Του Οσίου πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Τω αυτώ μηνί (Νοεμβρίω) ΙΑ’, μνήμη του Οσίου Πατρός ημών Θεοδώρου, Ηγουμένου της Ιεράς Μονής του Στουδίου, του Ομολογητού.
Πολλάς αμοιβάς Θεόδωρε τρισμάκαρ,
Βίου μεταστάς ως βιούς εύ προσδόκα.
Ούτος εγεννήθη κατά τους χρόνους Κωνσταντίνου του Κοπρωνύμου, εν έτει ψμα΄ [741], από γονείς ευσεβείς, Φωτεινόν και Θεοκτίστην ονομαζομένους. Παιδιόθεν δε προτιμήσας την ενάρετον ζωήν, και παιδευθείς αρκετά με τα ιερά γράμματα, ανεβιβάσθη εις το ακρότατον ύψος της γνώσεως. Διά τούτο γενόμενος Μοναχός, εκατώρθωσε κάθε είδος αρετής, και ετιμήθη με το χάρισμα της ιερωσύνης από τον Κωνσταντινουπόλεως Πατριάρχην Ταράσιον. Αφ’ ου δε ο Όσιος Πλάτων, ο της Μονής του Στουδίου Ηγούμενος και θείος του Αγίου, παραίτησε την ηγουμενίαν, αναδέχθη αυτήν ο μακάριος ούτος Θεόδωρος. Καλώς λοιπόν ωδήγει το εμπιστευθέν εις αυτόν ποίμνιον των Μοναχών, και εις βοσκήν σωτηρίας εποίμαινεν.
Επειδή δε ήλεγξε με παρρησίαν τον βασιλέα Κωνσταντίνον, τον υιόν της Ειρήνης, εν έτει ψπ΄ [780], αυτός και ο Άγιος Ταράσιος, διατί απέβαλε την νόμιμον αυτού γυναίκα, και επήρε άλλην· τούτου ένεκεν, ο μεν Άγιος Ταράσιος εκβάλλεται από τον θρόνον του, ο δε μέγας Θεόδωρος δαρθείς, εξωρίσθη εις την Θεσσαλονίκην. Έπειτα αφ’ ου ο Κωνσταντίνος ετυφλώθη, και εδιώχθη από την βασιλείαν, ανεκαλέσθη ο Άγιος εκ της εξορίας. Αλλά όταν ο Νικηφόρος ο Πατρίκιος και Σταυράκιος επικαλούμενος, έγινε βασιλεύς, εν έτει ωβ΄ [802], πάλιν εξωρίσθη ο Άγιος εις την Θεσσαλονίκην. Μερικοί λέγουσιν ότι ο Άγιος ούτος Θεόδωρος, τότε όταν ευρίσκετο εις Θεσσαλονίκην, συνέγραψε τους εν τη Οκτωήχω αναβαθμούς, τους κατά πάσαν Κυριακήν ψαλλομένους εν τη Εκκλησία.
Ομοίως εποίησε και τα τροπάρια των Αίνων του Αγίου Δημητρίου. Ων το πρώτον προς αυτόν αποτείνεται τον μέγαν Δημήτριον, ήτοι το «Δεύρο μάρτυς Χριστού προς ημάς, σού δεομένους συμπαθούς επισκέψεως, και ρύσαι κεκακωμένους τυραννικαίς απειλαίς, και δεινή μανία της αιρέσεως», των εικονομάχων δηλαδή. Άλλοι δε λέγουσι, και ίσως ορθότερον, ότι τα τροπάρια ταύτα των Αίνων είναι ποίημα Θεοφάνους του Γραπτού, καθώς του αυτού είναι πόνημα και ο Κανών του Αγίου Δημητρίου. Ούτος γαρ εξωρίσθη από τον εικονομάχον Θεόφιλον εις την Θεσσαλονίκην διά τας αγίας εικόνας, καθώς φαίνεται εν τω Συναξαρίω αυτού κατά την ενδεκάτην του Οκτωβρίου. Είπα δε ορθότερον, διατί ο Άγιος Θεόδωρος, δεν εξωρίσθη εις Θεσσαλονίκην διά τας αγίας εικόνας, αλλά διά άλλην υπόθεσιν.
Ούτος ο Άγιος, μετά του αυταδέλφου αυτού κυρίου Ιωσήφ του Θεσσαλονίκης, εφιλοπόνησε το κατανυκτικόν βιβλίον τού Τριωδίου, και το χαροποιόν βιβλίον του Πεντηκοσταρίου, ως λέγουσί τινες.
Σημειούμεν δε ενταύθα την είδησιν ταύτην εις τους αναγινώσκοντας, ότι κοντά εις τας εννενηνταέξ Κατηχήσεις του Αγίου τούτου Θεοδώρου τας τετυπωμένας, ευρίσκονται και άλλαι εβδομήκοντα δύω εν τη Σκήτει του Ξενοφώντος και εν άλλοις, αίτινες μετεφράσθησαν εις το απλούν, υπό του μακαρίτου διδασκάλου κυρίου Ματθαίου του εκ Μυριοφύτου καταγομένου. Και είθε να ευρεθή τινας φιλόχριστος διά να τυπώση και αυτάς ομού με τας προτετυπωμένας. Εν δε τω Ιερώ Κοινοβίω του Εσφιγμένου λέγουσί τινες, ότι ευρίσκονται Κατηχήσεις ελληνικαί του αυτού Πατρός τριακόσιαι εξηνταπέντε, καθ’ εκάστην ημέραν αναγινωσκόμεναι.
