Και επειδή και μιλάμε για τα μάτια, προσθέτω εδώ και την παράλογη ηδονή και την ματαιοδοξία που έχουν κάποιοι φιλήδονοι, το να στολίζουν δηλαδή τα σπίτια τους με μεγάλους και πολύτιμους καθρέφτες, για να ευχαριστούν μ’ αυτούς τα μάτια τους και να προξενούν στην καρδιά τους την ηδονή που θηρεύεται από αυτούς από παντού˙ σαν να μην τους ήταν αρκετή η ηδονή την οποία η φύσι και η πρόνοια του Θεού ώρισε για να παρηγορή τους οφθαλμούς, με τόσα ωραία θεάματα του σύμπαντος, αν δεν προστεθή σ’ αυτά και η τεχνητή ηδονή των ματιών. Γι’ αυτό, σε παρακαλώ, αγαπητέ, να εγκαταλείπης αυτή τη μάταιη και κατακριτέα ηδονή και να μην έχης καθρέφτες˙ αλλά και αν έχης, σε παρακαλώ να τους βγάλης ως εντελώς ανάρμοστους στον χριστιανικό βίο. Γιατί η χρήσι αυτών των κατόπτρων, όχι μόνο προξενεί πολλές αξιοκατάκριτες υπερβολές, αλλά και πολλούς τους ρίχνει σε άτοπους και γελοίους έρωτες του ίδιου του εαυτού τους, οι οποίοι έγιναν παροιμιώδεις κατά τους περασμένους αιώνες.
Έτσι, δίκαια κατηγορείται από τους ιστορικούς εκείνος ο απελεύθερος, ο Όστιος, ο οποίος ζητώντας να βρη γαργαλιστικές ηδονές και κακόφημες απολαύσεις για να δίνη χαρά στα μάτια του, έντυσε με πολυτελείς και διαφόρους καθρέφτες όλους τους τοίχους του σπιτιού του, για να βλέπη μέσα σ’ αυτούς τον εαυτό του και τις αισχρουργίες του. Έτσι και ο Νάρκισσος, που καθρεφτίζοντας το ωραίο του πρόσωπο μέσα σε μια καθαρή πηγή, αγάπησε τον εαυτό του και έτσι έγινε ο ίδιος για τον εαυτό του εραστής και ερωμένος και αφού παραπλανήθηκε από τα μάτια του, νόμιζε το δικό του πρόσωπο για ξένο˙ άλλ’ αυτό δεν ήταν τόσο θαυμαστό, διότι ο Νάρκισσος ήταν ωραίος και αγάπησε ωραίο είδωλο. Αλλά ότι το μεγαλύτερο τέρας, μια σαθρή, σιχαμερή και σάπια δόντια γριά, που ονομαζόταν Άχη, βλέποντας συχνά στον καθρέφτη το άσχημο και ρυτιδωμένο της πρόσωπο, φαντάστηκε η ασύνετη, όχι ότι είναι μία ιδέα, αλλά μια θεά της ομορφιάς. Και στη συνέχεια αγάπησε τόσο πολύ τον εαυτό της, ώστε έγινε η ίδια είδωλο και λάτρης του ειδώλου και χαιρόταν πάρα
πολύ στο είδωλό της και το αγκάλιαζε σαν νέος εραστής, παραφρονώντας και ζηλεύοντας χωρίς να έχη κάποιον συνεραστή˙ αυτά τα γελοία και τόσο πολύ ανόητα είναι τα αποτελέσματα των κατόπτρων.1
Αλλά τί μου απαντάς; Εάν εσύ μ’ εμποδίζης να βλέπω τα πρόσωπα των ανδρών και των γυναικών και αν μ’ εμποδίζης να έχω καθρέφτες, με ποιά πράγματα μπορώ να παρηγορώ και να δίνω αναψυχή στους οφθαλμούς μου; Έχεις, αγαπητέ, σου απαντώ, έχεις και μάλιστα πολλά και άξια κάθε θεωρίας για να χαροποιής τους οφθαλμούς σου. Κοίταξε εκεί πάνω το απέραντο, ζαφειρένιο και χαρούμενο πρόσωπο του ευρυχωρώτατου ουρανού, ο οποίος είναι ο θρόνος και ο ορατός καθρέφτης της αόρατης θεότητας. Δες τον λαμπρότατο και τόσο χρυσαφένιο ήλιο˙ το κέντρο των πλανητών˙ τον βασιλιά των αστεριών˙ το άγρυπνο μάτι˙ άσβεστη λαμπάδα του κόσμου. Δες την δρεπανοειδή και κερατοειδή και ολόφωτη ασημένια σελήνη. Δες τους αρμονικούς χορούς των λυχναριών της νύκτας και των λαμπερών αστεριών. Δες και εδώ κάτω τις ανθισμένες και στολισμένες πεδιάδες, τα χλοερά λειβάδια˙ τα δροσερά και γεμάτα λουλούδια και τους παραδείσους˙ τα πολύχρωμα βοτάνια και τη γλυκύτατη και γαλήνια επιφάνεια της θάλασσας, που αντανακλά τις ακτίνες του ήλιου.
