ΠΕΤΡΟΣ. Ήθελα να με διδάξεις, αν πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν ό,τι δείχνεται σε νυκτερινές οράσεις.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Πρέπει να ξέρουμε, Πέτρε, πως με έξι τρόπους γίνεται και αγγίζουν την ψυχή οι εικόνες των ονείρων: Άλλοτε τα όνειρα γεννιούνται από γεμάτη ή άδεια κοιλιά, άλλοτε πάλι από απάτη, άλλοτε από λογισμούς μαζί και απάτη, άλλοτε από αποκάλυψη, και άλλοτε από λογισμούς μαζί και αποκάλυψη. Αλλά τους δύο πρώτους τρόπους που αναφέραμε όλοι τους γνωρίζουμε από τη πείρα.1 Τους επόμενους τέσσερεις τους βρίσκουμε στις σελίδες της Αγίας Γραφής.
Εάν λοιπόν τα όνειρα πολλές φορές δεν δημιουργούνταν με απάτη από τον κρυφό εχθρό, τότε ούτε θα δήλωνε το εξής ο σοφός άνδρας: «Πολλούς γαρ επλάνησε τα ενύπνια, και εξέπεσον ελπίζοντες επ’ αυτοίς»,2 ούτε βέβαια: «Ουκ οιωνιείσθε, ουδέ ονειροσκοπήσεσθε».3 Με αυτά τα λόγια δεικνύεται πόσος πραγματικά πρέπει να είναι ο αποτροπιασμός προς αυτά, αφού τα ενώνει στην ίδια κατηγορία με τις μαντείες.
Εάν πάλι μερικές φορές δεν προέρχονταν από λογισμούς μαζί και απάτη, τότε δεν θα έλεγε ο σοφός: «Παραγίνεται ενύπνιον εν πλήθει μερίμνης».4 Και εάν άλλες φορές τα όνειρα δεν παρουσιάζονται από κάποιο μυστήριο αποκαλύψεως, τότε δεν θα έβλεπε σε όνειρο ο Ιωσήφ τον εαυτό του να γίνεται ανώτερος από τους αδελφούς του,5 ούτε ο άγγελος θα χρημάτιζε σε όνειρο τον μνήστορα της Μαρίας να παραλάβει το παιδί και να φύγει στην Αίγυπτο.6
Εάν πάλι άλλοτε τα όνειρα δεν προέρχονταν από λογισμούς μαζί και αποκάλυψη, τότε ούτε ο προφήτης Δανιήλ, εξηγώντας την όραση του Ναβουχοδονόσορος, δεν θα άρχιζε την ανάλυση από τη ρίζα που είναι οι λογισμοί, λέγοντας: «Συ, βασιλεύ, οι διαλογισμοί σου επί της κοίτης σου ανέβησαν τι δει γενέσθαι μετά ταύτα, και ο αποκαλύπτων μυστήρια εγνώρισέ σοι α δει γενέσθαι». Και λίγο μετά: «Εθεώρεις, και ιδού εικών μία, μεγάλη η εικών εκείνη, και η πρόσοψις αυτής υπερφερής, εστώσα προ προσώπου σου»,7 και τα λοιπά. Ο Δανιήλ επομένως και εισηγείται με κάθε ευλάβεια ότι το όνειρο θα εκπληρωθεί, αλλά και προκηρύττει πως η αρχή της γενέσεώς του ήταν στους λογισμούς. Έτσι δεικνύεται πασιφανώς πως πολλές φορές το όνειρο γεννιέται από λογισμούς μαζί και αποκάλυψη.
Αλλά αναντίρρητα, εφόσον τα όνειρα εναλλάσσουν ποιότητα παρουσιάσεως, τόσο δυσκολότερα οφείλουμε να πιστεύουμε σε αυτά, όσο καθόλου ευκολότερα δεν διαφωτίζεται από ποια παρόρμηση μας έρχονται. Οι άγιοι άνδρες μπορούν και διακρίνουν ανάμεσα σε απάτες και αποκαλύψεις στις φωνές και τις εικόνες των οράσεων χάρις σε μια εσώτατη αντίληψη, ώστε να ξέρουν τι τους χρειάζεται από το Αγαθό Πνεύμα, και παθαίνουν από το εμπαίζον πνεύμα. Γιατί αν ο νους δεν δειχθεί επιφυλακτικός απέναντι σε αυτά, καταβυθίζεται από το απατηλό πνεύμα σε πλήθος ματαιοτήτων, καθώς αυτό αρκετές φορές συνηθίζει να προλέγει πολλά που βγαίνουν αληθινά, για να μπορέσει στο τέλος – τέλος μια φορά με κάποιο ψέμμα του να ρίξει στα δίχτυα του την ψυχή.
