… Μια από τις πρώτες ενέργειες του Χρυσοστόμου μετά την άφιξή του στην Τρίγλια ήταν να τελέσει μνημόσυνο «υπέρ αναπαύσεως της μακαρίας μνήμης» των γονέων του, Νικολάου και Καλλιόπης. Ο πατέρας του αγίου είχε πεθάνει δέκα χρόνια πριν, τον Δεκέμβριο του 1897, και η μητέρα του τέσσερα χρόνια πριν, τον Νοέμβριο του 1903.2
Η διαμονή του εξόριστου Μητροπολίτη Δράμας στην παραθαλάσσια πόλη της Προποντίδας άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της στον ιστορικό αυτόν τόπο και τους προκομμένους κατοίκους του. Για έναν περίπου χρόνο ο Χρυσόστομος εκτελούσε χρέη «εφημερίου» στη γενέτειρά του. Λειτουργούσε στις εκκλησίες της κωμόπολης και κήρυττε τακτικά, γεγονός που χαροποιούσε ιδιαίτερα τους συμπατριώτες του, οι οποίοι θεωρούσαν μεγάλη ευλογία την παρουσία του φωτισμένου και χαρισματικού ιεράρχη στην πόλη τους. Την ίδια περίοδο ο άγιος, έχοντας μεγάλη έφεση και γνώση της εκκλησιαστική μουσικής και του τυπικού των ιερών ακολουθιών, παρέδιδε μαθήματα σε καλλίφωνους και φιλόμουσους μαθητές της κοινότητας.3
Ευρισκόμενος ο Χρυσόστομος στην ιδιαίτερη πατρίδα του και όντας νεότατος στην ηλικία (δεν είχε συμπληρώσει το τεσσαρακοστό έτος), αποφάσισε να εργασθεί με όλες του τις δυνάμεις για τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. Αν και δεν είχε κάποια επίσημη εκκλησιαστική θέση στη μητροπολιτική επαρχία της Προύσας, στην οποία ανήκε η Τρίγλια, ανέπτυξε σημαντική δράση, που είχε ως αποτέλεσμα την επίλυση πολλών προβλημάτων της κοινότητας. Στην κατεύθυνση αυτή, συμμετείχε στις συνεδριάσεις της Δημογεροντίας της πόλης, εισηγείτο προτάσεις και επικύρωνε αποφάσεις της.4
Το αποτέλεσμα των κόπων του ήταν εντυπωσιακό. Δύο θαυμάσια έργα στην κωμόπολη της Τρίγλιας, τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα, δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου.
Από τις πρώτες μέρες της παραμονής του στην πόλη, ο άγιος τόνιζε πως ήταν απαράδεκτο σε μια ακμάζουσα κοινότητα ορθοδόξων να περιφρονούνται σε τέτοιο βαθμό εγκατάλειψης οι νεκροί της, παροτρύνοντας τους κατοίκους να δημιουργήσουν ένα νέο κοινοτικό κοιμητήριο. Η Τρίγλια μέχρι τότε είχε δύο νεκροταφεία. Ένα για τον κάτω μαχαλά (συνοικία της πόλης), σε έναν άφρακτο και εγκαταλελειμμένο ελαιώνα, και έναν για την άνω συνοικία, σε έναν επίσης απερίφρακτο και ακατάλληλο χώρο, πίσω από το τουρκικό νεκροταφείο. Ο Χρυσόστομος πρότεινε ως κατάλληλο μέρος για το νέο κοιμητήριο έναν λόφο, ο οποίος ανήκε στη φημισμένη Σταυροπηγιακή Ιερά Μονή Μηδικίου (Μονή των Πατέρων). Λόγω του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της Μονής, ο άγιος ζήτησε από το πατριαρχείο την άδεια παραχώρησης την εν λόγω έκτασης, η οποία αποδόθηκε στην ελληνική κοινότητα.
