Την 21η Νοεμβρίου πανηγυρίζει η Εκκλησία μας τα Εισόδια της Θεοτόκου ή όπως αναλυτικώτερα γράφει το συναξάριο της ημέρας: «την μνήμην της εν τω ναώ εισόδου της Θεομήτορος». Κατά την εορτή της Κοιμήσεως είχαμε την ευκαιρία να μιλήσωμε για την επίδρασι των αποκρύφων ευαγγελίων στην σύστασι και ανάπτυξι των θεομητορικών εορτών, στην υμνογραφία και εικονογραφία των. Και στην προκειμένη περίπτωσι έχομε ένα από τα χαρακτηριστικώτερα παραδείγματα των επιδράσεων αυτών. Ο βίος της Θεοτόκου, εκτός από τις αφηγήσεις των αυθεντικών Ευαγγελίων για τον ευαγγελισμό, την επίσκεψι στην Ελισάβετ και τα άλλα περιστατικά της ζωής της, που άμεσα συνδέονται με τον βίο και το έργο του Κυρίου, δεν μας είναι γνωστός παρά μόνο από τις διηγήσεις των αποκρύφων, που ανέλαβαν να συμπληρώσουν τα υπάρχοντα κενά. Την είσοδό της στον ναό, που εορτάζομε, μας την περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες το λεγόμενο Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου. Το άτεκνο ζεύγος του Ιωακείμ και της Άννης αποκτούν κατά θεία επαγγελία τέκνο, την Μαρία, και τώρα, τριετίζουσα, την αφιερώνουν στον ναό του Σολομώντος στα Ιεροσόλυμα, κατά την υπόσχεσί των, για να ανατραφή εκεί και να διακονή σ΄αυτόν. Την υποδέχεται ο αρχιερεύς Ζαχαρίας, ο κατόπιν πατήρ του Προδρόμου, και προφήτης αυτός, γνωρίζοντας τον θείο προορισμό της κόρης, την εισάγει κατά μοναδική εξαίρεσι στα άγια των αγίων, όπου και ανατρέφεται με τροφή που της έφερναν οι άγγελοι. Αυτό ακριβώς είναι και το θέμα της σημερινής εορτής. Έτσι το βλέπομε αποτυπούμενο στις εορτολογικές εικόνες και έτσι το ακούομε υμνούμενο από την ιερά υμνογραφία της εορτής.
Μεγάλη βασιλική προς τιμήν της Θεοτόκου έκτισε ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός στην θέσι του παλαιού ιουδαϊκού ναού των Ιεροσολύμων, στον λόφο Μορία. Τα εγκαίνιά του έγιναν την 21η Νοεμβρίου του έτους 543. Ο ναός αυτός ωνομάζετο «Αγία Μαρία η Νέα» ή «Νέα Εκκλησία». Από τον τόπο όπου είχε κτισθή, όπου πριν ήσαν τα «άγια των αγίων», ήταν εύκολο να συνδυασθή με την διήγησι του Πρωτευαγγελίου. Έτσι η εορτή των εγκαινίων του ναού αυτού, συνεδέθη με την διήγησι εκείνη και διεδόθη στον χριστιανικό κόσμο σαν εορτή, όχι πια των εγκαινίων της «Νέας Εκκλησίας», που είχε καθαρώς τοπικό χαρακτήρα, αλλά σαν μνήμη της εισόδου της Παναγίας στα άγια των αγίων, σαν «Εισόδια της Θεοτόκου». Κάτι παρόμοιο είδαμε να συμβαίνη και με την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που βρήκε και αυτή την θέσι της στο εορτολόγιο την ημέρα των εγκαινίων του ναού της Γεσθημανή, που είχε κτισθή επάνω στον τάφο της.
Στο θέμα της σημερινής εορτής συναντάται και παραλληλίζεται ο ναός της Παλαιάς Διαθήκης με τον ναό της Καινής. Το παλαιό σκήνωμα του Θεού, με το νέο. Ήταν εκείνος ναός του μόνου αληθινού Θεού. Σκήνωμά Του μεταξύ των ανθρώπων. Ναός καθαρός, άγιος, αμίαντος. Σ΄αυτόν ετελεσιουργείτο το μυστήριο της πνευματικής παρουσίας του Θεού στο μέσον του λαού Του. Αυτός που ο ουρανός του ουρανού δεν Τον χωρούσε, κατοικούσε στο ιερό αυτό κτίσμα. Πολύ χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ο Σολομών στην προσευχή που ανέπεμψε κατά την μεγάλη ημέρα των εγκαινίων του: «ότι ει αληθώς κατοικήσει Θεός μετά ανθρώπων επί της γης; Ει ο ουρανός και ο ουρανός του ουρανού ουκ αρκέσουσί σοι, και τίς ο οίκος ούτος, ον ωκοδόμησα;» 1 . Και όμως ο αχώρητος Θεός αυτόν τον τόπον ηγάπησε και εξέλεξε. «Αύτη η κατάπαυσίς μου εις αιώνα αιώνος, ώδε κατοικήσω ότι ηρετησάμην αυτήν», ψάλλει για την Σιών ο ιερός ποιητής του 131ου ψαλμού. Προς αυτόν τον ναό και μόνο συνέτρεχε ο Ισραήλ και ανέφερε την μόνη δεκτή και ευάρεστο στον Θεό λατρεία. Ήταν ο μόνος ναός, του μόνου αληθινού Θεού.
