Η ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ
Για το δόγμα της Αγίας Τριάδος, εκτός από τας ρητάς μαρτυρίας της Καινής Διαθήκης, έχομεν και υπαινιγμούς εις την Παλαιάν Διαθήκην. Ενας από αυτούς τους υπαινιγμούς είναι και η εμφάνισις του Θεού εις τον Αβραάμ υπό την μορφήν τριών ανδρών. Οπως μας πληροφορεί το βιβλίον της Γενέσεως (18,1 εξ.), ενώ ο Αβραάμ εκάθητο πλησίον της δρυός Μαμβρή, όπου είχε στήσει την σκηνήν του, τον επεσκέφθησαν τρεις άγνωστοι εις αυτόν άνδρες. Ο Πατριάρχης τους υπεδέχθη με εγκαρδιότητα και αγάπην, παρ’ όλον που του ήσαν άγνωστοι. Ακολούθως τους παρέθεσε πλουσίαν τράπεζαν. Κατά την συζήτησιν οι μυστηριώδεις επισκέπται ανήγγειλαν εις τον Αβραάμ ότι η γυναίκα του η Σαρρα θα απέκτα παιδί, εντός ενός έτους, όπως και έγινεν.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας εις το βιβλικόν αυτό γεγονός είδον μίαν προτύπωσιν του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος, το οποίον απεκαλύφθη πλήρως εις την Καινήν Διαθήκην. Δια τούτο ενωρίτατα η φιλοξενία του Αβραάμ απεικονίσθη εις σχετικήν εικόνα. Επειδή εις την συνέχειαν της βιβλικής διηγήσεως οι δύο από τους τρεις άνδρας εμφανίζονται ως άγγελοι, επεκράτησε να εικονίζωνται και οι τρεις εις την φιλόξενον τράπεζαν του Αβραάμ με την αγγελικήν μορφήν των. Είναι άλλωστε η απεικόνισις αυτή ένας ωραίος τρόπος να παρουσιασθούν οι τρεις άνδρες ως ουράνιοι επισκέπται.
Μια τέτοια εικών υπήρχε και ετιμάτο εις τους αρχαίους καιρούς εις το μέρος, όπου έγινεν η Φιλοξενία του Αβραάμ, κατά την μαρτυρίαν του Ευσεβίου του Καισαρείας (+339). “Οι γαρ τω Αβραάμ επιξενωθέντες ( = φιλοξενηθέντες) επί γραφής ανακείμενοι, δύο μεν εκατέρωθεν, μέσος δε ο κρείττων υπερέχων τη τιμή• είη δ’ ην ο δεδηλωμένος ημίν Κυριος αυτός, ο ημέτερος σωτήρ, ον και οι αγνώτες σέβουσιν, τα θεία λόγια πιστούμενοι” (Ευαγγελική Απόδειξις Ε´ ΙΧ).
Η υπεροχή του μέσου αγγέλου επεκράτησεν εις πολλάς εικόνας της Φιλοξενίας. Τούτο δε οφείλεται εις την ερμηνείαν, που έδωκαν μερικοί Πατέρες της Εκκλησίας, ( Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Ιωάννης Δαμασκηνός) εις το γεγονός. Οι Πατέρες δηλαδή αυτοί είδον εις την Φιλοξενίαν του Αβραάμ την εμφάνισιν του Ιησού Χριστού, συνοδευομένου υπό δύο αγγέλων, ενώ άλλοι (Κυριλλος ο Αλεξανδρείας, Αμβρόσιος ο Μεδιολάνων) ηρμήνευσαν την επίσκεψιν των τριών ανδρών, ως προτύπωσιν ολοκλήρου της Αγίας Τριάδος.
Ο Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Αν. Ορλάνδος, περιγράφων σχετικήν τοιχογραφίαν του παρεκκλησίου της Παναγίας της Ι. Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Πατμου, σημειώνει: “ Αξιον παρατηρήσεως είναι, ότι ο μέσος άγγελος ου μόνον εις μέγεθος υπερέχει των δύο άλλων αλλά και μόνον αυτός κρατεί ειλητόν. Τούτο όμως αποτελεί χαρακτηριστικόν στοιχείον της εικονογραφίας του Χριστού, ήδη από των πρώτων χριστιανικών χρόνων, δι ὅ και υπετέθη — όταν μάλιστα φέρει ούτος περί την κεφαλήν και ένσταυρον φωτοστέφανον — ότι συμβολίζει τον Χριστόν, ή κατ’ άλλους παλαιοτέρους τον Θεόν Πατέρα”.
Εις την δευτέραν περίπτωσιν,όπου οι άγγελοι εικονίζονται πέριξ της τραπέζης ισοκέφαλοι, χωρίς δηλαδή διάκρισιν μεγέθους και άλλων χαρακτηριστικών, η εικών θέλει να δηλώση την ισοτιμίαν των Προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Η πατερική ερμηνεία της Φιλοξενίας του Αβραάμ ως συμβολισμού της Αγίας Τριάδος, επέρασε και εις τα τροπάρια της Εκκλησίας μας. Ετσι ένα τροπάριον της
Κυριακής του Παραλύτου παρουσιάζει ωραιότατα τον συμβολισμόν: “Μετοικος υπάρχων ο Αβραάμ, κατηξιώθη τυπικώς υποδέξασθαι, ενικόν μεν Κυριον εν τρισίν υποστάσεσιν, υπερούσιον, ανδρικαίς δε μορφώσεσιν” (Κανών Μεσονυκτικού, ωδή ς´).
