Υπάρχει αντικειμενική ιστορική αλήθεια; Υπάρχουν αντικειμενικοί ιστορικοί;
Είναι κάτι που συχνά το διαπιστώνεις: όσο και αν έχει κατακτήσει έδαφος σε βάθος και πλάτος η γνώση, η αμάθεια – ακόμα και στην ιστορία – είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά! Τούτο γίνεται, γιατί ο καθένας λ.χ. ο πολιτικός, ο στρατιωτικός, ο διπλωμάτης, ο λογοτέχνης και κάθε ειδικός επιστήμονας παίρνει το μερίδιό του στην ιστορική γνώση, το καλλιεργεί ατομικά και του δίνει κατεύθυνση – τις περισσότερες φορές -, που δεν έχει καμιά σχέση με την αντικειμενική ιστορική αλήθεια.
Επανειλημμένα ίσως έχεις επικαλεστεί το αξίωμα: τα γεγονότα είναι ιερά, η γνώμη είναι ελεύθερη˙ και τα γεγονότα είναι διαθέσιμα στον ιστορικό από τα πράγματα, τα ντοκουμέντα, μνημεία, ευρήματα, γραπτά κείμενα, επιγραφές, νομίσματα, σφραγίδες, οικόσημα, νομοθεσία, συμφωνίες, πρακτικά κρατικών συλλογικών οργάνων (λ.χ. βουλής, γερουσίας, υπουργικού συμβουλίου), έγγραφα και ποικίλο οπτικό – ακουστικό υλικό και λογής – λογής έμμεσες μαρτυρίες. Οπότε δέχεσαι δυνατή την αντικειμενική ιστορική αλήθεια, γιατί η πραγματικότητα δίνεται αντικειμενικά, έξω από κάθε θεωρία και αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχει ανάγκη θεωριών, ούτε εκεί που μιλούν τα πράγματα μόνα τους και πηγαίνουν ομαλά και κανονικά – γιατί η ιστορική αλήθεια είναι πιο απλή από μια υποκειμενική πλοκή της θεωρίας, – αλλά ούτε και εκεί, που πηγαίνουν ανώμαλα – γιατί η ιστορική αλήθεια είναι πιο σύνθετη από κάθε υπεραπλούστευση και υπεργενίκευση της θεωρίας.
Όμως αν σου παρατηρήσουν ότι τα γεγονότα ποτέ δεν μιλούν μόνα τους, παρά μόνον όταν τα επικαλεστεί ο ιστορικός; Ο ιστορικός που οπωσδήποτε ποτέ δεν έχει υπόψη του όλα τα γεγονότα, αλλά και από αυτά που έχει, εκλέγει υποκειμενικά αυτός, όσα θέλει και με τη σειρά και συνάφεια που θέλει να αξιολογήσει; Και η ιστορία δεν είναι τόσο ο αντικειμενικός σκληρός πυρήνας των γεγονότων, μα η υποκειμενική σάρκα της ερμηνείας τους που τα περιβάλλει; Και κρίνοντας αναλογικά, το σαρκώδες μέρος του φρούτου ικανοποιεί πιο πολύ από το σκληρό πυρήνα; Και η ερμηνεία στην ιστορία δεν είναι κάτι ανάλογο προς τα μετακινούμενα στρώματα της άμμου στις ερήμους;
Τί είναι η ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία;
Γνωρίζεις πολύ καλά, όπως καθένας που πέρασε από το σχολείο γνωρίζει, το μάθημα της ιστορίας που διδάσκεται κάθε χρόνο σ’ όλες τις βαθμίδες της παιδείας, σαν το κατεξοχήν ανθρωποπλαστικό, μορφωτικό και πολιτιστικό μάθημα. Αναλογίζεσαι και βρίσκεις πως σου πρόσφερε ιστορικές γνώσεις, καλλιέργεια μνήμης, φαντασίας και διανοήσεως, ανάπτυξη κριτικής σκέψεως, αυτοκριτικής και αυτογνωσίας, κέντρισμα της συναισθηματικότητας και της βουλήσεως για δημιουργία προσωπικών βιωμάτων. Σκέπτεσαι περισσότερο και ομολογείς ότι πολέμησε το φανατισμό σου, τον εγωϊσμό σου και γενικά κάθε δογματική θέση, επιπολαιότητα, υπέρμετρη αισιοδοξία ή μεγάλη απαισιοδοξία, για να σου διδάξει την αρετή της μετριοπάθειας˙ για να σου προβάλλει ακόμα την αντίληψη για την κατανόηση του παρελθόντος σαν οδηγού του παρόντος και να σου κάνει πεποίθηση τη ρεαλιστική εκτίμηση ότι παρελθόν μαζί και παρόν πλάθουν το μέλλον.
