Σύμπτυξη στην Ερυθραία – Εγκατάλειψη της Ιωνίας.
Ενώ κορυφωνόταν το δράμα του ελληνικού πληθυσμού στη Σμύρνη – που ήταν και δράμα των πολυκατατρεγμένων Αρμενίων -, συνεχιζόταν η σύμπτυξη των Α’ και Β’ Σωμάτων Στρατού προς τη Χερσόνησο της Ερυθραίας, με αντικειμενικό σκοπό να φθάσουν στο λιμάνι του Τσεσμέ, δηλαδή της αρχαίας Κρήνης (τσεσμέ τουρκιστί σημαίνει κρήνη). Κατά την υποχώρηση είχαν την υποστήριξη των ελληνικών πολεμικών πλοίων «Νίκη», «Έλλη», «Κιλκίς» «Νάξος» και «Σφενδόνη» που με τα εύστοχα πυρά τους κράτησαν τις τουρκικές μονάδες σε απόσταση από τις ελληνικές. Έτσι μπόρεσαν τμήματα του Β’ Σώματος Στρατού να διανυκτερεύσουν υπό ομαλές συνθήκες στην ξακουστή πόλη Αλάτσατα1 και το πρωί της 30ης Αυγούστου να αναχωρήσουν προς την κατεύθυνση του Τσεσμέ. Η επιβίβαση στα πλοία και η μεταφορά τους στην πλησιέστερη Χίο έγινε στις 31 Αυγούστου. Ήταν το πρώτο τμήμα στρατού που επέστρεφε στην Ελλάδα (βλ. παρακάτω).
Στην επιβίβαση δεν μετέσχε το Απόσπασμα Πλαστήρα που παρέμεινε στα Αλάτσατα σε θέση «άμυνας», προσμένοντας την άφιξη των λοιπών τμημάτων που, διωκόμενα, προχωρούσαν ασθμαίνοντας. Στις 7.30 το πρωί της 31ης Αυγούστου υποχρεώθηκε κι αυτό να προχωρήσει προς τον Τσεσμέ, άλλ’ ανέβαλε την επιβίβαση επί τρίωρο μέχρι να αφιχθούν οι μονάδες του Α’ Σώματος Στρατού. Τα υπολείμματα των Μεραρχιών ΙΙ και VII κατέλαβαν τα κατάλληλα σημεία γύρω από τον Τσεσμέ για την προστασία του λιμανιού από ενδεχόμενη τουρκική προσβολή. Το Απόσπασμα Πλαστήρα έφθασε συντεταγμένο στον Τσεσμέ την 1η Σεπτεμβρίου και από εκεί αναχώρησε για τη Χίο.
Δυστυχώς, όπως άλλωστε εντόνως έχει παραπάνω τονισθεί, η έλλειψη προνοητικότητας από τη μεριά της Στρατιάς κατά τα προηγούμενα χρόνια, είχε ως αποτέλεσμα η τεράστιας σημασίας περιοχή της Ερυθραίας να μείνει ανοχύρωτη και αφύλακτη, παρόλο που ειδικά στο «λαιμό» της υπήρχαν ακμαία ελληνικά κέντρα. Έτσι τα ασύνταχτα ελληνικά τμήματα που έφθαναν στις ιστορικές κοιλάδες του Καΰστρου και του Μαιάνδρου δεν είχαν καμμία κάλυψη. Δεν είχε – ειδικά στην περιοχή αυτή – σχηματισθεί ούτε σώμα πολιτοφυλακής από εντοπίους, παρά τα διατυμπανιζόμενα σχέδια περί αυτονομήσεως.
