα, και εν τύπω οίνου δίδοταί σοι το αίμα, ίνα γένη, μεταλαβών σώματος και αίματος Χριστού, σύσσωμος και σύναιμος Χριστού. Ούτω γαρ και χριστοφόροι γινόμεθα, του σώματος αυτού και του αίματος εις τα ημέτερα αναδιδομένου μέλη. Ούτω κατά τον μακάριον Πέτρον θείας «κοινωνοί γινόμεθα φύσεως».
δ’ Ποτέ Χριστός τοις Ιουδαίοις διαλεγόμενος έλεγεν˙ «Εάν μη φάγητέ μου την σάρκα και πίητέ μου το αίμα, ουκ έχετε εν εαυτοίς». Εκείνοι, μη ακηκοότες πνευματικώς των λεγομένων, σκανδαλισθέντες απήθον εις τα οπίσω, νομίζοντες τον Σωτήρα επί σαρκοφαγίαν αυτούς προτρέπεσθαι.
ε’ Ήσαν και εν Παλαιά Διαθήκη άρτοι προθέσεως. Άλλ’ εκείνοι Παλαιάς όντες Διαθήκης τέλος ειλήφασιν. Εν δε τη Καινή Διαθήκη άρτος ουράνιος και ποτήριον σωτηρίου, ψυχήν και σώμα αγιάζοντα. Ώσπερ γαρ ο άρτος τω σώματι κατάλληλος, ούτω και ο Λόγος τη ψυχή αρμόδιος.
ς’ Μη πρόσεχε ουν ως ψιλοίς τω άρτω και τω οίνω˙ σώμα γαρ και αίμα κατά την δεσπτοτικήν τυγχάνει απόφασιν. Ει γαρ και η αίσθησίς σοι τούτο υποβάλλει, αλλά η πίστις σε βεβαιούτω. Μη από της γεύσεως κρίνης το πράγμα, άλλ’ από της πίστεως ως πληροφορού ανενδοιάστως, σώματος και αίματος Χριστού καταξιωθείς.
ζ’ Και υπαγορεύει σοι Δαβίδ ο μακάριος την δύναμιν, λέγων˙ «Ητοίμασας ενώπιόν μου τράπεζαν εξεναντίας των θλιβόντων με». Ο δε λέγει, τοιούτό εστί˙ Προ της σης παρουσίας τράπεζαν οι δαίμονες τοις ανθρώποις ητοίμαζον, ηλισγημένην και μεμιασμένην και διαβολικής πεπληρωμένην δυνάμεως, αλλά μετά την σην παρουσίαν, ώ Δέσποτα, ητοίμασας ενώπιόν μου τράπεζαν. Όταν άνθρωπος λέγη Θεώ, «Ητοίμασας ενώπιόν μου τράπεζαν», τί άλλο σημαίνει, ή την μυστικήν και νοητήν τράπεζαν, ήν ο Θεός ημίν ητοίμασεν εξεναντίας, αντί του εκ του εναντίου αντικειμένως τοις δαίμοσιν; Και μάλα εικότως˙ εκείνη μεν γαρ κοινωνίαν είχε διαμόνων, αύτη δε κοινωνίαν Θεού. «Ελίπανας εν ελαίω την κεφαλήν μου». Ελαίω ελίπανέ σου την κεφαλήν επί μετώπου δια την σφραγίδα, ην έχεις του Θεού, ίνα γενήση εκτύπωμα σφραγίδος, αγίασμα Θεού. «Και το ποτήριόν σου μεθύσκον με ωσεί κράτιστον». Οράς ενταύθα ποτήριον λεγόμενον, ο λαβών Ιησούς μετά χείρας και ευχαριστήσας είπε˙ «Τούτό μου εστί το αίμα, το υπέρ πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών».