Κάποιος που σε όνειρο είχε λάβει υπόσχεση για
μακρόχρονη ζωή, ενώ επρόκειτο να πεθάνει σύντομα.
Κάτι που είναι επιβεβαιωμένος πως συνέβη σε κάποιον δικό μας: Καθώς αυτός έδινε μεγάλη προσοχή στα όνειρα, του δόθηκε σε όνειρο υπόσχεση για μακρούς χρόνους σε αυτήν την ζωή. Κι όταν μάζεψε πολλά χρήματα για απόθεμα για μακρά ακόμη ζωή, τόσο ξαφνικά πέθανε, ώστε και τα άφησε άθικτα όλα και δεν είχε ο ίδιος το παραμικρό καλό έργο να κουβαλήσει μαζί του.
Η βοήθεια προς τους κεκοιμημένους.
Ο ενταφιασμός σε εκκλησία.
Εάν ωφελεί τις ψυχές να έχουν ταφεί
τα σώματα σε εκκλησία.
ΠΕΤΡΟΣ. Θυμάμαι ποιος είναι. Αλλά σε παρακαλώ, ας συνεχίσουμε αυτά που αρχίσαμε. Πρέπει να θεωρούμε πως ωφελεί κάπως τις ψυχές, εάν τα σώματα των κεκοιμημένων έχουν ταφεί στις εκκλησίες;8
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Αυτούς τους νεκρούς που δεν τους βαρύνουν βαριές αμαρτίες, τους ωφελεί να θάπτονται στις εκκλησίες στο εξής: Οι συγγενείς τους, κάθε φορά που συνέρχονται σε αυτούς τους ιερούς τόπους, αντικρύζοντας τους τάφους των δικών τους, τους ξαναθυμούνται και εκχέουν ικεσίες για αυτούς προς τον Κύριο. Αλλά αυτών που τους βαραίνουν βαριά αμαρτήματα, αποτίθενται στις εκκλησίες τα σώματά τους, όχι μάλλον για να λυθεί, αλλά για να συσσωρευτεί περισσότερη καταδίκη. Αυτό καλύτερα θα το δείξουμε, εάν διηγηθούμε σύντομα μερικά που συνέβησαν στις μέρες μας.
Μια μονάστρια ενταφιασμένη στον ναό του μακαρίου
Μάρτυρος Λαυρεντίου, η οποία εμφανίσθηκε καμμένη η μισή.
Ο άνδρας ευσεβούς ζωής Φήλιξ, επίσκοπος Πόρτου,9 γεννήθηκε και ανατράφηκε στην επαρχία της Σαβίνης. Αυτός μαρτυρεί πως υπήρξε στον τόπο εκείνον κάποια μονάστρια η οποία είχε βέβαια εγκράτεια σαρκός, αλλά από την αναίδεια της γλώσσας και την μωρολογία δεν ξέκλινε. Σαν τελειώθηκε λοιπόν αυτή, την έθαψαν στην εκκλησία.
Την νύκτα εκείνη ο φύλακας αυτής της εκκλησίας10 σε αποκάλυψη να οδηγείται αυτή μπροστά στο ιερό θυσιαστήριο και να κόβεται στη μέση: το ένα μέρος της καιγόταν σε φωτιά, ενώ το άλλο παρέμενε άθικτο.11 Σαν σηκώθηκε το πρωί και το διηγήθηκε στους αδελφούς12 και θέλησε να τους δείξει τον τόπο όπου είχε γίνει αυτή παρανάλωμα πυρός, φαίνονταν ίχνη από απανθράκωση και από φλόγες στα μάρμαρα μπροστά στο θυσιαστήριο, θαρρείς και είχε πυρποληθεί εκεί αυτή η γυναίκα με σωματικό πυρ.
Από αυτό το περιστατικό δίδεται σαφώς να γίνει αντιληπτό πως αυτοί, στους οποίους δεν έχουν αφεθεί τα αμαρτήματα, δεν μπορούν μετά θάνατον να βοηθηθούν από τους ιερούς τόπους στο να ξεφύγουν την κρίση.
Η ταφή του πατρικίου Βαλεριανού.