Ίσως διέκρινες και τον σκοπό του μαθήματος της ιστορίας, εναρμονισμένο πάντοτε μέσα σε μια συζυγία ιστορικής επιστήμης και επιστημονικής αγωγής, να γνωρίσουν οι νέοι – με τη βοήθεια των δασκάλων τους – την ανέλιξη της ανθρώπινης κοινωνικής ζωής του παρελθόντος, αποβλέποντας σε διπλό στόχο: πρώτα την οικείωση με τις μορφωτικές – πολιτιστικές και ηθικές αξίες του παρελθόντος και έπειτα τη διαμόρφωσή τους σε υπεύθυνους πολίτες, πρώτα και κύρια μέσα στην εθνική κοινότητα (= «δημιουργία γνησίας προσωπικής ιστορικής συνειδήσεως» κατά τον Κων/νο Γεωργούλη) και ύστερα μέσα στον πλατύτερο χώρο της ανθρώπινης κοινωνίας.
Ακολούθησες – καθώς ανέβαινες τις βαθμίδες και τις τάξεις των σχολείων – στην ιστορία την προχωρητική διάταξη, πηγαίνοντας από τα απλούστερα και παλαιότερα στα πιο σύνθετα και νεώτερα. Για τούτο διδάχτηκες επανειλημμένα την ιστορική ύλη σε τρεις κύκλους – Δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο – έχοντας την ευκαιρία στις μικρότερες τάξεις – για στατική – εποπτική εικόνα αλλά στις μεγάλες τάξεις – όπου μεγαλύτερη η ωριμότητα – ηθική αξιολόγηση γεγονότων και προσώπων της ιστορικής πραγματικότητας και γνήσια κάρπωση ιστορικών αληθειών με εξελικτική και δυναμική μελέτη.
Δοκίμασες τη μέθοδο και την πορεία προσφοράς του μαθήματος της ιστορίας στην τάξη με αφήγηση, με διάλογο ή από τις πηγές (άμεσες και έμμεσες) από τα γνωστά στα νέα και άγνωστα. Η επεξεργασία της ιστορικής ύλης με χαρακτηρισμό πράξεων και προσώπων, με ανεύρεση σχέσεων διαδοχής και παραλληλίας ιστορικών γεγονότων˙ με ανάλυση ιστορικών εννοιών, αλλά και προσδιορισμούς ιστορικών εποχών σε συσχέτιση μεταξύ τους˙ με ελεύθερη διατύπωση – έκφραση ερωτήσεων, αποριών και συζητήσεων για κάθε θέμα και με γραπτές γενικές ή ειδικές εργασίες που ανακοινώνονταν στην τάξη, αποτελούσε την πιο σημαντική προϋπόθεση για ενεργητική μάθηση, σφαιρική θεώρηση και αυτενέργεια.
Δε σου διαφεύγει βέβαια την προσοχή ότι «η ανθρώπινη οργανωμένη κοινωνική ζωή είναι μια απέραντη θάλασσα που σαλεύει από τον άνεμο˙ κύματα αλλεπάλληλα που έρχονται και φεύγουν αμέτρητα. Άνθρωποι ή λαοί υπερέχουν κάποτε, άλλοτε απλώς πλέουν και άλλοτε καταποντίζονται και χάνονται. Ποιος μπορεί με πνευματική ενέργεια να επιβάλλει την τάξη σ’ αυτό το απέραντο χάος και να καθορίσει το ρυθμό της κινήσεως, αν μάλιστα βρίσκεται και ο ίδιος στο πέλαγος της ανθρώπινης ζωής;» (Κ.Ι.Βουρβέρη, το πρόβλημα του μαθήματος της ιστορίας εις τα δημοτικά σχολεία και τα γυμνάσια, σελ. 10). Και συνειδητοποιείς καλά το σύνθετο πρόβλημα της επιλογής της ιστορικής ύλης στα μαθήματα των σχολείων.
