Κατά την εβδόμη από του Πάσχα Κυριακή, εορτάζει η Εκκλησία μας την μνήμη των αγίων 318 θεοφόρων Πατέρων της Α΄ εν Νικαία Οικουμενικής Συνόδου. Η μεγάλη αυτή Σύνοδος συνεκλήθη, ως γνωστόν, από τον πρώτο χριστιανό αυτοκράτορα, τον Κωνσταντίνο, στην Νίκαια της Βιθυνίας τον Μάιο του έτους 325, κατεδίκασε την αίρεσι του Αρείου και ανεκήρυξε τον Χριστό Θεό, ομοούσιο προς τον Πατέρα. Στις 29 Μαΐου βρίσκομε σε πολλά χειρόγραφα να σημειώνεται η μνήμη των Πατέρων της Συνόδου αυτής. Ο εορτασμός της μνήμης των κατά την παρούσα Κυριακή οφείλεται, όπως είναι φανερό , στο γνωστό και από άλλες περιπτώσεις έθος της Μεγάλης Εκκλησίας, να μεταθέτη σε Κυριακές τις μνήμες των μεγάλων αγίων. Η εβδόμη από του Πάσχα Κυριακή δεν είχε ιδιαίτερο εορτολογικό θέμα και προτιμήθηκε ως η καταλληλοτέρα και η πλησιεστέρα προς την μνήμη των Πατέρων για να μεταφερθή σ’ αυτήν ο εορτασμός των.
Αύριο θα ακούσωμε μαζί με την συνήθη αναστάσιμο ακολουθία της Κυριακής, να συμπλέκωνται τροπάρια μεθέορτα της Αναλύψεως του Κυρίου, που εωρτάσαμε την παρελθούσα Πέμπτη, αλλά και προεόρτια της εορτής που θα πανηγυρίσωμε μετά από οκτώ ημέρες, της αγίας Πεντηκοστής. Έτσι Ανάστασις, Ανάλυψις, Πεντηκοστή και Πατέρες από κοινού θα υμνηθούν την αυριανή ενδιάμεσο των μεγάλων αυτών εορτών Κυριακή. Παρ’ όλα τα εκ πρώτης όψεως ασυμβίβαστα αυτά εορτολογικά θέματα, δεν λείπει από την ακολουθία της ημέρας αυτής μία σχετική αρμονία,που την συνθέτουν ακριβώς οι διαφορές και οι αντιθέσεις των επί μέρους θεμάτων. Αν μάλιστα την τοποθετήσωμε στο όλο πλαίσιο του Πεντηκοσταρίου, θα διακρίνωμε με πόση νηφαλία κρίσι καθωρίσθη η διαδοχή αυτή των εορτών από τους συντάκτας του εορτολογίου μας. Χάρις , πράγματι, στα θέματα αυτής της Κυριακής, επιτυγχάνεται η δημιουργία ενός μεταβατικού σταθμού μεταξύ των μεγάλων εορτών που εωρτάσαμε και εκείνης που επίκειται. Με την μνήμη εξ άλλου των Πατέρων της εν Νικαία Συνόδου τονίζεται η πιστότης της Εκκλησίας στην αληθινή και ορθή διδασκαλία, όπως την άκουσε από το στόμα του Κυρίου και όπως την είδε ανάγλυφη στο όλο σωτηριώδες έργο του Χριστού. Αυτό ακριβώς υπογραμμίζει και το συναξάριο της Κυριακής των αγίων Πατέρων. «Την παρούσαν εορτήν εορτάζομεν δι’ αιτίαν τοιαύτην. Επειδή γαρ ο Κύριος Ιησούς Χριστός την καθ’ ημάς φορέσας σάρκα, την οικονομίαν άπασαν αρρήτως ενήργησε και προς τον πατρώον αποκατέστη θρόνον, θέλοντες δείξαι οι άγιοι ότι αληθώς ο Υιός του Θεού εγένετο άνθρωπος και τέλειος άνθρωπος Θεός ανελήφθη και εκάθισεν εν δεξιά της μεγαλωσύνης εν υψηλοίς, και ότι η σύνοδος αύτη των αγίων Πατέρων ούτως αυτόν ανεκήρυξε και ανωμολόγησεν ομοούσιον και ομότιμον τω Πατρί: τούτω τω λόγω μετά την ένδοξον Ανάληψιν την παρούσαν εθέσπισαν εορτήν, ωσανεί τον σύλλογον των τοσούτων Πατέρων προβιβάζοντες τούτον δη τον εν σαρκί αναληφθέντα Θεόν αληθινόν και εν σαρκί τέλειον άνθρωπον ανακηρυττόντων». Στον ναό της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως κατά τον Ι΄ – ΙΑ’ αιώνα εώρταζαν την Κυριακή αυτή εκτός από τους Πατέρες της Α΄ και τους άλλους Πατέρας των εξ οικουμενικών Συνόδων, προφανώς για τον ίδιο λόγο: για να παρασταθή δηλαδή η ενότης της εκκλησιαστικής διδασκαλίας και η συνέπειά της προς την διδασκαλία του Ευαγγελίου. Λείψανο του κοινού αυτού εορτασμού βρίσκομε στο δοξαστικό της λιτής της σημερινής ακολουθίας. Σ’ αυτό εκτός από τον Άρειο, απαριθμούνται και ο Μακεδόνιος , ο Νεστόριος, ο Ευτυχής, ο Σαβέλλιος και ο Σεβήρος, η διδασκαλία των οποίων κατεδικάσθη από τας άλλας Οικουμενικάς Συνόδους. Τελικά όμως η εορτή διετήρησε μόνον το αρχικό της θέμα, την μνήμη των 318 Πατέρων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου.