Αξιομνημόνευτον δε είναι το έργον οπού εποίησεν ο Άγιος ούτος Θεόδωρος. Κατά γαρ την ημέραν των Βαϊων, είπεν εις τους Μοναχούς αυτού, να πάρη κάθε ένας εις τας χείράς του μίαν εικόνα, και να λιτανεύουν τριγύρω εις το Μοναστήριον, ψάλλοντες το τροπάριον εκείνο· «Τήν άχραντον εικόνα σου προσκυνούμεν αγαθέ». Και άλλους ύμνους νικοποιούς των αγίων εικόνων. Ταύτα δε ακούσας με τα ίδιά του αυτία Λέων ο Αρμένιος, έστειλε φοβερισμούς κατά του Αγίου. Πλην αυτός εις ουδέν ταύτα ελογίσατο.
Όταν δε ο Λέων ο Αρμένιος εβασίλευσεν εν έτει ωιγ΄ [813], και επεχείρει να καταργήση τας αγίας εικόνας, εξωρίσθη ο μακάριος Θεόδωρος εις την λίμνην της Απολλωνιάδος, και από εκεί εστάλθη εις το θέμα των Ανατολικών. Εκεί δε λαβών εκατόν ραβδίας εις την πλάτην, ανδρείως υπέμεινε. Και πάλιν εδάρθη δυνατά από τον στρατοπεδάρχην. Από εκεί δε εστάλθη εις την Σμύρνην, και εκλείσθη μέσα εις μίαν βρωμερωτάτην φυλακήν, τα δε ποδάριά του εβάλθησαν εις το τιμωρητικόν ξύλον.
Αφ’ ου δε ο Λέων εστερήθη ομού την ζωήν και την βασιλείαν, ο δε Μιχαήλ ο Τραυλός έλαβε τα σκήπτρα της βασιλείας εν έτει ωκ΄ [820], τότε ανεκαλέσθη ο Όσιος από τα δεσμά και την εξορίαν, και ολίγον καιρόν ελεύθερος μείνας, συνευρίσκετο με τους φίλους. Έπειτα με χρηστάς και πεπληροφορημένας ελπίδας, ανεπαύθη εν Κυρίω. Ψυχορραγών δε ο θείος ούτος Θεόδωρος, είχε το δαβιτικόν εκείνο εις το στόμα του «Μακάριοι οι άμωμοι εν οδώ οι πορευόμενοι εν νόμω Κυρίου». Ελειτούργησε δε πρώτον και εκοινώνησεν, είτα εκοιμήθη. Συνέγραψε δε τον Βίον αυτού Μιχαήλ ο μαθητής του, όστις λέγει εις τον επίλογον αυτού ταύτα· «Ετέθη μετά των Αγίων ο Άγιος. Μετά των Μαρτύρων ο Μάρτυς. Ού ο φθόγγος εξήλθεν εις πάσαν την οικουμένην. Απέθανεν ο πολέμιος των αγιομάχων. Τών εικονοκλαστών ο ελεγκτής. Τών βασιλέων ο διδακτής». Το δε άγιον λείψανον του Οσίου τούτου απεκομίσθη εις Κωνσταντινούπολιν εκ της εξορίας, προσταγή της Αυγούστας Θεοδώρας. (Όρα σελ. 674, 679, 697 της Δωδεκαβίβλου.)
Ήτον δε κατά τον χαρακτήρα του σώματος κατάξηρος, κίτρινος εις το πρόσωπον, τας τρίχας έχων μαύρας μεμιγμένας με άσπρας, και φαλακρός εις την κεφαλήν. (Τον κατά πλάτος Βίον του Αγίου τούτου όρα εις τον Νέον Παράδεισον.) Ο δε ελληνικός αυτού Βίος ευρίσκεται εν τη Μεγίστη Λαύρα και εν τη Ιερά Μονή των Ιβήρων, ου η αρχή· «Πάσι μεν ηδύς». Ομοίως εν τη αυτή Μονή των Ιβήρων ευρίσκεται και λόγος εις την ανακομιδήν των λειψάνων τούτου του Θεοδώρου, ου η αρχή· «Εικότως άν τις ημίν εγκαλέσειεν».
(Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου” Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Εκδόσεις Δόμος, 2005)
Παράβαλε και:
11 Νοεμβρίου, Μνήμη των Αγίων Μεγαλομαρτύρων, Μηνά του εν Κοτυαίω (Παρακλ. Καν.), και Βικεντίου διακόνου του εκ Σαραγόσης της Ισπανίας: Βίος, Μαρτύριον.
26 Οκτωβρίου, μνήμη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου και του γενομένου μεγάλου σεισμού: ο Μέγας Δουξ, υμνολογική εκλογή.