Διαπίστωσες όμως ότι η επιλογή δεν είναι τυχαία και αυθαίρετη. Εκλέγονται τα στοιχεία που παρουσιάζουν σπουδαιότητα και αποτελεσματικότητα για την ιστορική εξέλιξη. Και θεμελιώνεται η εκλογή της ύλης σε δεδομένα και διαφόρων άλλων επιστημών, όπως της φιλοσοφίας, την φιλοσοφίας της ιστορίας, της πολιτικής επιστήμης, της κοινωνιολογίας, της παιδαγωγικής ψυχολογίας και της γενικής και ειδικής διδακτικής. Έχεις στα σχολεία μια νέα εικόνα της ιστορικής επιστήμης – όχι φωτογραφία, αλλά εικόνα της ανθρώπινης ζωής – που αποτελεί βέβαια ένα πνευματικό πλάσμα της ιστορικής ζωής, μετασχηματισμένο πάντοτε με βάση τις παιδαγωγικές, ψυχολογικές και διδακτικές αξίες, κατηγορίες και έννοιες, αλλά πιστό στην ιστορική αλήθεια.
Αναμφίβολα βρίσκεις σαν βάση της ιστορίας στα σχολεία την ελληνική ιστορία, ωστόσο όμως διδάσκεσαι και ιστορία άλλων λαών της αρχαιότητας και από τη Ρωμαϊκή και την παγκόσμια ιστορία τα γεγονότα με κοσμοϊστορική σημασία. Όχι μόνον ιστορία πολέμων, αλλά και πολιτικήν ιστορία, και ιστορία της τέχνης ως και γενική σύνοψη της ιστορίας του πολιτισμού.
Παίρνεις από τα σχολεία μια συνολική ιστορική μόρφωση, συνολική ιστορική εικόνα που παρέχεται με τα διδακτικά βιβλία, με βοηθητικά βιβλία άμεσα, αλλά και έμμεσα από άλλα βιβλία και μαθήματα λ.χ. πατριδογνωσία, γεωγραφία, θρησκευτικά, πολιτική αγωγή, αρχαία κείμενα, λογοτεχνικά αναγνώσματα με τη συμβολή των διδασκόντων αλλά και των άλλων μαθητών˙ τέλος έχεις συμπληρωματική ιστορική μόρφωση ευκαιριακά με σχολικές γιορτές, με πολιτιστικές εκδηλώσεις και με επισκέψεις – εκδρομές σε ιστορικούς χώρους και μουσεία.
Σου παρουσιάζεται στα σχολεία η ιστορική εξέλιξη όχι με μονομέρειες, αλλά σύνθετη και με πολυείδεια και πολλές διαστάσεις. Δεν είναι κοινωνιολογίας υπηρέτρια η ιστορία για να σου προβάλλει γνώση νόμων και μορφών της κοινωνικής ζωής και να χαρακτηρίζεται από την τάση να γενικεύει τα ιστορικά φαινόμενα και γεγονότα, αδιαφορώντας για την ατομικότητά τους, αρκεί να καταλήξει σε ιστορικούς νόμους. Ακόμα στην σχολική ιστορία έχουν κεντρική θέση και βασική σημασία οι αξίες του πολιτισμού, όπως το δίκαιο, η θρησκεία, το κράτος, η επιστήμη, η τέχνη, η οικονομία κ.α. Βλέπεις μέσα από τη σχολική ιστορία πολλούς συντελεστές της ιστορικής ζωής και εξελίξεως, όπως φυσικό περιβάλλον αλλά και πνευματικό περιβάλλον, τον οικονομικόν παράγοντα αλλά και την ιδιοσυγκρασία ατόμων – λαών, τις οργανωμένες μάζες αλλά και τις ισχυρές προσωπικότητες, ακόμα τυχαία και συμπτωματικά φυσικά γεγονότα.
