Οι Άγιοι Σαράντα (αλβ. Sarandë ή Saranda) είναι πόλη και ομώνυμος δήμος του νομού Αυλώνος στη Βόρειο ΉΠειρο (νότια Αλβανία). Βρίσκεται σε έναν ανοικτό κόλπο του Ιονίου Πελάγους στην κεντρική Μεσόγειο, περίπου 14 χλμ. ανατολικά του βόρειου άκρου της Κέρκυρας. Έχει πληθυσμό περίπου 41.173 (εκτίμηση 2013). Σε κοντινή απόσταση βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης του Βουθρωτού, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Οι Άγιοι Σαράντα είναι ένα από τα δύο κέντρα της ελληνικής εθνικής μειονότητας στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου, στη νότια Αλβανία.
Όνομα
Το σημερινό όνομα των Αγίων Σαράντα προέρχεται από το όνομα του Βυζαντινού μοναστηριού των Αγίων Σαράντα, προς τιμή δηλ. των Σαράντα Μαρτύρων της Σεβάστειας. Τα ερείπια του μοναστηριού σώζονται στον λόφο πάνω από την πόλη. Ο κεντρικός ναός, πρωτοβυζαντινής εποχής, έχει δύο σειρές κολόνες στο εσωτερικό του και αψίδες σε όλο το μήκος των πλευρών του. Στον περίβολο του ναού λέγεται ότι υπήρχαν 40 παρεκκλήσια, ένα για κάθε μάρτυρα της Σεβαστείας. Ο κεντρικός ναός περιγράφεται από τους ιστορικούς ως πρωτοβυζαντινής τεχνοτροπίας με δύο σειρές κολόνες στο εσωτερικό και αψίδες σε κάθε πλευρά. Υπό την τουρκική κυριαρχία, το όνομα έγινε Αγιά Σαράντι και στη συνέχεια Σαραντόζ. Λόγω της βενετικής επιρροής στην περιοχή, συχνά εμφανιζόταν σε δυτικούς χάρτες με το ιταλικό όνομα Σάντι Κουαράντα (Santi Quaranta). Η χρήση αυτή συνεχίστηκε ακόμη και μετά την ίδρυση του Πριγκιπάτου της Αλβανίας, λόγω της πρώτης ιταλικής κατοχής της περιοχής (1917-1920).
Κατά τη δεύτερη κατοχή, στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Μπενίτο Μουσολίνι άλλαξε το όνομα σε Porto Edda, προς τιμή της μεγαλύτερης κόρης του. Μετά την αποκατάσταση της αλβανικής ανεξαρτησίας, η πόλη απέκτησε το όνομα Σαράντα (Saranda).
Ιστορία
Στην αρχαιότητα η πόλη ονομαζόταν Όγχησμος, φαίνεται ότι η περιοχή ανήκε στον Πρωτοελληνικό πολιτισμό που είχε ακμάσει στα τέλη της 3ης χιλιετίας και στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ.[2][3] Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός είχε ακμάσει στον Όγχεσμο την περίοδο 1400-1100 π.Χ.[4] Βρισκόταν στην Χαονία που ήταν τμήμα της Αρχαίας Ηπείρου, στα βορειοδυτικά από την Κέρκυρα και νότια από την πόλη Πάνορμο.[5][6] Την ευρύτερη περιοχή της Χαονίας κατοικούσαν οι Ελληνόφωνες Χάονες.[7] Ο Όγχεσμος ήταν πολύ πλούσια πόλη αφού ήταν το κύριο λιμάνι της πρωτεύουσας των Χαόνων Φοινίκης). Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων καταγράφει τον Όγχεσμο σαν το βασικό πέρασμα από την Ήπειρο στην Ιταλία.[8] Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς καταγράφει το λιμάνι του Όγχεσμου ως «Ἀγχισου λιμήν», το όνομα του το έδωσε ο Αγχίσης, πατέρας του Αινεία.[9] Το όνομα Όγχεσμος πιθανότατα είναι μετατροπή του αρχαίου Ελληνικού ονόματος «Αγχιασμός» στην Βυζαντινή αυτοκρατορία.[10][11]
Οι Άγιοι Σαράντα, με το όνομα Όγχησμος, έγινε η τοποθεσία της πρώτης Αλβανικής συναγωγής που οικοδομήθηκε τον 4ο ή τον 5ο αιώνα.[12] Πιθανότατα την έκτισαν οι απόγονοι των Εβραίων που έφτασαν στις νότιες ακτές της Αλβανίας το 70 μ.Χ.[13] Στην θέση της Συναγωγής του Όγχησμου οικοδομήθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. η εκκλησία των Αγίων Σαράντα.[14] Η πόλη δέχθηκε επιδρομή των Οστρογότθων το 551 μ.Χ., ενώ την ίδια εποχή έγινε επίσης στόχων πειρατικών επιδρομών γοτθικών πλοίων.[15] Σε μεσαιωνικό χρονικό του 1191, ο οικισμός φαίνεται ότι είχε εγκαταλειφθεί, ενώ η παλιά μεσαιωνική ονομασία του δεν μνημονευόταν πλέον. Από τότε το τοπωνύμιο προήλθε από το όνομα της γειτονικής ορθόδοξης βασιλικής εκκλησίας των Αγίων Σαράντα, που χτίστηκε τον 6ο αιώνα, 1χλμ. νοτιοανατολικά του κέντρου της σημερινής πόλης.[16] Το 1878 ξέσπασε ελληνική εξέγερση και οι επαναστάτες ανέλαβαν τον έλεγχο των Αγίων Σαράντα και του Δέλβινου, αλλά κατεστάλη από τα οθωμανικά στρατεύματα, που έκαψαν 20 χωριά στην περιοχή.
