Ύστερα λοιπόν από την παιδική ηλικία, μετά την ολοκλήρωσι της λογικής και αφού ο νους γνωριση ή από μόνος του ή μάθη εξ ακοής από τις θείες Γραφές και τους ιερούς Πατέρες, ότι άλλη είναι η φυσική και συγγενής μ’ αυτόν ηδονή, τί κάνει; Αυτός ως λογικός και φρόνιμος και ως φιλόκαλος από τη φύσι του, δεν υποφέρει να βλέπη τα αισθητήρια του σώματός του να είναι αιχμαλωτισμένα με αυτόν τον τρόπο στα ηδονικά τους αντικείμενα, δεν υποφέρει να αιχμαλωτίζεται και αυτός μαζί με τα αισθητήρια και να γίνεται, παρά την αξία του˙ δηλαδή ο βασιλιάς να γίνεται δούλος, ο άρχοντας αρχόμενος, ο αυτοκράτορας και εξουσιαστής από τη φύσι του, υπήκοος και υποτακτικός˙ ούτε μπορεί να υπομείνη να παθαίνη τέτοια ζημία, η οποία στο τέλος τον οδηγεί στην απώλεια και την κόλασι.
Αλλά σ’ αυτό ακριβώς βρίσκεται όλος ο αγώνας του, όπως λέει και ο προαναφερόμενος σοφός και ιερός Θεόδωρος και αυτό προσπαθεί να αποδείξη, ότι δηλαδή δημιουργήθηκε από τον Θεό ως βασιλιάς και άρχοντας του σώματος˙ δηλαδή να μπορέση με όλη του, την ανδρεία και τη θέλησι, με όλη τη γνώσι και με τη συνέργεια της θείας χάριτος, να ξερριζώση από τα αισθητήρια του σώματος τις πολύχρονες εκείνες και δυσμετακίνητες έξεις που απέκτησαν στα αισθητά˙ και έτσι να τα ελευθερώση από την πικρή τυραννία των θανατηφόρων ηδονών που δοκίμασαν˙ και κατόπιν με ευκολία να τα υποτάξη στο δικό του θέλημα˙ και, βέβαια, είναι πολύς ο αγώνας του, όταν κάποτε ο νους οδηγηθή, αργά κάπως, προς την επίγνωσι της αληθείας. Διότι αν η ψυχή δεν είχε αλωθή καθόλου από τίποτα, το έργο του θα ήταν να τη διατηρήση καθαρή˙ όταν όμως με σταθερώτερους οφθαλμούς κυριεύθηκε από το χαλκό (δηλαδή από τα υλικά πράγματα), και αφού δέθηκε με την διάνοια στα πάθη και τα παρόντα, πόσο μεγαλύτερος είναι ο αγώνας για να διαρρήξη αυτόν τον στέρεο δεσμό και να ελευθερωθή από τη λατρεία της ύλης και να αποκτήση την έξι των καλών;» Πώς λοιπόν; Και με ποιόν τρόπο γίνεται η απελευθέρωσι των αισθήσεων και η υποταγή τους στο νου; Άκουσέ το.
Όταν κάποιος βασιλιάς θέλη να υποτάξη εύκολα μια οχυρωμένη πόλι, στερεί τους πολίτες της από όλα τα μέσα διατροφής και μ’ αυτή τη μέθοδο τους αναγκάζει να παραδοθούν σ’ αυτόν. Αυτήν την ίδια μέθοδο χρησιμοποιεί και ο νους για τα αισθητήρια˙ κόβει λίγο από κάθε αισθητήριο τις συνηθισμένες του σωματικές και απολαυστικές ηδονές και δεν επιτρέπει πλέον σ’ αυτά να τις απολαύσουν και έτσι τις οδηγεί στην υποταγή του, εύκολα και σε σύντομο χρόνο. Κατά το χρονικό διάστημα που εφαρμόζει αυτή τη μέθοδο της αποκοπής, ο ίδιος δεν παραμένει αργός˙ όχι˙ αλλά αντίθετα παίρνοντας κάποια άνεσι και ελευθερία από τα σωματικά, στρέφεται στη φυσική του νοερή τροφή, η οποία είναι η ανάγνωσι των θείων Γραφών˙ η απόκτησι των αρετών˙ η εργασία των εντολών του Κυρίου˙ η ιερή προσευχή˙ οι λόγοι των αισθητών και νοερών δημιουργημάτων˙ και τα άλλα πνευματικά και θεία νοήματα, τα οποία βρίσκονται στα βιβλία των θεοφόρων Πατέρων και κυρίως των ονομαζομένων Νηπτικών˙ όπως είναι η Φιλοκαλία, ο Ευεργετινός, ο Ιωάννης ο συγγραφέας της Κλίμακος, ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος και άλλα˙ αλλά γι’ αυτά βλέπε πιο κάτω στο ια’ κεφάλαιο.