Η εικών της Αγίας Τριάδος εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν έχει δύο τύπους: Ο ένας είναι η παράστασις των τριών αγγέλων και φέρει την επιγραφήν “ Η Αγία Τριάς” ή “ Η Φιλοξενία του Αβραάμ”.
Ο δεύτερος τύπος είναι η παράστασις των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος, δηλαδή του Πατρός ως γέροντος, του Υιού που εικονίζεται εκ δεξιών Του και του
Αγίου Πνεύματος εν είδη περιστεράς. Ο τύπος αυτός της απεικονίσεως της Αγίας Τριάδος, όπως παρατηρεί ο Γ. Σωτηρίου, “αναφέρεται εις τους εσχάτους βυζαντινούς και ιδιαίτατα εις μεταβυζαντινούς χρόνους εκ δυτικής επιδράσεως”.
Εις την βυζαντινήν αγιογραφίαν ο Πατήρ δεν εικονίζεται, αλλά αντιπροσωπεύεται κατά κανόνα υπό του Χριστού δια δύο λόγους: Πρώτον, διότι ο Πατήρ δεν εφόρεσε σάρκα, όπως ο Υιός με την Ενανθρώπησίν Του και συνεπώς ουδείς έχει ίδει τον Θεόν-Πατέρα. Δεύτερον, διότι έκαστον Πρόσωπον της Αγίας Τριάδος είναι ολόκληρος ο Θεός. Εξαίρεσις του κανόνος αυτού είναι η παράστασις του Θεού-Πατρός ως “Παλαιού των ημερών”. Ο χαρακτηρισμός αυτός έχει ληφθή από το προφητικόν βιβλίον του Δανιήλ (κεφ. 7ον) και δηλώνει την αιωνιότητα του Θεού.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΣ
Η εικών, που ευρίσκεται εις το Βυζαντινόν Μουσείον Αθηνών και είναι του 16ου αιώνος, φέρει την επιγραφήν “Η ΕΝ ΤΗ ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ ΤΗΣ ΖΩΑΡΧΙΚΗΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΦΑΝΕΡΩΣΙΣ”. Περιξ μιας ορθογωνίου τραπέζης με καγκελλωτόν εγκάρσιον άνοιγμα εις την εμπροσθίαν πλευράν, κάθηνται οι τρεις άγγελοι. Κρατούν τα σκήπτρά των και ουρανώνουν την γην με τον γλυκασμόν της ωραιότητος των προσώπων των, την ευγένειαν της εκφράσεως, την γαλήνην της στάσεώς των και την σιγήν του μυστηρίου, που εμπνέει η παρουσία των. Οι φωτοστέφανοι, που περιβάλλουν τας κεφαλάς των, φωτίζουν και λαμπρύνουν την σκηνήν.
Οπισθεν των αγγέλων διακονούν οι οικοδεσπόται. Αριστερά — ως προς τον θεατήν — εικονίζεται ο Αβραάμ με την πλουσίαν γενειάδα του, την μακράν κόμην του και το πλατύ πρόσωπόν του. Κρατεί ημισφαιρικόν δοχείον και με την κλίσιν του σώματός του εκφράζει την φιλόξενον διάθεσίν του, την προθυμίαν του να περιποιηθή και να ευχαριστήση τους επισήμους ξένους του.
Απέναντι από τον Αβραάμ, εις τα δεξιά της εικόνος, παριστάνεται η Σαρρα. Κρατεί και αυτή επιτραπέζιον σκεύος. Το βλέμμα της είναι στοχαστικόν. Η πληροφορία ότι θα απέκτα τέκνον, παρ’ όλην την γεροντικήν της ηλικίαν, της φέρει ιερούς στοχασμούς.
Επαναλαμβάνει ίσως εν σιγή τους λόγους ενός εκ των φιλοξενουμένων της: “Μη αδυνατήσει παρά τω Θεώ ρήμα; ( = υπάρχει αδύνατον πράγμα δια τον Θεόν;)” (Γεν. 18, 14).
Την εικόνα μας κλείουν τα εις το βάθος εικονιζόμενα δύο οικοδομήματα και δύο δένδρα. Την παράστασιν φαιδρύνουν οι ωραίοι χρωματικοί συνδυασμοί των ενδυμάτων των προσώπων, ενώ η επιτυχής πτυχολογία την εξιδανικεύει και την εξαϋλώνει.
Η όλη σκηνή παρουσιάζει μίαν τελετουργικήν μεγαλοπρέπειαν. Οταν η φιλοξενία του Αβραάμ απλώνεται επί τοιχογραφίας, κανονικώς ευρίσκεται εντός του Ιερού Βηματος, επάνω από την Πλατυτέραν. Τούτο δε γίνεται διότι η παράστασις συνδέεται με το Μυστήριον της θείας Ευχαριστίας.
από το βιβλίο: «Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ» ΧΡΗΣΤΟΥ Γ. ΓΚΟΤΣΗ
(Πηγή: Ι. Μ. Καισαριανής, Βύρωνα και Υμηττού)
Alopsis.gr
Παράβαλε και:
Λ. Ουσπένσκυ: η Εικόνα της Πεντηκοστής.