Επίσης ο Ιωάννης ο μεγαλοπρεπής, τοποτηρητής των εξάρχων13 εδώ στην πόλη μας, του οποίου γνωρίζουμε την φιλαλήθεια και σοβαρότητα, μου πιστοποίησε πως στην πολιτεία που ονομάζεται Βρίξα14 είχε τελειωθεί ο πατρίκιος Βαλεριανός.15 Ο επίσκοπος της πόλεως, κατόπιν αδράς πληρωμής,16 παραχώρησε τόπο στην εκκλησία για να ενταφιασθεί. Αυτός ο Βαλεριανός μέχρι τα βαθιά του γηρατειά υπήρξε ελαφρός και ακόλαστος, και καταφρόνησε να θέσει κάποιο τέρμα στις φαυλότητές του.
Την ίδια νύκτα μετά τον ενταφιασμό του ο μακάριος μάρτυς Φαυστίνος,17 στου οποίου την εκκλησία είχε ταφεί το σώμα εκείνου, εμφανίσθηκε στον φύλακά της, λέγοντας: «Πήγαινε και πες στον επίσκοπο, να πετάξει από εδώ τις βρωμισμένες σάρκες που έχει αποθέσει, γιατί αν δεν το κάνει, σε τριάντα ημέρες θα πεθάνει και ο ίδιος». Ο φύλακας φοβήθηκε να εξομολογηθεί στον επίσκοπο αυτό το όραμα. Χρηματίσθηκε και δεύτερη φορά και πάλι απέφυγε. Την τριακοστή ημέρα ο επίσκοπος της πόλεως, αφού συμμαζεύθηκε το βράδυ και ξάπλωσε στο κρεββάτι του, ετελειώθη από ξαφνικό θάνατο.
Υποσημειώσεις.
1. Δηλαδή ότι η οργανική ευφορία ή δυσφορία προκαλεί ανάλογα όνειρα.
2. Σοφία Σειράχ 34, 7
3. Λευϊτικόν 19, 26
4. Εκκλησιαστής 5, 2
5. Γένεσις 37, 5-10
6. Ματθ. 2, 13
7. Δανιήλ 2, 29 και 31
8. Πρόκειται για συνήθεια της εποχής, που συναντήσαμε και προηγουμένως να υπάρχουν τάφοι νεκρών (επισήμων συνήθως) στους ναούς και συχνά και στο ιερό τους. Αργότερα εξελίχθηκε σε προνόμιο των πλουσίων του Μεσαίωνος. Σήμερα είναι γενικά απαράδεκτη. Ωστόσο όσα λέγει ο άγιος ισχύουν για διάφορα άλλα ανάλογα σημερινά (μεγαλοπρέπειες κηδειών, προσκλήσεις πολλών ιερέων και επισκόπων, ακριβά στεφάνια κλπ.)
9. Βλ. 27, 6 και σημείωση.
10. Άγνωστο γιατί, ο επίτιτλος του κεφαλαίου την ονομάζει του αγίου Λαυρεντίου.
11. Όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από την ανάλογη περιπέτεια του Στεφάνου στο 37, 12- 13, αυτό συμβολίζει ότι είχε ζωή κάπως καλή (λόγω της εγκράτειας), αλλά και αρκετά κακή (λόγω της ακράτειας της γλώσσας).
12. Αδελφούς εννοεί τους άλλους βοηθούς και φύλακες της εκκλησίας.
13. Locum praefectorum servans, τίτλος που είδαμε και στο ΙΙΙ, 10, 1 και σημαίνει τον αντιπρόσωπο της Ραβέννας στη Ρώμη. Στο ίδιο κεφάλαιο είδαμε πως ο Ιωάννης αυτός καταγόταν από την Πλακεντία, πόλη κοντινή με την Βρίξα. Ο τίτλος «μεγαλοπρεπής» σημαίνει κάτι σαν εξοχότατος.
14. Brixa, αρχαία πόλη της Β. Ιταλίας που ανήκε στους Κενομανούς. Στα Λομβαρδικά χρόνια θα αποτελέσει πρωτεύουσα δουκάτου. Είναι η σημερινή Μπρέσσια, μεταξύ Μιλάνου και Βερόνας.
15. Valerianus, γνωστό πρόσωπο στη Βυζαντινή ιστορία, αναμίχθηκε και σε εκκλησιαστικές υποθέσεις (το 559), ενώ αναφέρεται από τον Προκόπιο πολυσχιδής δράση του στην Ιταλία και την Ανατολή κατά τους Γοτθικούς πολέμους. Πρέπει να πέθανε γύρω στο 570 – 580.
16. Κακιά συνήθεια, ήδη διαδεδομένη τότε. Ο άγ. Γρηγόριος την αποδοκιμάζει στις επιστολές του.
17. Faustinus, πρόκειται για τοπικό μάρτυρα. Ο ναός του, στα ΒΔ της πόλης, μετατράπηκε αργότερα σε μοναστήρι (το 841).
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