Η τοποθεσία που ορίστηκε για τη δημιουργία του κοιμητηρίου ήταν μια απότομη κατηφοριά, μέχρι τότε κατάλληλο μόνο για βοσκή. Κατά συνέπεια, απαιτείτο επίπονη χειρωνακτική εργασία για τη διαμόρφωση του χώρου, τη μεταφορά υλικών και τις εκτεταμένες επιχωματώσεις. Ο Χρυσόστομος απέδειξε για μια ακόμα φορά τη δύναμη των λόγων του και την ικανότητα να ασκεί ευεργετική επιρροή στους ανθρώπους. Κινητοποίησε όλους τους κατοίκους της Τρίγλιας να εργαστούν και με πρωτοστάτη τον ίδιο ολοκλήρωσαν σε μικρό χρονικό διάστημα αυτό το εξαιρετικής σημασίας έργο. Στα τέλη του 1907 ένας επίγειος παράδεισος είχε δημιουργηθεί στον χώρο, με ποικιλίες δέντρων και λουλουδιών να κοσμούν την τελευταία κατοικία των Τριγλιανών. Στον μαντρότοιχο στην είσοδο του κοιμητηρίου ο άγιος ζήτησε και έγραψαν με κόκκινους πλίνθους: ΣΑΛΠΙΣΗ ΚΑΙ ΕΓΕΡΘΗΣΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΝ ΤΟΙΣ ΜΝΗΜΕΙΟΙΣ. ΧΟΡΗΓΙΑ ΚΟΙΝΗ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΤΡΙΓΛΙΑΣ ΩΚΟΔΟΜΗΘΗ.5 Στον κανονισμό της κοινότητας, ο οποίος συντάχθηκε λίγο αργότερα, το νέο κοιμητήριο της Τρίγλιας μνημονεύεται ως ένα από τα πιο προσεγμένα και περιποιημένα των ευρωπαϊκών νεκροταφείων.6
Επιπλέον, κατά την πολύμηνη παραμονή του στην Τρίγλια ο Χρυσόστομος δεν λησμόνησε τη μεγάλη αγάπη του για τον αθλητισμό. Έχοντας ιδρύσει δεκάδες γυμναστήρια και χώρους άθλησης στην επαρχία Δράμας, θέλησε να πράξει κάτι παρόμοιο και στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Στην κορυφή του λόγου, λίγο πιο πάνω από το νέο κοιμητήριο, ο Μητροπολίτης έφτιαξε ένα σύγχρονο για την εποχή γυμναστήριο, υπενθυμίζοντας πως η άσκηση συμβάλλει στο να διατηρείται η σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου.7
Την ίδια περίοδο ένα ακόμα μνημειώδες δημιούργημα ήρθε να προστεθεί στα έργα του φωτισμένου ιεράρχη. Πρόκειται για το εντυπωσιακό και ογκωδέστατο μέγαρο των εκπαιδευτηρίων Τρίγλιας. Όπως το κοιμητήριο της ελληνορθόδοξης κοινότητας, έτσι και το νέο σχολικό κτίριο ήταν καρπός της συλλογικής προσπάθειας όλων των κατοίκων της μικρής κωμόπολης, υπό την καθοδήγηση, όμως, εποπτεία και προσωπική εργασία του μητροπολίτη Δράμας.
Στην Τρίγλια λειτουργούσαν μέχρι τότε δύο επτατάξια δημοτικά σχολεία, ένα αρρένων και ένα θηλέων, καθώς επίσης και δύο νηπιαγωγεία, τα οποία στεγάζονταν σε παλιά και ακατάλληλα κτίρια. Ο Χρυσόστομος κάλεσε τους κατοίκους της κωμόπολης σε σύσκεψη, λέγοντάς τους πως θα μπορούσαν να οικοδομήσουν ένα νέο σχολικό κτίριο αντάξιο της ιστορίας και των απαιτήσεων της κοινότητας. Από τα επιφανή και πιο πλούσια μέλη της πόλης, ο ιεράρχης ζήτησε να προσφέρουν χρήματα, ενώ από τους υπόλοιπους κατοίκους ζήτησε να αφιερώσουν χρόνο για προσωπική εργασία.
Το μεγαλύτερο, ωστόσο, εμπόδιο για την υλοποίηση του έργου αυτού ήταν η άδεια ίδρυσης του σχολείου, την οποία μπορούσε να εκδώσει μόνο η Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη. Ο ιεράρχης σκέφτηκε τότε και έπραξε το εξής. Κάλεσε τα μέλη της οθωμανικής επαρχιακής διοίκησης του τόπου και τον ιμάμη, ως εκπρόσωπο του Κορανίου, και τους είπε πως δεν ήταν σωστό η τουρκική κοινότητα να μην διαθέτει ένα σχολείο για τα παιδιά της. Υποσχέθηκε πως οι Ρωμηοί θα μπορούσαν να τους χτίσουν ένα δικό τους σχολείο, αρκεί και αυτοί να τους βοηθούσαν για τη χορήγηση της άδειας ίδρυσης των εκπαιδευτηρίων της ελληνικής κοινότητας. Οι Τούρκοι το δέχτηκαν. Έπεισαν τον μουδίρη της Τρίγλιας να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες στην Κωνσταντινούπολη για την έκδοση των αδειών, με αποτέλεσμα σύντομα να έχει δοθεί η έγκριση για την ανέγερση και των δύο σχολείων.8
Αρχικά, κατασκευάστηκε το τουρκικό σχολείο, το οποίο χαροποίησε ιδιαίτερα τους Τούρκους κατοίκους. Η μικρή κοινότητά τους αποκτούσε πλέον το δικό της σχολικό κτίριο, χωρίς να είναι υποχρεωμένα τα παιδιά τους να φοιτούν στα δύο μέχρι τότε ελληνικά σχολεία της κωμόπολης. Την ημέρα δε που τελέστηκαν τα εγκαίνια του σχολείου, οι Τούρκοι εξέφρασαν την ευγνωμοσύνη τους στον Χρυσόστομο αναγνωρίζοντας στο πρόσωπό του έναν μεγάλο ευεργέτη των παιδιών τους.9.