η’ Δια τούτο και ο Σολομών ταύτην αινιττόμενος την χάριν εν τω Εκκλησιαστή λέγει˙ «Δεύρο φάγε εν ευφροσύνη άρτον σου», τον πνευματικόν άρτον. «Δεύρο», καλεί την σωτήριον και μακαριοποιόν κλήσιν˙ «Και έλαιον υπέρ κεφαλής σου εκχείσθω»˙ οράς αυτόν και το μυστικόν αινιττόμενον χρίσμα; Και «διαπαντός έστω σου τα ιμάτια λευκά, ότι ηυδόκησε Κύριος τα ποιήματά σου»˙ νυν ηυδόκησε Κύριος τα ποιήματά σου. Πριν γαρ προσελθείν τη χάριτι, «ματαιότης ματαιοτήτων» ην ατ ποιήματά σου, νυν δε αποδυσάμενος τα παλαιά ιμάτια και ενδυσάμενος τα πνευματικώς λευκά, χρη λευχειμονείν διαπαντός. Ου πάντως τούτο λέγομεν, ότι σε δει λευκά περιβεβλήσθαι ιμάτια αεί, αλλά τα όντως λευκά και λαμπρά και πνευματικά αναγκαίόν εστί περιβεβλήσθαι, ίνα λέγης κατά τον μακάριον Ησαΐαν˙ «Αγαλλιάσθω η ψυχή μου επί τω Κυρίω˙ ενέδυσε γαρ με ιμάτιον σωτηρίου, και χιτώνα ευφροσύνης περιέθηκέ μοι».
θ’ Ταύτα μαθών και πληροφορηθείς, ως ο φαινόμενος άρτος ουκ άρτος εστίν, ει και τοιούτός εστί τη γεύσει, αλλά σώμα Χριστού, και ο φαινόμενος οίνος ουκ οίνός εστίν, ει και η γεύσις τούτο βούλεται, αλλά αίμα Χριστού, και ότι περί τούτου έλεγε ψάλλων πάλαι ο Δαβίδ˙ «και άρτος καρδίαν ανθρώπου στηρίζει, του ιλαρύναι πρόσωπον εν ελαίω»˙ στηρίζου την καρδίαν, μεταλαμβάνων αυτού ως πνευματικού, και ιλάρινον το της ψυχής πρόσωπον, ο γένοιτό σε ανακεκαλυμμένον έχοντα εν καθαρά συνειδήσει, την δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμενον, έρχεσθαι από δόξης εις δόξαν, εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών, ω η δόξα εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ
ΚΑΤΗΧΗΣΗ ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΚΗ Δ’.
ΓΙΑ ΤΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Και ανάγνωση από την προς Κορινθίους επιστολή˙ «Εγώ παρέλαβα από τον Κύριο αυτό που σας παρέδωσα»,1 και τα λοιπά.
α’ Και μόνη αυτή η διδασκαλία του μακάριου Παύλου είναι αρκετή να σας πληροφορήσει για τα θεία μυστήρια, τα οποία αξιωθήκατε να λάβετε και να γίνετε «σύσσωμοι και σύναιμοι» του Χριστού.2 Διότι ο ίδιος ο απόστολος πριν από λίγο βροντοφώναξε˙ «Ότι κατά τη νύχτα, κατά την οποία παραδόθηκε ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, πήρε στα χέρια του ψωμί, και αφού απηύθυνε ευχαριστήρια προσευχή, το έκοψε και έδωσε στους μαθητές του λέγοντας˙ Πάρτε και φάτε, γιατί αυτό εδώ είναι το Σώμα μου. Και μετά πήρε το ποτήρι, και αφού πάλι απηύθυνε ευχαριστήρια προσευχή είπε˙ Πάρτε και πιέστε, γιατί αυτό εδώ είναι το αίμα μου».3 Αφού λοιπόν ο ίδιος ο Χριστός είπε καθαρά για το ψωμί «αυτό είναι το σώμα μου», ποιός θα τολμήσει στο εξής να αμφιβάλλει; Και αφού ο ίδιος μας διαβεβαίωσε λέγοντας, «αυτό είναι το αίμα μου», ποιός θα αμφισβητήσει και θα πει ότι δεν είναι το αίμα του;