Είναι δυνατόν να συναντήσεις και ελλείψεις λ.χ. δεν υπάρχει αποκλειστική και πλήρης αίθουσα της ιστορίας στα σχολεία, όπως υπάρχει πολλές φορές η αίθουσα φυσικής – χημείας, ή δε διδάσκεται πληρέστερα η πρόσφατη ιστορία του έθνους μας, ή δεν υπάρχουν περισσότερα κεφάλαια παγκόσμιας ιστορίας. Δεν έχεις όμως βάση να στηριχτείς για να υποστηρίξεις πως τα σχολεία δεν μαθαίνουμε την ιστορική αλήθεια και οδηγείσαι να ομολογήσεις αβίαστα ότι το μάθημα της ιστορίας κατέχει ουσιαστικά – πολλές φορές και τυπικά – πρωτεύουσα θέση στην ποικιλία και πολυμορφία της σχολικής ζωής.
Μην ξεχνάς ακόμα πως η ιστορική γνώση είναι πιο δύσκολη, πιο σύνθετη και πιο πολύπλοκη σπουδή παρ’ όσο νομίζεται˙ και ότι η αληθινή ιστορική μόρφωση κάθε ατόμου αρχίζει από το σχολείο και φτάνει ως το τέλος του (όπως και κάθε άλλη γνώση – μόρφωση). «Και το σχολείον πρέπει να θεωρήση το έργον του αποτελεσματικόν, αν κατορθώση να διεγείρη το ιστορικόν ενδιαφέρον και να ασκήση τους μαθητάς του εις το ιστορικώς σκέπτεσθαι, θέτον τοιουτοτρόπως τα ασφαλή θεμέλια της συμπληρώσεως της ιστορικής μορφώσεως κατά τον μετασχολικόν βίον» (Κ. Βουρβέρη, το πρόβλημα του μαθήματος της ιστορίας εις τα δημοτικά σχολεία και τα γυμνάσια, σελ. 100).
Είναι αστήρικτες οι αμφισβητήσεις για την αλήθεια στη σχολική ιστορία;
Δε συναντάς σινικά τείχη στη σχολική ιστορία, αλλά έχεις ανοικτά προσφορά και κατά το δυνατό σφαιρική θεώρηση κάθε ιστορικής εποχής στα μαθήματα. Όταν δεν αγνοούνται οι διαφωνίες και οι αντιγνωμίες για πρόσωπα, γεγονότα και εποχές, αλλά παρουσιάζονται τα υπέρ και τα κατά με επεξεργασία˙ όταν δεν υποκύπτει, η σχολική ιστορία, ομόφωνα σε μια κοσμοθεωρία για την αφετηρία, κατεύθυνση και τέρμα των επί μέρους ενοτήτων – μαθημάτων, αλλά και με παράθεση αντιθέτων κοσμοθεωρειών αμβλύνει τις οξείες αντιθέσεις, τότε έχεις αλήθεια στη σχολική ιστορία.
Όταν λείπει από τη σχολική ιστορία η περιφρόνηση για την ιστορία των άλλων λαών, όταν απουσιάζει η εύκολη δυσμενής κρίση για κάθε ξένο ότι επεμβαίνει στα εσωτερικά μας, ότι μας πιέζει και ότι μας εκμεταλλεύεται – χωρίς βέβαια και να παύει να λειτουργεί η ιστορική μνήμη για τους αίτιους περιπετειών του ελληνισμού – και ενισχύεται αλληλοεκτίμηση και αλληλοκατανόηση με τους άλλους λαούς, τότε έχεις αλήθεια στη σχολική ιστορία.
Όταν δεν αποσιωπά η σχολική ιστορία τις σκιερές σελίδες αλλά τις διδάσκει, όπως τον Πελοποννησιακό πόλεμο και τις άλλες… ελληνοελληνικές συγκρούσεις της αρχαιότητας˙ την παρακμή των ελληνιστικών χρόνων, τις στάσεις και τα εγκλήματα – κακουργήματα μερικών βυζαντινών αυτοκρατόρων˙ τους εμφύλιους σπαραγμούς των χρόνων του 21 και κάθε άλλο νεώτερο διχασμό, γιατί πιστεύει και αποσκοπεί και στη διδασκαλία εκ του αντιθέτου με την μετριοπαθή ενημέρωση για τα εθνικά μας πάθη και τις αδυναμίες μας, τότε έχεις αλήθεια στη σχολική ιστορία.