Η ανέγερση των ελληνικών εκπαιδευτηρίων Τρίγλιας ξεκίνησε το 1908, σε σχέδια του Τριγλιανού αρχιτέκτονα Μιλτιάδη Μυρίδη. Το μεγαλοπρεπές σχολικό κτίριο αποφασίστηκε να οικοδομηθεί σε ύψωμα στο κέντρο της πόλης, ώστε να δεσπόζει με τον όγκο και την επιβλητικότητά του. Ο Μητροπολίτης έφερε μηχανικούς από την Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι με τη συνδρομή των κατοίκων και άλλων ντόπιων εργατών ξεκίνησαν τις εργασίες για τη θεμελίωση και ανέγερση του σχολείου. Ο ιεράρχης με τον ενθουσιασμό και την αποφασιστικότητά του, την πειθώ και τα επιχειρήματά του, πέτυχε να κινητοποιήσει ξανά τους συμπατριώτες του, οι οποίοι εργάστηκαν σκληρά για την ολοκλήρωση του εντυπωσιακότερου σχολικού μεγάρου στην επαρχία Προύσας.10
Από την πορεία των εργασιών για την ανέγερση των εκπαιδευτηρίων της Τρίγλιας διασώζεται το εξής περιστατικό. Ένα πρωί, λόγω παλίρροιας, η θάλασσα υποχώρησε τόσο βαθιά που αποκαλύφθηκε κατά μήκος της παραλίας μια μεγάλη έκταση άμμου. Ο Χρυσόστομος θεώρησε το αναπάντεχο αυτό γεγονός σημάδι της θεϊκής πρόνοιας, αφού η τεράστια ποσότητα άμμου θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως υλικό για τις εργασίες οικοδόμησης του νέου σχολείου. Συγκέντρωσε τους κατοίκους της ελληνικής κοινότητας και μπαίνοντας ο ίδιος επικεφαλής ξεκίνησε τη μεταφορά της άμμου από την παραλία μέχρι τον χώρο ανέγερσης του σχολικού κτιρίου.11
Το τέλος των εργασιών αποκάλυψε ένα πραγματικό ανάκτορο της παιδείας στην ταπεινή κωμόπολη της Τρίγλιας. Το τριώροφο μέγαρο των εκπαιδευτηρίων, για την αποπεράτωση του οποίου δαπανήθηκαν επτά χιλιάδες χρυσές λίρες, κατασκευασμένο σε δωρική νεοκλασική γραμμή, θα μπορούσε να συγκριθεί σε μέγεθος μόνο με το Ζάππειο Παρθεναγωγείο και τη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί στεγάστηκαν τα δύο επτατάξια δημοτικά σχολεία και τα δύο νηπιαγωγεία της ελληνικής κοινότητας.12
Το σχολείο λειτούργησε την 1η Σεπτεμβρίου 1913, ημέρα κατά την οποία ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος τέλεσε τα εγκαίνιά του.13 Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την Έξοδο των Ελλήνων, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως ορφανοτροφείο και αργότερα ως δημοτικό σχολείο. Από το 1980 το άλλοτε επιβλητικό σχολικό μέγαρο εγκαταλείφθηκε στη φθορά του χρόνου. Ωστόσο, το 2019 ξεκίνησε η ανακαίνισή του, γεγονός που συμβάλει στη διάσωση ενός έργου το οποίο αποτελεί μαρτυρία μιας εποχής και ενός λαού που ευεργέτησε ποικιλοτρόπως τον ιστορικό αυτόν τόπο της μικρασιατικής γης.
Υποσημειώσεις.
1. Λοβέρδος, ό. π., σ’. 117
2. Το αρχείον, τ. Α’, σσ’. 376-377
3. Λοβέρδος, ό. π., σ’. 118
4. Αικατερίνη Εξαδακτύλου, «Ο Χρυσόστομος Σμύρνης στην Τρίγλια. Καταγραφές στον κώδικα 427 των Γενικών αρχείων του Κράτους», Μικρασιατικά χρονικά 19 (1995) 11-20
5. Τσίτερ, ό. π., σσ’. 26-27
6. Εξαδακτύλου, ό. π., σ. 16
7. Τσίτερ, ό. π., σ’. 27
8. Ό. π., σσ’. 27-29
9. Πολίτη, ό. π., σ’. 58
10. Τσίτερ, ό. π., σσ’. 27-29 & Μασσαβέτας, ό. π., σσ’. 233-234
11. Λοβέρδος, ό. π., σ. 119
12. Μασσαβέτας, ό. π., σσ’. 234-235
13. Εξαδακτύλου, ό. π., σ. 14
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Η εξορία του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης στην Τρίγλια (Α’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