β’ Ο ίδιος κάποτε με έναν νεύμα του στην Κανά της Γαλιλαίας μετέβαλε το νερό σε κρασί, και τώρα που μετέβαλε το κρασί σε αίμα δεν είναι αξιόπιστος; Όταν προσκλήθηκε σε γάμο ανθρώπινο έκανε αυτό το τόσο παράδοξο θαύμα,4 και δεν μπορεί πολύ περισσότερο να ομολογηθεί, ότι στους υιούς του νυμφώνα χάρισε ως απόλαυση το ίδιο του το σώμα και το αίμα;
γ’ Ώστε λοιπόν με πλήρη βεβαιότητα μεταλαβαίνουμε το άρτο και τον οίνο ως σώμα και αίμα του Χριστού. Διότι με την μορφή του άρτου σου δίνεται το σώμα και με τη μορφή του κρασιού σου δίνεται το αίμά του, ώστε μεταλαμβάνοντας το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, να γίνεσαι ένα σώμα και ένα αίμα με τον Χριστό. Διότι με τον τρόπο αυτό γινόμαστε και «Χριστοφόροι», εφόσον στα μέλη μας κυκλοφορείτο σώμα και το αίμα του. Και έτσι, όπως λέγει ο μακάριος Πέτρος, «γινόμαστε κοινωνοί της θείας φύσεως».5
δ’ Κάποτε ο Χριστός μιλώντας στους Ιουδαίους είπε˙ «Εάν δεν φάτε τη σάρκα μου και δεν πιείτε το αίμα μου, δεν θα έχετε μέσα σας ζωή».6 Και εκείνοι, επειδή δεν κατάλαβαν το πνευματικό νόημα των λεγομένων, σκανδαλισμένοι γύρισαν πίσω, γιατί νόμισαν ότι ο Σωτήρας τους προέτρεπε να φάνε ανθρώπινη σάρκα.7
ε’ Υπήρχαν και στην Παλαιά Διαθήκη άρτοι της προθέσεως.8 Όμως, επειδή οι άρτοι εκείνοι ανήκαν στην Παλαιά Διαθήκη, έλαβαν τέλος. Ενώ στην Καινή Διαθήκη υπάρχει ο ουράνιος άρτος και το σωτήριο ποτήριο,9 που αγιάζουν το σώμα και την ψυχή. Διότι, όπως το ψωμί είναι κατάλληλο ως τροφή του σώματος, έτσι και ο Λόγος του Θεού είναι κατάλληλος ως τροφή της ψυχής.
ς’ Μη νομίζεις λοιπόν ότι ο άρτος και ο οίνος είναι απλώς ψωμί και κρασί. Διότι, σύμφωνα με τη δεσποτική απόφαση, είναι το Σώμα και το Αίμα του. Εάν βέβαια η αίσθηση της γεύσεως σε κάνει να τα αισθάνεσαι έτσι, η πίστη να σε βεβαιώνει ότι είναι Σώμα και Αίμα. Να μη κρίνεις το πράγμα από τη γεύση, αλλά να βεβαιώνεσαι από την πίστη χωρίς ενδοιασμό, ότι αξιώθηκες να λάβεις το Σώμα και το Αίμα του Χριστού.
ζ’ Τη δύναμη του μυστηρίου αυτού την υπαγορεύει ο μακάριος Δαβίδ λέγοντας˙ «Ετοίμασες και παρέθεσες μπροστά μου τραπέζι πνευματικό, αντίθετα από εκείνους που με θλίβουν».10 Αυτό που λέγει σημαίνει το εξής˙ «Πριν από τον ερχομό σου στη γη οι δαίμονες ετοίμαζαν στους ανθρώπους τραπέζι απαγορευμένο και μολυσμένο, γεμάτο από διαβολική δύναμη.11 Αλλά μετά τον ερχομό σου, Κύριε, ετοίμασες εσύ για μένα τραπέζι. Όταν ο άνθρωπος λέγει στον Θεό «ετοίμασες για μένα τραπέζι» τί άλλο σημαίνει αυτό, παρά το μυστικό και νοητό τραπέζι, το οποίο ετοίμασε για μας ο Θεός, αντίθετα προς εκείνο των δαιμόνων; Και πολύ σωστά. Διότι εκείνο το τραπέζι είχε κοινωνία με τους δαίμονες, ενώ αυτό το τραπέζι αποτελεί κοινωνία με τον Θεό. «Άλειψες με λάδι το κεφάλι μου». Σου άλειψε με λάδι το κεφάλι σου πάνω στο μέτωπο, για να έχεις τη σφραγίδα του Θεού και να γίνεις αποτύπωμα της σφραγίδας, αγιασμένος από τον Θεό.10 «Και το ποτήρι σου με μεθάει σαν δυνατό κρασί».13 Βλέπεις ότι το ποτήρι που αναφέρεται εδώ, είναι εκείνο που πήρε στα χέρια του ο Χριστός και αφού απηύθυνε ευχαριστήρια προσευχή είπε˙ «Αυτό είναι το αίμα μου, το οποίο χύνεται για χάρη πολλών, για να συγχωρηθούν οι αμαρτίες τους».14