Θεάματα είναι όλα αυτά και καθρέφτες, τα οποία δεν παρηγορούν μόνο και προσφέρουν αναψυχή στα μάτια, αλλά τα κάνουν να απολαμβάνουν και, για να το πω και έτσι, να ψυχαγωγούνται. Διότι προκαλούν τον έρωτα και το θαυμασμό μέσω της φυσικής ηδονής, και αν πρέπει να προσθέσουμε και τεχνητές ηδονές στις φυσικές, δες τις τεχνητές ιστορίες των αγίων Εικόνων˙ τις ομορφιές και τα κάλλη των σεπτών Ναών˙ την ωραιότητα των ιερών κειμηλίων˙ όλα αυτά να έχης για παρηγοριά των ματιών σου. Αλλά βλέποντας όλα αυτά, θυμήσου να ανυψώνεσαι και στη θεωρία του δημιουργού, που τόσο σοφά τα δημιούργησε και τόσο σοφά τα στόλισε.2
Υποσημειώσεις.
1. Ο Πλάτωνας έλεγε ότι τότε μόνο πρέπει να κοιτάζη κανείς στον καθρέφτη, όταν τύχη και θυμώση˙ ώστε βλέποντας την αγριότητα του προσώπου του, τις άτακτες κινήσεις των χεριών του και την παρά φύσι κίνησι του σώματός του, να ντραπή ο ίδιος τον εαυτό του και έτσι να μισήση ένα τέτοιο παράλογο και μανιακό πάθος.
2. Γιατί έτσι και από τους παλιούς ο Αναξαγόρας, βλέποντας την ομορφιά και την αρμονική κίνησι των ουρανών, όχι μόνο σ’ αυτούς που τον ρωτούσαν για ποιο σκοπό γεννήθηκε, απαντούσε ότι γεννήθηκε για να βλέπη τον ουρανό˙ όχι μόνο στερούμενος τα υπάρχοντά του έλεγε σ’ αυτούς που τον κατηγορούσαν επειδή αφήνει να παίρνουν άλλοι τα αγαθά του, ότι έχει πατρίδα του τον ουρανό, δείχνοντάς τον με το δάκτυλο˙ αλλά και εκτός από αυτό, αυτός υπήρξε ο πρώτος από τους παλαιούς φιλοσόφους, ο οποίος διέγνωσε την αληθινή αιτία των ουρανών και των άλλων πραγμάτων, δηλαδή τον θείο νου, καθώς διηγείται ο Αριστοτέλης (Μεταφ. α’ και β’)˙ και ο οποίος, από την ωραιότητα του ουρανού, αναγνώρισε το δημιουργό του ουρανού, σαν να είχε ακούση τα λόγια που είπε ο δικός μας Δαβίδ για τους ουρανούς «Οι ουρανοί αφηγούνται τη δόξα του Θεού» (Ψαλμ. 18,1). Από τους νεώτερους πάλι κάποιος θεοσεβής άνθρωπος καθώς περιδιάβαινε την άνοιξι στις πεδιάδες και τα λειβάδια και έβλεπε διάφορα ποικιλόχρωμα άνθη, τα οποία αναπαριστούσαν έναν άλλο ουρανό
με αστέρια, περπατούσε χτυπώντάς τα με το ραβδί του και έλεγε «Μη φωνάζετε τόσο δυνατά»˙ γιατί αυτός στοχαζόταν και αντιλαμβανόταν τη μεγάλη φωνή που έλεγε κάθε άνθος, κηρύσσοντας μέσω της ομορφιάς του πόσο ωραιότερος είναι ο Δημιουργός τους. (Στον α’ τόμ. του Προκοπ.).
Από το βιβλίο: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Εκδότης: Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Αγίου Ορους. Μάιος 2013. Επιμέλεια: Ιερομόναχος Βενέδικτος (Αγιορείτης).
Η/Υ επιμέλεια: Σοφίας Μερκούρη.