Έτσι όταν έφθασε στην περιοχή Μαιάνδρου μια σημαντική δύναμη 4.500 ανδρών υπό τον συν/χη Δ. Ζεγγίνη, δεν βρήκε κανένα υποστηρικτικό μέσο. Από τους άνδρες αυτούς, ένα τμήμα 1.000 περίπου ατόμων υπό τον αντ/χη Αθαν. Φιφή είχε ξεκινήσει την 21η Αυγούστου, από το Οδεμήσιο2 με κατεύθυνση τον Τσεσμέ. Ούτε σκέψη για αντίσταση. Ως συρφετός έφθασαν στον Τσεσμέ και είναι ίσως αυτό το πρώτο τμήμα στρατού που έφυγε για τη Χίο. Η υπόλοιπη δύναμη υπό τον συν/χη Ζεγγίνη ήταν επαρκής, αν μπορούσε κάπου να σταθεροποιηθεί, να κρατήσει άμυνα και να διευκολύνει τα άλλα υποχωρούντα τμήματα. Άλλ’ έλειπαν από τον αξιωματικό αυτό οι διοικητικές ικανότητες. Στις 27 Αυγούστου ζητούσε τηλεγραφικά οδηγίες από το Στρατηγείο της Σμύρνης, αγνοώντας ότι η Σμύρνη είχε καταληφθεί από τους Τούρκους και ότι το ΓΕΣ υφίστατο τυπικά επί πλωτού Στρατηγείου. Όπως αναφέρεται στον Ζ’ τόμο της «Ιστορίας του ΓΕΣ», ο Ζεγγίνης κατόρθωσε να επικοινωνήσει με έναν υπάλληλο της Αγγλικής Εταιρείας Σιδηροδρόμων στην Πούντα, τον Εμμ. Καπετανίδη, ο οποίος με κίνδυνο της ζωής του (έξω από το σταθμό κυκλοφορούσαν Τούρκοι αξιωματικοί) τον πληροφόρησε ότι τουρκικός στρατός είχε πλέον εισέλθει στην πόλη.
Άνευ διαταγών, ο Ζεγγίνης έπρεπε να ενεργήσει με δική του πρωτοβουλία. Και, αντί να προτιμήσει την ασφαλέστερη οδό προς την Ερυθραία, ακολούθησε την οδό προς τη Σμύρνη, προσφέροντας έτσι τον εαυτό του και τους άνδρες του δώρο αιχμαλωσίας στους Τούρκους! Τον συνόδευαν και 300 πρόσφυγες. Όταν έφθασε στη θέση Παράδεισος, όπου ο Καπετανίδης τον είχε πληροφορήσει ότι προς αυτό το σημείο κατευθύνονταν οι Τούρκοι, δέχθηκε τα πρώτα πυρά. Επακολούθησε μάχη που κράτησε επί μία ώρα. Ακολούθως, πήρε το λόγο το τουρκικό πυροβολικό. Ο Ζεγγίνης, «παραπαίων και αμήχανος», δεν ήξερε πώς να ενεργήσει. Ένα τμήμα στρατού υπό τον ταγματάρχη Βαμβακόπουλο τον εγκατέλειψε και στράφηκε προς Δ. τον Βαμβακόπουλο μιμήθηκε με τους άνδρες του και ο λοχαγός Τσαγγανάς.3 Στον Ζεγγίνη απέμειναν 1.000 άνδρες και 25 αξιωματικοί. Και ενώ μπορούσε να κάνει μεταβολή και να κατευθυνθεί προς την Ερυθραία, όπου το περίμεναν πλοία προς επιβίβαση, αυτός προτίμησε να παραδοθεί! «Δεν ανεύρομεν εξηγήσεις δια την ανωτέρω παράδοξον ενέργειαν του εν λόγω Συνταγματάρχου (…). Η ανικανότης του προκαλεί οργήν και αγανάκτησιν» (Χ αρ. Τριανταφυλλίδης, όπ. π. τ. Β’ σ’. 647)…
Η αποχώρηση του Ελληνικού στρατού από τη Σμύρνη το 1922 – Σαράντου Ι. Καργάκου.rar
Από το βιβλίο του Σαράντου Ι. Καργάκου: «Η Μικρασιατική εκστρατεία, 1919 -1922». Από το Επος στην τραγωδία. Αθήνα 2013. Μέρος Δ.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
