ΠέΤΡΟΣ. Δεν έχω τι να απαντήσω στην
ξεκάθαρη ερμηνεία.
Αλλά τώρα μου κινεί τον νου η εξής ερώτηση: πώς λέμε την ψυχή αθάνατη, εφόσον είναι ομολογημένο πως πεθαίνει στο αιώνιο πυρ;1
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εφόσον μιλάμε για τη ζωή για δύο τρόπους, έτσι πρέπει να καταλαβαίνουμε δύο τρόπου και για τον θάνατο. Άλλο πράγμα είναι να ζούμε εν Θεώ, και άλλο σαν κτίσματα της δημιουργίας. Δηλαδή άλλο είναι να ζει κανείς ευτυχισμένα, και άλλο απλώς για να υπάρχει. Έτσι η ψυχή νοείται και θνητή και αθάνατη: θνητή βέβαια γιατί χάνει το να ζει ευτυχισμένα, αθάνατη όμως γιατί ποτέ δεν σταματά να ζει κατά την ύπαρξη και δεν μπορεί να χάσει την ζωή της φύσεώς της, ούτε και όταν έχει καταδικαστεί σε αιώνιο θάνατο. Σε αυτή την κατάσταση χάνει το να ζει ευτυχισμένα, αλλά την ύπαρξή της δεν την χάνει. Από αυτό το γεγονός αναγκάζεται πάντοτε να υφίσταται και θάνατο χωρίς θάνατο, και έκλειψη χωρίς έκλειψη, και τέλος χωρίς τέλος, ούτως ώστε για αυτήν και ο θάνατος είναι αθάνατος, και η έκλειψη ανέκλειπτος, και το τέλος ατελείωτο.
ΠΕΤΡΟΣ. Μπροστά σε αυτήν την τόσο αξεδιάλυτη απόφαση της καταδίκης, ποιος άνθρωπος, όποια έργα και να έχει, φθάνοντας στο τέλος του δεν θα φοβηθεί; Κι αν ήδη ξέρει τι έχει πράξει, όμως αγνοεί ακόμα με πόση ακρίβεια θα κριθούν οι πράξεις του.
Τρόμος ή παρηγορία πριν τον θάνατο – Τα όνειρα.
Ένας άγιος άνδρας που φθάνοντας στον θάνατο φοβήθηκε.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Έτσι είναι, όπως τα λες. Αλλά πολλές φορές για πταίσματα πολύ μικρά αυτός και μόνος ο φόβος καθαίρει τις εξερχόμενες ψυχές των δικαίων, όπως έχεις ακούσει συχνά και εσύ, όπως κι εγώ, να διηγούνται για κάποιον άγιο άνδρα. Αυτός φθάνοντας στον θάνατο, φοβήθηκε πολύ, αλλά μετά τον θάνατο εμφανίστηκε στους μαθητές του με λευκή στολή, και τους φανέρωσε σε πόση δόξα τον υποδέχθηκαν.2
Μερικοί για να μην φοβηθούν στον θάνατο
ενισχύονται με κάποια αποκάλυψη. Αντώνιος,
Μέρουλος και Ιωάννης οι μοναχοί.
Μερικές φορές πάλι ο Παντοδύναμος Θεός ενισχύει από πριν τον λογισμό μερικών, που φοβούνται, με κάποιες αποκαλύψεις, ούτως ώστε να μην φοβηθούν καθόλου στον θάνατο. Ζούσε μαζί μου στο μοναστήρι ένας αδελφός ονόματι Αντώνιος, ο οποίος με πολλά καθημερινά δάκρυα λαχταρούσε τις χαρές της ουράνιας πατρίδας. Εντρυφούσε στα ιερά λόγια με κάθε σπουδή και με μεγάλη ζέση και πόθο, ψάχνοντας σε αυτά όχι λέξεις γνώσεως, αλλά κλαυθμό κατανύξεως, ούτως ώστε με αυτά να ανανήψει ο νους του και να φλογισθεί, και εγκαταλείποντας τα επίγεια να πετάξει δια θεωρίας στην περιοχή της ουράνιας πατρίδας.
Σε αυτόν λέχθηκε σε νυκτερινή όραση: «Ετοιμάσου να ταξιδέψεις, γιατί το προσέταξε ο Κύριος». Εκείνος έλεγε πως δεν είχε χρήματα για τα έξοδα της αποδημίας, κι αμέσως άκουσε την απάντηση: «Εάν πρόκειται για τις αμαρτίες σου, συγχωρήθηκαν». Όταν το άκουσε αυτό την πρώτη φορά, πάλι έτρεμε ακόμα από μεγάλο φόβο. Έτσι την άλλη νύκτα πάλι χρηματίσθηκε με τα ίδια λόγια. Λοιπόν, μετά από πέντε ημέρες προσεβλήθη από πυρετό και, ενώ όλοι οι αδελφοί έκλαιγαν και προσεύχονταν, εκοιμήθη.