Υπερτονίζει – σου προβάλλουν – τη σύνθεση Χριστιανικού και Ελληνικού στοιχείου! Έχουν όμως να σου προβάλλουν Έλληνες άθεους ή ανθρώπους που πολέμησαν το χριστιανισμό και τα έργα του; Και πόσοι τέτοιοι υπάρχουν; Έστω σαν ιστορικοί της σχολικής ιστορίας, να παρουσιαστούν αδιάφοροι˙ μπορούν όμως οι ιστορικοί της σχολικής ιστορίας να είναι αδιάφοροι στο χριστιανισμό και άθεοι για λογαριασμό του Μακρυγιάννη και του Κανάρη; Ή θα υπηρετήσουν την ιστορική αλήθεια περισσότερο αν τους κρίνουν «θεοτικούς και θρησκόληπτους;»
Αφού το γένος που διαμορφώθηκε και προήλθε από το βυζάντιο, που κρατήθηκε και αγωνίστηκε στην τουρκοκρατία και στο 21 ήταν γένος Χριστιανών και γένος των Ελλήνων˙ που δεν αγνόησε καμιά κοσμοθεωρία, αλλά εγκολπώθηκε περισσότερο την κοσμοθεωρία του Χριστιανισμού: και το χριστιανισμό παρέδιδαν οι προηγούμενες γενιές στις επόμενες κατά την αδιάκοπη εθνική ιστορική ζωή σαν πυξίδα, ως και δύναμη εμψυχωτική, τότε, όταν η σχολική ιστορία δεν αρνείται να μνημονεύει τη σύνθεση χριστιανικού και Ελληνικού στοιχείου, έχεις αλήθεια στη σχολική ιστορία.
Σου διαμαρτύρονται για προγονοπληξία στη σχολική ιστορία! Αν δεν αποδεχτούμε σαν μεγάλη κληρονομιά και μοναδική τους προγόνους μας˙ αν μνημονεύουμε συχνότερα τους τίτλους «ρωμαίικο» και «ψωροκώσταινα»˙ αν ξεκαθαρίζουμε αυθαίρετα και ειρωνικά πόσα χρόνια πάμε πίσω σε κάθε τεχνοκρατική εφαρμογή˙ αν προβάλλουμε άξιους για έμπνευση ή για μίμηση μόνον τους Ελβετούς, Γάλλους, Σουηδούς, Άγγλους, Ρώσους ή Αμερικανούς, θάχουμε επιστημονικότερη κι αληθινότερη σχολική ιστορία; Ή πιστεύεις ότι όταν η σχολική ιστορία δε μας κάνει να αισθανόμαστε κόμπλεξ κατωτερότητας σαν Έλληνες˙ όταν δεν εμπνέει προσπάθεια φυγής από την ιδιότητα του Έλληνα˙ όταν δεν καλλιεργεί και δε θερμαίνει τον πειρασμό νάμασταν Σκανδιναβοί, Ελβετοί ή Γάλλοι κ.ο.κ. όταν μας ενθαρρύνει να πούμε και αν δεν ήμουν Έλληνας θα ήθελα να είμαι Έλληνας – τότε έχουμε περισσότερη την αληθινή αλήθεια της αλήθειας, στη σχολική ιστορία, κατά την έκφραση του Γ. Σκαρίμπα;
Έχεις αλήθεια στη σχολική ιστορία γιατί σέβεται με μέτρο την παράδοση, χωρίς να εκφράζεται με την αντίληψη αχ και να γυρίζαμε στα περασμένα, αλλά και χωρίς να βλέπει στο χτες κάθε τι κακό, το σκοτεινό, το απόβλητο και εφιαλτικό. Και συ σέβεσαι με μέτρο την παράδοση και δε δέχεσαι ανεξέταστα όποια και νάναι ξενοφερμένη ιδέα, αλλά προχωρείς με κριτική αντιπαραβολή του παλιού με το νέο, πιστεύοντας ότι και το συντηρητικό και το προοδευτικό στοιχείο συνυπήρχαν πάντοτε και χρειάζονται πάντοτε στο έθνος μας.