20ός αιώνας
Η περιοχή συμπεριελήφθη στο νεοϊδρυθέν αλβανικό κράτος, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (1913). Καταλήφθηκε δύο φορές από την Ελλάδα, το 1913 και από το 1914 ως το 1916, τη δεύτερη φορά από Έλληνες αντάρτες της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου. Το 1914 ξεκίνησαν στους Αγίους Σαράντα διαπραγματεύσεις μεταξύ εκπροσώπων της προσωρινής κυβέρνησης της Βορείου Ηπείρου και εκείνης της Αλβανίας, που συνεχίστηκαν στη γειτονική Κέρκυρα και τερματίστηκαν με την αναγνώριση της αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου, μέσα στο νεοϊδρυθέν αλβανικό κράτος.
Καταλήφθηκε στη συνέχεια από την Ιταλία μεταξύ 1916 και 1920, ως τμήμα του Ιταλικού Προτεκτοράτου της νότιας Αλβανίας. Οι Άγιοι Σαράντα καταλήφθηκαν από τις ιταλικές δυνάμεις το 1939 και ήταν στρατηγικό λιμάνι κατά την Ιταλική εισβολή στην Ελλάδα. Στο διάστημα αυτής της κατοχής ονομάστηκε «Πόρτο Έντα», προς τιμήν της μεγαλύτερης κόρης του Μπενίτο Μουσολίνι.
Κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο που ακολούθησε, η πόλη περιήλθε στον έλεγχο των προελαυνουσών ελληνικών δυνάμεων στις 6 Δεκεμβρίου του 1940. Η κατάληψη αυτού του στρατηγικού λιμανιού επιτάχυνε περισσότερο την ελληνική διείσδυση προς βορράν. Μετά τη Γερμανική εισβολή στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, η πόλη επέστρεψε στον έλεγχο των Ιταλών. Στις 9 Οκτωβρίου 1944 η πόλη καταλήφθηκε από ομάδα Βρετανών καταδρομέων υπό τον ταξίαρχο Τομ Τσόρτσιλ και ντόπιων παρτιζάνων του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) υπό τον Ισλάμ Ραντοβίτσκα. Η εμπλοκή των βρετανικών στρατευμάτων θεωρήθηκε προβληματική από το ΕΑΜ, που πίστευε ότι οι Βρετανοί θα χρησιμοποιούσαν την πόλη ως βάση τους και θα εγκαθιστούσαν στην περιοχή τους συμμάχους τους από την Ελλάδα, καθώς βρετανικά έγγραφα δείχνουν ότι δυνάμεις του ΕΔΕΣ συμμετείχαν επίσης στην επιχείρηση. Πάντως τα βρετανικά στρατεύματα αποχώρησαν γρήγορα από την περιοχή, αφήνοντάς τη στις αλβανικές κομμουνιστικές δυνάμεις.
Οικονομία
Χάρη στην πρόσβασή τους στις ακτές και στο μεσογειακό κλίμα τους, οι Αγιοι Σαράντα έχουν γίνει σημαντικός τουριστικός προορισμός μετά την πτώση του κομμουνισμού στην Αλβανία, αν και οι επισκέπτες είναι σχεδόν αποκλειστικά Αλβανοί και Ελληνες. Οι Άγιοι Σαράντα, καθώς και το υπόλοιπο της Αλβανικής Ριβιέρας, σύμφωνα με τον Guardian, προορίζεται να γίνει το νέο «ανεξερεύνητο στολίδι» της υπερπλήρους Μεσογείου. Ετσι ο τουρισμός είναι η κύρια οικονομική δραστηριότητα, ενώ μεταξύ των άλλων είναι οι υπηρεσίες, η αλιεία και οι κατασκευές. Το ποσοστό ανεργίας, σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού του 2008, ήταν 8,32%. Θεωρείται ότι η οικογενειακή και εποχιακή εργασία στον τουρισμό κατά τη θερινή περίοδο συμβάλλει στο μετριασμό του πραγματικού ποσοστού ανεργίας. Πρόσφατα η πόλη έχει βιώσει έντονη και ανεξέλεγκτη κατασκευαστική δραστηριότητα, που μπορεί να υπονομεύσει τις μελλοντικές τουριστικές προοπτικές της. Από το 2012 το λιμάνι των Αγίων Σαράντα είναι υπό επέκταση για τον ελλιμενισμό κρουαζιερόπλοιων.