Ένας άλλος πάλι αδελφός στο ίδιο μοναστήρι λεγόταν Μέρουλος, αφοσιωμένος απόλυτα στα δάκρυα και τις ελεημοσύνες. Συνήθως η ψαλμωδία δεν σταματούσε από το στόμα του σχεδόν καμμιά φορά, εκτός από όταν έδινε τροφή στο σώμα του, ή λίγο ύπνο στα μέλη του. Σε αυτόν εμφανίσθηκε σε νυκτερινή όραση, πως ένα στεφάνι από λευκά άνθη κατέβαινε από τον ουρανό πάνω στο κεφάλι του.3 Σύντομα τον κατέλαβε σωματική ασθένεια και εκοιμήθη με πολλή σιγουριά στην ψυχή του και ιλαρότητα.
Κοντά σε αυτού το μνήμα μετά από δεκατέσσερα χρόνια θέλησε ο Πέτρος,4 ο οποίος προΐσταται τώρα της μονής, να φτιάξει τάφο για τον εαυτό του. Τότε, όπως διαβεβαιώνει, τόση ευωδία γλυκύτητας ανέβρυσε από εκείνον τον τάφο του, σαν να ήταν συγκεντρωμένα τα αρώματα όλων των ανθέων. Από αυτό το γεγονός κατέστη πασιφανές, πόσο αλήθεια ήταν αυτό που είδε στη νυκτερινή οπτασία.
Στο ίδιο μοναστήρι υπήρχε επίσης ένας πολύ προικισμένος νεαρός ονόματι Ιωάννης,5 ο οποίος ξεπερνούσε την ηλικία του στην ευφυΐα και ταπείνωση, γλυκύτητα και σοβαρότητα μαζί. Κάποτε6 αρρώστησε και έφθασε στα τελευταία του. Εμφανίσθηκε τότε σε νυκτερινή όραση ένας γέροντας και τον άγγιξε με το μπαστούνι λέγοντάς του: «Σήκω. Από αυτήν την αρρώστια τώρα δεν θα πεθάνεις. Αλλά να είσαι έτοιμος, γιατί δεν πρόκειται να κάνεις εδώ πολύ καιρό». Ενώ λοιπόν από τους γιατρούς είχε ήδη ξεγραφτεί, ξαφνικά έγινε καλά, ανέκτησε τις δυνάμεις του, διηγήθηκε αυτό που είχε δει, και για δύο χρόνια ανέδειξε τον εαυτό του στην υπηρεσία του Θεού πολύ ανώτερο, όπως είπα προηγουμένως, από τα χρόνια της ηλικίας του.
Τρία χρόνια πριν από σήμερα7 κάποιος αδελφός είχε πεθάνει και θάφτηκε από εμάς8 στο κοιμητήριο του ίδιου μοναστηριού. Μετά βγήκαμε όλοι από αυτό το κοιμητήριο. Αυτός ο Ιωάννης, όπως μας το γνωστοποίησε αργότερα ωχρός και έντρομος, καθώς βρέθηκε τότε εκεί μετά την αποχώρησή μας, τον κάλεσε από το μνήμα αυτός ο αδελφός που είχε πεθάνει. Πράγμα που το πληροφόρησε λίγο αργότερα και το τέλος που επακολούθησε: Μετά από δέκα μέρες τον κατέλαβαν πυρετοί και λύθηκε από τη σάρκα.
Υποσημειώσεις.
1. Βλ. και όσα λέχθηκαν στο 3, 2
2. Πρόκειται προφανώς για γνωστό ηγούμενο της περιοχής, που ο άγ. Γρηγόριος έχει λόγους να αποσιωπά ακόμα το όνομά του.
3. Σκηνή που αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο στα αρχαία βυζαντινά μωσαϊκά. Πρβλ. επίσης Β’ Τιμόθεο 4, 8, αποκάλ. 2, 10 και 3,11
4. Ο Πέτρος ήταν διάδοχος στην ηγουμενία του Μαξιμιανού που είδαμε στο ΙΙΙ, 36, 1 και IV, 33, 1 και ενθρονίσθηκε μέσα στο 591 πριν τον Οκτώβριο, αφού παρεμβλήθηκε ένα μικρό διάστημα που τη διαχείριση της μονής είχε ο δευτεράριος Πρετιώζος. Άρα και ο Μέρουλος εκοιμήθη γύρω στο 577.
5. Και οι τρεις που αναφέρονται σε αυτό το κεφάλαιο, αναγράφονται στο εορτολόγιο στις 17 Ιανουαρίου.
6. Όπως θα το δείξει η συνέχεια, αυτό έγινε το 588 – 589.
7. Δηλ. το 590 – 591.
8. Άρα ήταν παρών και ο άγ. Γρηγόριος, όχι όμως σαν αδελφός της μονής, γιατί είχε ήδη γίνει Πατριάρχης και, ακόμα κι αν δεχθούμε πως σαν διάκονος εξακολουθούσε να παραμένει εκεί, τώρα πια την είχε εγκαταλείψει οριστικά. Ωστόσο, όπως είδαμε και αλλού, διατηρούσε σχέσεις και πνευματική επίβλεψη.
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