Είναι βέβαια αληθινό – το διακρίνεις εύκολα – ότι η σχολική ιστορία δεν αποδέχεται τη μαρξιστική θεώρηση της ιστορικής ζωής, χωρίς ωστόσο ν’ αρνείται τη συμβολή του οικονομικού παράγοντα στη διαμόρφωση της ιστορικής ζωής και χωρίς να παραγνωρίζει τη σημασία της κοινωνιολογικής μελέτης και έρευνας για την κατανόηση της ιστορικής ζωής. Αλλά και να δέχονταν ακόμα τη μαρξιστική θεώρηση της ιστορικής ζωής η σχολική ιστορία, θα συναντούσαμε αξεπέραστη αδυναμία να καλύψουμε με νεώτερα διαμορφωμένα πλαίσια μετά το 1840 μ.Χ., διεθνώς και στην Ελλάδα μετά το 1910 μ. Χ. όλες τις παλαιότερες εποχές αρχαιότητα, κλασσικοί χρόνοι, Μακεδονικοί, Ελληνιστικοί, βυζάντιο, τουρκοκρατία. Και θα βρισκόμασταν σε πλήρη αμηχανία μπρος σε θέματα της νεοελληνικής ιστορίας προκειμένου να γεφυρωθούν ή να αμβλυθούν διχογνωμίες και διαφωνίες των μαρξιστών ιστορικών, όπως λ.χ. για την επανάσταση του 21 αν ήταν τέκνο της Γαλλικής επαναστάσεως, έργο της αστικής τάξεως, αγροτολαϊκό κίνημα ή εθνικοαπελευθερωτική εξέγερση.
Οπωσδήποτε δε θα μπορούσες να δεχθείς σαν ιστορική επιστήμη και το ισοπέδωμα κάθε άλλης ερμηνείας και κάθε άλλης ιδέας και θεωρίας, υποστηρίζοντας ότι η σχολική ιστορία θα ήταν πιο κοντά στην αλήθεια, αν αποδέχονταν τη μαρξιστική θεώρηση της ιστορικής ζωής. Είναι βέβαια αδύνατο να ικανοποιηθεί η μαρξιστική ιστοριογραφία από τη σχολική μας ιστορία, γιατί κινείται σε διαφορετικό πλαίσιο λόγου η κάθε μια˙ ωστόσο μπορείς να δεχτείς με κατανόηση τη θεμελιακή διαφωνία, αλλά δεν μπορείς ν’ αποδεχτείς κάθε απόλυτη αμφισβήτηση εκ μέρους της για τις απόψεις άλλων, ότι είναι ψεύδη και μύθοι.
Ίσως και να άκουσες την ειρωνική παρατήρηση πως η σχολική ιστορία εξαπατά τους νέους με υπερβολές ενθουσιασμού πατριωτισμού! Φιλοσοφώντας καταλήγεις να βλέπεις την ιστορία με λογική αλλοιώτικη και από τη μαθηματική και από την αισθητική συμφωνώντας με τη γνώμη του Σπ. Μελά: «Η ιστορία δεν έχει γραφεί με το διαβήτη των καλών λογαριασμών, αλλά με τη θεία φλόγα των μεγάλων ενθουσιασμών, με την ασάλευτη πίστη στα υψηλότερα ιδανικά της ανθρωπότητας» Ελληνική δημιουργία τ. Α. σελ. 211.