Όπως οι αισθήσεις έσυραν το νου στις αισθητές ηδονές, έτσι και ο νους φροντίζει να επαναφέρη τις αισθήσεις στις νοητές ηδονές.
Όχι μόνο αυτό, αλλά αγωνίζεται όσο μπορεί, να επαναφέρη προς το νου και αυτές τις σωματικές αισθήσεις, για ν’ απολαμβάνουν και αυτές μαζί ανάλογα, τη δική του νοερή ηδονή και να συνηθίζουν σιγά – σιγά να γλυκαίνωνται σ’ εκείνη˙ όπως και αυτός, προηγουμένως αφού κυριεύθηκε μέσω των αισθήσεων, έφτασε μα ανάλογο τρόπο στο σημείο να απολαύση μαζί τους την αισθητή ηδονή και να γλυκαθή. Και για να μιλήσουμε γενικά, όπως ακριβώς το σώμα προηγουμένως δια μέσου των αισθήσεων και των αισθητών ηδονών, φρόντισε να καταστήση το νου και το πνεύμα σάρκα˙ έτσι αντίστροφα κατόπιν ο νους, μέσω της ηδονής των αΰλων και νοητών φροντίζει και το ίδιο το σώμα να το εξαϋλώση, κατά κάποιο τρόπο, και να το κάνη πνεύμα, όπως το μαρτυρεί σε πολλά σημεία και ο θεοφόρος Μάξιμος διότι λέγει έτσι˙ «Όταν στην αίσθησι προστεθή η επιθυμία, μεταπίπτει στην ηδονή, οδηγώντας την σ’ αυτό το σχήμα˙ και η αίσθησι που υποκινείται από την επιθυμία, απεργάζεται την ηδονή προσλαμβάνοντας το αισθητό. Γνωρίζοντας λοιπόν οι άγιοι, ότι όταν μέσω της σάρκας η ψυχή κινήται προς την ύλη, αντίθεται στη φύσι της, ενδύεται τη χοϊκή μορφή, έτσι και μέσω της ψυχής περισσότερο αυτοί που σύμφωνα με την φύσι κινούνται προς το Θεό, διενοήθηκαν να εξοικειώσουν και τη σάρκα με το Θεό, όπως πρέπει, με την άσκησι των αρετών και στολίζοντάς την κατάλληλα με τις θεϊκές εμφανίσεις» (Κεφ. οβ’ της ζ’ εκατοντ. Των Γνωστικών). Και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος λέει, ότι γι’ αυτό το σκοπό συνδέθηκε η ψυχή με το σώμα, για να γίνη σ’ αυτό, εκείνο το οποίο ακριβώς είναι ο Θεός σ’ αυτή˙ δηλαδή για να παιδαγωγήση το σώμα και να το εξοικειώση με το Θεό˙ «Συνδέθηκε με το κατώτερο (δηλαδή η ψυχή με το σώμα) πιθανόν και για άλλους λόγους, τους οποίους γνωρίζει μόνον ο Θεός που τα συνέδεσε και όποιος έχει φωτισθή από τον Θεό για την ερμηνεία των παρομοίων μυστηρίων. Όσο όμως μπορώ να γνωρίζω εγώ αυτό έγινε για δυο λόγους. Πρώτα για να κληρονομήση την άνω δόξα με αγώνα και πάλη ενάντια στα επίγεια, …. Δεύτερον για να σύρη μαζί της και το κατώτερο και να το τοποθετήση στον ουρανό αφού σιγά σιγά θα το έχη απαλλάξει από την ύλη του˙ για να γίνη η ψυχή για το σώμα, ό,τι είναι ο Θεός για την ψυχή, αφού διαπαιδαγωγήση με τον εαυτό της την υπηρέτρια ύλη και οικειώση με τον Θεό το σώμα, που βρίσκεται στην ίδια δουλεία με αυτήν» (Απολογητικ.). Γιατί υπάρχει αλληλενέργεια και αλληλοπάθεια της ψυχής προς το σώμα και αντίστροφα, του σώματος προς την ψυχή, σύμφωνα με τους μεταφυσικούς, και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ενός συγκοινωνούν με του άλλου, εξ αιτίας του αρρήτου και φυσικού δεσμού τον οποίο έχουν, αν και ο ακριβής λόγος και το διατί, είναι απόκρυφα σε όλους μαζί τους φιλοσόφους και τους θεολόγους. Αλλά γι’ αυτά μιλάμε στο ιβ’ κεφάλαιο.
Από το βιβλίο: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Εκδότης: Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Αγίου Ορους. Μάιος 2013. Επιμέλεια: Ιερομόναχος Βενέδικτος (Αγιορείτης).
Η/Υ επιμέλεια: Σοφίας Μερκούρη.