Σ΄αυτόν τον ναό τώρα προσφέρεται η Παρθένος. Τριετής αυτή, προσάγεται σαν καθαρά και άμωμος θυσία του ανθρωπίνου γένους προς τον Θεό, όπως ο γενάρχης Αβραάμ προσέφερε τριετίζουσα δάμαλι θυσία στον Θεό 2 . Και η λογική αυτή ζώσα θυσία γίνεται αποδεκτή από τον Θεό και εισάγεται σ΄αυτά τα άγια των αγίων, στο άδυτο ενδιαίτημα του Θεού. Το επίγειο κατοικητήριο του παντάνακτος Θεού, γίνεται κατοικία της πιο εκλεκτής και πιο αγνής υπάρξεως που παρήγαγε ποτέ το ανθρώπινο γένος. Αυτό θριαμβευτικά ψάλλει το δοξαστικό των αίνων του όρθρου της εορτής, ποίημα Λέοντος του μαϊστορος του β΄ ήχου, που θα ακούσωμε:
«Σήμερον τω ναώ προσάγεται
η πανάμωμος Παρθένος,
εις κατοικητήριον του παντάνακτος Θεού
και πάσης της ζωής ημών τροφού.
Σήμερον το καθαρώτατον αγίασμα,
ως τριετίζουσα δάμαλις,
εις τα άγια των αγίων εισάγεται.
Ταύτη εκβοήσωμεν, ως ο άγγελος ˙
Χαίρε, μόνη εν γυναιξίν ευλογημένη».
Ο ναός αυτός, ο νομικός, ήταν ο τύπος της Παρθένου Μαρίας, η προφητική εικών και η προτύπωσις του υπερφυούς μυστηρίου που συνετελέσθη μέσα στα σπλάχνα της αγνής κόρης. Γιατί μόνο σ΄αυτήν κατώκησε ο μόνος Θεός. Η μητρική κοιλία της έγινε τα άγια των αγίων, στα οποία εσκήνωσε ο Υιός και Λόγος του Θεού. Αυτή ανεδείχθη η αληθής σκηνή του μαρτυρίου του Θεού, ο επίγειος άχραντος και ακατάλυτος ναός Του , η έμψυχος και άψαυστος κιβωτός της διαθήκης του Θεού. Αυτήν παραδόξως προδιετύπωσαν η στάμνος με το μάννα, τον άρτον των αγγέλων που έφαγαν οι άνθρωποι του παλαιού νόμου, και η ξηρά ράβδος του Ααρών που εβλάστησε, για να σημάνη την θεία εκλογή και πρόκρισι του παλαιού ιερατείου, τα ιερά δηλαδή αντικείμενα που εφυλάσσοντο μέσα στην κιβωτό της διαθήκης, σαν μαρτύρια της διαθήκης του Θεού με τον λαό Του τον Ισραήλ 1 . Αυτήν ακριβώς την Θεοτόκο εξεικόνιζε και η κατά ανατολάς πύλη του ναού, που είδε στο όραμά του ο προφήτης Ιεζεκιήλ. Η πύλη, από την οποία εμπήκε στον κόσμο ο Θεός και έμεινε για πάντα «κεκλεισμένη» 3 . Αυτήν προφητικά εσυμβόλιζε και το καταπέτασμα του ναού, που εκρέμετο μεταξύ Θεού και ανθρώπων και εχώριζε, αλλά και ήνωνε, τα άγια του ιουδαϊκού ναού προς τα άγια των αγίων 4 . Ακριβώς τις προφητικές αυτές εικόνες χρησιμοποιεί ο υμνογράφος Γεώργιος για να ψάλη την δόξα της Θεοτόκου και για να υμνήση την αγνή παρθένο, την ανωτέρα πάντων των ποιημάτων. Δύο χαρακτηριστικά τροπάρια της θ΄ ωδής του πρώτου κανόνος της εορτής, τον ειρμό και το τρίτο τροπάριο, θα ακούσωμε να ψάλλωνται. Προτάσσεται και των δύο το μεγαλυνάριο, που εισάγει όλα τα τροπάρια της ωδής αυτής:
Ο ειρμός της Θ. Ωδής του Α. Κανόνος των Εισοδίων – από τον πρωτοψάλτη Θεόδωρο Βασιλικό.mp3
«Άγγελοι την είσοδον της Παρθένου
ορώντες εξεπλήττοντο,
πώς η Παρθένος εισήλθεν
εις τα άγια των αγίων».
«Ως εμψύχω Θεού κιβωτώ
ψαυέτω μηδαμώς χειρ αμυήτων ˙
χείλη δε πιστών τη Θεοτόκω ασιγήτως
φωνήν του αγγέλου αναμέλποντα,
εν αγαλλιάσει βοάτω ˙
Όντως ανωτέρα πάντων
υπάρχεις, Παρθένε αγνή».