Ούτε ψυχρή και άχρωμη ούτε πολύχρωμη, που να φέρνει κούραση, απογοήτευση και πόθο για ύπνο και όνειρο, θα ήθελες, τη σχολική ιστορία! Την προτιμάς με έντονο γαλανόλευκο χρώμα και βουκέντρι να ξανοίγει θύμησες, στοχασμούς και λαχτάρες και να σπρώχνει κατά τα έργα όχι πριονίζοντας, μα γιγαντώνοντας την πεποίθηση των νέων Ελλήνων στην Ελλάδα και στον εαυτόν τους. δεν βρίσκεις καμιά άλλη ιδέα, όσο και ν’ αναζητήσεις, εκτός από την εθνικήν ιδέα δηλαδή εθνικά ιδανικά και αισθήματα που να στήριξε τους Έλληνες. Βλέποντας τέλος τους μεγάλους χαρακτήρες, τους ανθρώπους αυταπαρνήσεως και αρετής, τους ήρωες του καθήκοντος και της δικαιοσύνης, όλο και να λιγοστεύουν, το μόνο αντίδοτο που σου μένει να προσφέρεις στη φθορά είναι οι σελίδες και οι μορφές της ιστορίας που εμπνέουν. Αληθινά κορυφαίο έργο της σχολικής ιστορίας είναι ο ενθουσιαστικός πατριωτισμός˙ αν δε δώσει βιώματα η σχολική ιστορία, σε ποιο άλλο μάθημα να τα αναζητήσεις;
Και μπορείς να συνεχίζεις και να ρωτάς: Αν δε διδάχτηκε σωστά η αλήθεια με τη σχολική μας ιστορία, τότε πώς επέζησε με τα ψέματα και τους μύθους ο Ελληνισμός; Πώς μεγαλούργησαν οι Έλληνες σε καιρούς πολέμου και σε καιρούς ειρήνης; πώς κάνει αισθητή την παρουσία της η Ελλάδα ειρηνικά και πολιτιστικά σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα; Πώς διατηρήσαμε και διατηρούμε οι Έλληνες σήμερα την ιδιοσυγκρασία μας;
Αν πλαστογραφήθηκε η ιστορία από τους δασκάλους μας, πώς δεν πλαστογραφήθηκαν και άλλα μαθήματα, και οι άλλες επιστημονικές γνώσεις; Και οι τόσες χιλιάδες εκπαιδευτικοί που δίδαξαν και διδάσκου ήταν αμόρφωτοι και εμπαθείς, ή στερημένοι επιστημονικού ήθους και ευσυνειδησίας, ώστε να γίνονται συνεργοί της σκοπιμότητας των ολίγων στο κατεστημένο της ιστορίας;
Η σχολική ιστορία δεν αδικεί την αλήθεια ούτε στο σύνολο, ούτε σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Λ.χ. τη μορφή του Ρήγα Φεραίου όχι μόνο δεν αδικεί, άλλ’ έντονα προβάλλει˙ σε κάθε βαθμίδα εκπαιδεύσεως σελίδες και κεφάλαια του αφιερώνονται˙ τα κείμενά του απαγγέλλονται, τραγουδιούνται και κυριαρχούν στις σχολικές γιορτές˙ οι ανδριάντες του και οι εικόνες του κατακλύζουν όλον τον Ελληνικό χώρο˙ και με τα νεοελληνικά αναγνώσματα τα κείμενά του διδάσκονται, μελετούνται και σχολιάζονται.
Δε θάχες καμιά αντίρρηση να γίνεται από κάθε γενιά ξανακύτταγμα της ιστορίας˙ δεν είναι δυνατόν όμως να δεχτείς να προσφέρεται η ιστορία καθόλου και ειδικότερα η σχολική ιστορία σαν άλλος «φούρνος του Χότζα» σε περιβόητες αναμορφώσεις σαν έργο Σισύφου. Να ξαναβλέπουμε λ.χ. την Ακρόπολη, άλλ’ η Ακρόπολη θα μένει μία, ριζωμένη εκεί που είναι, δε θα σημαίνει ξανακύτταγμα και νέα αναμόρφωση – νέα ονομασία – νέα μεταφορά, νέα αναθεώρηση˙ δε θα είναι η Ακρόπολη, η ιστορία κατάστημα επανακαινιζόμενο και υλικό νεοδιαφημιζόμενο!
Κοντολογής, όπως, όσα κι αν λέγονται εναντίον του σχολείου και για κοινωνία χωρίς σχολεία, το σχολείο είναι πολύ ψηλά στην εκτίμηση όλων και είναι αναντικατάστατο, έτσι και με την αλήθεια της ιστορίας και της σχολικής ιστορίας. Προσφέρεται σ’ όλους, κατακτάται απ’ όλους και είναι αναντικατάστατη η μάθηση αυτή της ιστορίας. Και όπως οι σκιές των θάμνων και οι κοαγμοί των βατράχων δεν αφαιρούν από τις λίμνες τη μαγευτική ομορφιά τους, έτσι και οι θόρυβοι των αμφισβητιών δε μειώνουν σε τίποτα την αληθινή θέα και τους καθαρούς ήχους των ωραίων, δυνατών και μεγάλων αληθειών της ιστορίας.
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