Από το όλο λειτουργικό περιεχόμενο της ημέρας θα σταθούμε στα δύο αναγνώσματα του εσπερινού και στα δύο της θείας λειτουργίας. Τα δύο πρώτα είναι παρμένα από την Παλαιά Διαθήκη, έχουν δε σημασία, γιατί στα επεισόδια στα οποία αναφέρονται εκεί, διείδε η Εκκλησία τον τύπο των Πατέρων και τον ρόλο των στην ζωή της Εκκλησίας. Στο πρώτο, από την Γένεσι, κεφάλαιο 14, 14 -20, περιγράφεται η θαυμαστή νίκη του Αβραάμ, που επί κεφαλής των 318 «οικογενών» του κατετρώπωσε τους επτά περιοίκους βασιλείς, απηλευθέρωσε τους αιχμαλώτους και εδέχθη για τη νίκη του την ευλογία του βασιλέως της Σαλήμ, του Μελχισεδέκ. Και οι Πατέρες της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, 318 και εκείνοι όπως οι δούλοι του Αβραάμ, θείο στρατόπεδο – θεία παρεμβολή και αυτοί, κατατροπώνουν με την αδάμαστο μαχητικότητά των τους εχθρούς του Χριστού. Συντρίβουν την αίρεσι και απελευθερώνουν τους αρπαγέντας από αυτήν πιστούς. Στο δεύτερο ανάγνωσμα, Δευτερονομίου 1, 8 – 17 , ο Μωυσής αφηγείται πως εξέλεξε από το λαό «άνδρας σοφούς και επιστήμονας και συνετούς» και ανέθεσε σ’ αυτούς την καθοδήγησι για διακυβέρνησι του λαού. Και αυτοί είναι τύπος των Πατέρων, στους οποίους ο Κύριος ενεπιστεύθη την διαποίμανσι της Εκκλησίας. Επάνω σ’ εκείνους εμερίσθη το πνεύμα του Μωυσέως. Σ’ αυτούς μερίζει το Πνεύμα το άγιον τα χαρίσματα της σοφίας και της ορθής κρίσεως, στα εκάστοτε αναφυόμενα στην Εκκλησία διαφιλονικούμενα θέματα. Και εδώ η κρίσις είναι του Θεού.