η’ Γι’ αυτό και ο Σολομών, υπονοώντας αυτή τη χάρη, λέγει στον Εκκλησιαστή˙ «Έλα και φάγε με ευφροσύνη τον άρτο σου»15 τον πνευματικό άρτο σου. «Έλα» ονομάζει τη σωτηριώδη πρόσκληση, που προξενεί μακαριότητα, «και πιες με αγαθή καρδιά το κρασί σου», το κρασί το πνευματικό. «Και ας χυθεί λάδι πάνω στο κεφάλι σου».16 Βλέπεις πως εδώ ο Σολομών υπαινίσσεται και το μυστήριο του Χαρίσματος; Και «ας είναι πάντοτε τα ενδύματά σου λευκά, διότι ο Κύριος ευαρεστήθηκε από τα έργα σου».17 Τώρα ευαρεστήθηκε ο Κύριος από τα έργα σου, διότι πριν προσέλθεις στη χάρη, τα έργα σου ήταν «γεμάτα ματαιότητα».18 Τώρα όμως, αφού έβγαλες τα παλιά σου ενδύματα και φόρεσες τα πνευματικά λευκά, πρέπει να είσαι λαμπροφορεμένος για πάντα. Βέβαια δεν εννοώ ότι πρέπει πάντοτε να φοράς λευκά ενδύματα, άλλ’ ότι είναι απαραίτητο να φορείς τα πραγματικά λευκά και λαμπρά και πνευματικά ρούχα, για να λές, όπως και ο μακάριος Ησαΐας˙ «Ας γεμίσει αγαλλίαση η ψυχή μου για τον Κύριό μου, γιατί με έντυσε με ένδυμα σωτήριο και μου φόρεσε χιτώνα ευφροσύνης».19
θ’ Αφού έμαθες και πληροφορήθηκες αυτά, ότι δηλαδή ο άρτος που βλέπουμε, όταν κοινωνούμε, δεν είναι άρτος, αν και στη γεύση είναι ψωμί, αλλά Σώμα του Χριστού, και ο οίνος, που βλέπουμε, όταν μεταλαμβάνουμε, δεν είναι κρασί, αν και η γεύση του αυτό δείχνει, αλλά είναι Αίμα του Χριστού, και ότι γι’ αυτά μιλούσε ο Δαβίδ, όταν παλιά έψαλλε, «Και ο άρτος στηρίζει την καρδιά του ανθρώπου, ώστε να γίνει απαλό και ωραίο το πρόσωπο που αλείφθηκε με λάδι»,20 στήριζε την καρδιά σου πνευματικά, μεταλαβαίνοντας αυτό ως πνευματικόν άρτο, και κάνε χαρούμενο το πρόσωπο της ψυχής σου, το οποίο είθε να δώσει ο Θεός να το έχεις πάντα ακάλυπτο με καθαρή συνείδηση, να αντανακλά τη δόξα του Κυρίου,21 και να προχωρεί από δόξα σε δόξα, ενωμένος με τον Ιησού Χριστό τον Κύριό μας, στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Α’ Κορ. 11, 23.
2. Πρβλ. Ιω. Χρυσοστόμου˙ «Σώμα ημάς εαυτού εποίησε˙ σώμα ημίν το εαυτού μετέδωκε… Τί εστίν ο άρτος; Σώμα Χριστού. Τί δε γίνονται οι μεταλαμβάνοντες; Σώμα Χριστού˙ ουχί σώματα πολλά, αλλά σώμα εν (ΡG 61, 203).
3. Α’ Κορ. 11, 23-24 και Ματθ. 26, 26-28.
4. Ματθ. 9, 15. Μάρκ. 2,11. Λουκά 5, 34.
5. Β’ Πέτρ. 1, 4.
6. Ιω. 6, 53.
7. Ιω. 6, 61.63. 66.
8. Βλ. Α’ Παραλ. 9, 32.23.29.
9. Ψαλμ. 115,4.
10. Ψαλμ. 22, 5.
11. Μαλ. 1, 7 και 12.
12. Έξ. 28, 39.
13. Ψαλμ. 22, 5.
14. Ματθ. 26,28.
15. Εκκλ. 9, 7-8.
16. Εκκλ. 9,8.
17. Εκκλ. 8, 7.
18. Εκκλ. 1,2.
19. Ησ. 61,10.
20. Ψαλμ. 103,15.
21. Β’ Κορ. 3, 18.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