«Άγγελοι και άνθρωποι της Παρθένου
την είσοδον τιμήσωμεν,
ότι εν δόξη εισήλθεν
εις τα άγια των αγίων».
«Παραδόξως προδιετύπου, αγνή,
ο νόμος σε σκηνήν και θείαν στάμνον,
ξένην κιβωτόν και καταπέτασμα και ράβδον,
ναόν ακατάλυτον και πύλην Θεού ˙
όθεν εκδιδάσκει σοι κράζειν ˙
Όντως ανωτέρα πάντων
υπάρχεις, Παρθένε αγνή».
Πώς ο αχώρητος Θεός εχώρησε μέσα στα σπλάχνα της Παρθένου; Πώς η αγνή κόρη του Ιωακείμ και της Άννης έγινε επουράνιος σκηνή του Λόγου του Θεού; Πώς από την παρθενική της σάρκα έλαβε το ανθρώπινο φύραμα ο Υιός του Θεού; Πώς το πεπερασμένο σώμα της έγινε πλατύτερο από τους ουρανούς; Αυτό είναι το μυστήριο του νέου εμψύχου ναού του Θεού. Σ΄αυτόν συνηντήθη ο άνθρωπος με τον Θεό, γιατί μέσα της ο Θεός έγινε άνθρωπος, για να γίνη ο άνθρωπος Θεός. Εκείνο που προετύπωνε ο σκιώδης ναός, που την δέχθηκε σήμερα στα άδυτά του, έγινε πραγματικότης σ΄αυτήν. Δι΄αυτής εισήχθη η χάρις και δι΄αυτής το Πνεύμα το άγιον ανεκαίνισε την καταφθαρείσα φύσι. Αυτό ακριβώς θα ακούσωμε να μελωδή ο ιερός ποιητής του κοντακίου της εορτής:
Ο Καθαρώτατος Ναός του Σωτήρος – από τον Θεόδωρο Βασιλικό.mp3
«Ο καθαρώτατος ναός του Σωτήρος,
η πολυτίμητος παστάς και παρθένος,
το ιερόν θησαύρισμα της δόξης του Θεού,
σήμερον εισάγεται εν τω οίκω Κυρίου,
την χάριν συνεισάγουσα
την εν Πνεύματι θείω,
ην ανυμνούσιν άγγελοι Θεού ˙
Αύτη υπάρχει σκηνή επουράνιος».
«Καθαρώτατος ναός», λοιπόν, η Θεοτόκος. «Σκηνή επουράνιος». Αυτό είναι το θεολογικό νόημα της σημερινής εορτής. Δεν είναι απλώς ανάμνησις της αποκρύφου διηγήσεως, αλλά κάτι το βαθύτερο και ουσιαστικώτερο. Η έξαρσις της θεομητορικής ιδιότητος της Μαρίας. Η υπογράμμισις του δόγματος της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου. Ο πανηγυρισμός και η λειτουργική εξύμνησις της Μητρός του Θεού, της Θεοτόκου, του ζώντος ναού και του αχράντου κατοικητηρίου του Θεού. «Ιδού η σκηνή του Θεού μετά των ανθρώπων» 1 .
Αλλά η εορτή αυτή έχει και μία εκκλησιολογική θεολογική διάστασι. Η Θεοτόκος είναι και τύπος της Εκκλησίας. Του νέου λαού του Θεού, μέσα στον οποίον κατοικεί ο Θεός και εμπεριπατεί 2 . Όλων ημών, που δια της σαρκώσεως του Θεού Λόγου σ΄αυτήν και από αυτήν, εγίναμε ναοί του Θεού του ζώντος , επίγεια κατά χάριν σκηνώματα και αχειροποίητοι οίκοι του επουρανίου Θεού. Το γράφει ρητώς ο απόστολος Παύλος στους Κορινθίους: «Ουκ οίδατε ότι ναός Θεού εστέ, και το Πνεύμα του Θεού οικεί εν ημίν;… Ο γαρ ναός του Θεού άγιος εστίν, οίτινες εστέ υμείς» 3 .
(21 Νοεμβρίου 1970)
Υ Π Ο Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
1. Αποκ. 21, 3.
2. Β΄Κορ. 6, 16.
3. Α΄Κορ. 3, 16 – 17.
(Από το βιβλίο του αειμνήστου Καθηγητού του Α. Π. Θ., Ιωάννου ΦουντούληΛογική Λατρεία, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1984).
Παράβαλε και:
21 Νοεμβρίου, τα Εισόδια της Υπεραγίας Θεοτόκου – λόγος Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Υμνολογική εκλογή.
21 Νοεμβρίου, τα Εισόδια της Υπεραγίας Θεοτόκου – τα Λειτουργικά Αναγνώσματα της εορτής.
Το όνομα της Μαρίας.
Του Οσίου Πατρός ημών Γρηγορίου του Παλαμά – ομιλία ΝΓ. εις τα Εισόδια της Θεοτόκου.