Κλίμα
Οι Άγιοι Σαράντα έχουν χαρακτηριστικά μεσογειακό κλίμα .
Δημογραφικά
Το 1912, αμέσως μετά την Αλβανική Διακήρυξη Ανεξαρτησίας, ο οικισμός είχε μόνο 110 κατοίκους. Με την απογραφή του 1927 είχε 810 κατοίκους και δεν ήταν ακόμη πόλη. Τη δεκαετία του 1930 παρουσίασε δημογραφική αύξηση και τότε κατασκευάσθηκαν τα πρώτα δημόσια κτίρια και οι κεντρικοί δρόμοι. Το 1957 η πόλη είχε 8.700 κατοίκους και έγινε κέντρο επαρχίας. Σύμφωνα με έκθεση της Επιτροπής του Ελσίνκι για την Αλβανία το 1990 οι Αγιοι Σαράντα αριθμούσαν 17.000 κατοίκους, από τους οποίους 7.500 ανήκαν στην ελληνική μειονότητα. Τα μέλη της ελληνικής μειονότητας της πόλης, πριν από την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος (1991), είχαν αποστερηθεί τα μειονοτικά τους δικαιώματα, καθώς οι Αγιοι Σαράντα δεν ανήκαν στις «μειονοτικές περιοχές». Σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση του 2013 ο πληθυσμός της πόλης είναι 41.173. Σύμφωνα με έκθεση της Επιτροπής του Ελσίνκι για την Αλβανία, το 2001 ο αλβανικός πληθυσμός αριθμούσε περίπου 26.500, ενώ οι υπόλοιποι ήταν Έλληνες (περίπου 3.500) και μικρός αριθμός Βλάχων και Ρομά.
Η πόλη, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, έχει χάσει πάνω από τους μισούς Έλληνές της από το 1991 ως το 2001, λόγω της έντονης μετανάστευσης στην Ελλάδα. Οι Άγιοι Σαράντα θεωρούνται το ένα από τα δύο κέντρα της ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας, το άλλο είναι το Αργυρόκαστρο. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, η ελληνική κοινότητα είναι αρκούντως μεγάλη για να δικαιούται ελληνικό σχολείο, σύμφωνα με την τοπική κρατική νομοθεσία για τις μειονότητες, αλλά ακόμα δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της ελληνικής μειονότητας, το 42% του πληθυσμού της πόλης ανήκει σ’ αυτή.
Παραπομπές
www.instat.gov.al/media/195841/12__vlore.pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016.
Georgiev, Vladimir (1966). «The Genesis of the Balkan Peoples». The Slavonic and East European Review. 44 (103): 288
Crossland, R. A.; Birchall, Ann (1973). Bronze Age migrations in the Aegean; archaeological and linguistic problems in Greek prehistory: Proceedings of the first International Colloquium on Aegean Prehistory, Sheffield. Duckworth. σ. 248
Bejko, Lorenc (2002). «Mycenaean Presence and Influence in Albania». Greek Influence Along the East Adriatic Coast. Kniževni Krug: 12
https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0099.tlg001.perseus-grc1:7.7.5
Ptolemy. The Geography. 3.14.2
Hammond, N.G.L. Philip of Macedon. London, UK: Duckworth, 1994
Cic. Att. 7.2
Dionysius of Halicarnassus, Ant. Rom. 1.51
Bowden, William. Epirus Vetus: The Archaeology of a Late Antique Province. London: Duckworth, 2003, σ.14
Hodges, Richard. Saranda – Ancient Onchesmos: A Short History and Guide. Butrint Foundation, 2007
James K. Aitken; James Carleton Paget (20 October 2014). The Jewish-Greek Tradition in Antiquity and the Byzantine Empire. Cambridge University Press. σ. 22
https://www.jewishvirtuallibrary.org/albania-virtual-jewish-history-tour
James K. Aitken; James Carleton Paget (20 October 2014). The Jewish-Greek Tradition in Antiquity and the Byzantine Empire. Cambridge University Press. σ. 22
M. V. Sakellariou. Epirus, 4000 years of Greek history and civilization. Ekdotike Athenon. σ. 164
M. V. Sakellariou. Epirus, 4000 years of Greek history and civilization. Ekdotike Athenon. σ. 153.
Πηγές
Bejko, Lorenc (2002): «Mycenaean Presence and Influence in Albania». Greek Influence Along the East Adriatic Coast. Kniževni Krug: 12
Georgiev, Vladimir (1966): «The Genesis of the Balkan Peoples», The Slavonic and East European Review
Hodges, Richard: Saranda – Ancient Onchesmos: A Short History and Guide. Butrint Foundation, 2007
James K. Aitken; James Carleton Paget (20 October 2014): The Jewish-Greek Tradition in Antiquity and the Byzantine Empire, Cambridge University Press
M.V. Sakellariou: Epirus, 4000 years of Greek history and civilization, Ekdotike Athenon
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
http://www.visitsaranda.com/ Αρχειοθετήθηκε 2012-05-02 στο Wayback Machine.
Η/Υ ΠΗΓΗ:
Βικιπαίδεια, η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