Τα δύο πάλι αναγνώσματα της θείας λειτουργίας μας μεταφέρουν από την σκιά και την εικόνα της Παλαιάς Διαθήκης στην αλήθεια της Καινής. Το πρώτο είναι από τις Πράξεις και το δεύτερο από το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, κατά το σύστημα της αναγνώσεως των βιβλίων αυτών κατά την περίοδο του Πεντηκοσταρίου. Ο Παύλος καλεί τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας της Εφέσου στην Μίλητο, από όπου περνούσε επιστρέφοντας στα Ιεροσόλυμα. Οι λόγοι του ήσαν προφητικοί και ανεφέροντο στο μέλλον της Εκκλησίας και στην ευθύνη των ποιμένων για την περιφρούρησι του ποιμνίου του Χριστού. Αυτοί οι λόγοι απετέλεσαν και το έμβλημα των Πατέρων και υπέκαυσαν την ανύστακτο φροντίδα των για την ορθή πίστι και την ακεραιότητα της Εκκλησίας του Χριστού: «Προσέχετε εαυτοίς και παντί τω ποιμνίω, εν ώ υμάς το Πνεύμα το άγιον έθετο επισκόπους, ποιμαίνειν την Εκκλησίαν του Θεού, ήν περιεποιήσατο δια του ιδίου αίματος. Εγώ γάρ οίδα τούτο, ότι εισελεύσονται μετά την άφιξίν μου λύκοι βαρείς εις υμάς, μη φειδόμενοι του ποιμνίου. Και εξ υμών αυτών αναστήσονται άνδρες λαλούντες διεστραμμένα, του αποσπάν τους μαθητάς οπίσω αυτών. Διο γρηγορείτε… Και τα νύν παρατίθεμαι υμάς, αδελφοί, τω Θεώ και τω λόγω της χάριτος αυτού».1 Και τέλος η περικοπή του Ευαγγελίου, Ιωάννου 17, 1- 13, απόσπασμα από την αρχιερατική προσευχή του Χριστού, παρουσιάζει τον Κύριο δεόμενο για τους μαθητάς, για την Εκκλησία Του. Είναι εκείνοι που Του εδόθησαν από τον Πατέρα, που ενώ εκείνος θα φύγη εκείνοι θα μείνουν στον κόσμο. Που έχουν ανάγκη της προστασίας του Πατρός για να διατηρηθούν πιστοί στο όνομα του Θεού. Που πρέπει να είναι «έν» όπως είναι ο Υιός με τον Πατέρα, για να είναι η μαρτυρία των αληθινή μέσα στον κόσμο. Ο Χριστός τους φύλαξε: ένας μόνο χάθηκε, ο υιός της απωλείας. Και στην ζωή της Εκκλησίας βρέθηκαν υιοί απωλείας. Αλλά οι Πατέρες τήρησαν το όνομα του Θεού και κράτησαν την ενότητα της πίστεως της Εκκλησίας.
Αυτόν λοιπόν τον θεοτίμητο χορό των αγίων Πατέρων, που μαζεύτηκε από τα πέρατα της Οικουμένης και εδογμάτισε την ορθή σχέσι του Χριστού προς τον Πατέρα, το «ομοούσιον», και διετύπωσε και παρέδωκε την ορθή πίστι στην Εκκλησία, μακαρίζομε. Από τα τροπάρια της εορτής θα ψαλή το χαρακτηριστικώτερο, το δοξαστικό των αίνων του πλ. δ΄ ήχου, περίφημο για την σύνθεσί του και για την μελωδία του.
«Των αγίων Πατέρων ο χορός,
εκ των της οικουμένης περάτων συνδραμών,
Πατρός και Υιού και Πνεύματος αγίου
μίαν ουσίαν εδογμάτισε και φύσιν
και το μυστήριον της θεολογίας
τρανώς παρέδωκε τη Εκκλησία˙
ούς ευφημούντες εν πίστει,
μακαρίσωμεν λέγοντες˙
Ώ θεία παρεμβολή,
θεηγόροι οπλίται παρατάξεως Κυρίου˙
αστέρες πολύφωτοι του νοητού στερεώματος˙
της μυστικής Σιών οι ακαθαίρετοι πύργοι˙
τα μυρίπνοα άνθη του Παραδείσου˙
τα πάγχρυσα στόματα του Λόγου˙
Νικαίας το καύχημα,
οικουμένης αγλάϊσμα,
εκτενώς πρεσβεύσατε
υπέρ των ψυχών ημών».
Των Αγίων Πατέρων ο χορός (Δοξαστικόν) – ψάλλει ο Θρασύβουλος Στανίτσας (video).
(6 Ιουνίου 1970)
Υ Π Ο Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
1. Πράξ. 20, 16 – 18. 26 – 36.
(Από το βιβλίο Λογική Λατρεία, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1984).
Παράβαλε και:
Κυριακή των Αγίων πατέρων της Α. Οικουμενικής Συνόδου, – λόγος Γρηγορίου πρεσβυτέρου Καισαρείας.
Κυριακή των Αγίων πατέρων της Α. Οικουμενικής Συνόδου – η Ευαγγελική περικοπή της Θ. Λ., κείμενο του Π. Πάσχου, υμνολογική εκλογή.
Κυριακή των Πατέρων της Α. Οικουμενικής Συνόδου – το Αποστολικόν Ανάγνωσμα της Θ. Λ., «πού έχομεν τα μάτια μας», λόγος του αειμνήστου Μητροπ. Νικαίας Γεωργίου Παυλίδου.
Ερμηνεία των Κανόνων της Α. Οικουμενικής Συνόδου – Πιδάλιον, Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Ο μεγαλύτερος εχθρός της Εκκλησίας – π. Γεωργίου Μεταλληνού.
ΟΙ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΩΡΕΣ.
Κυριακή των Αγίων Πατέρων της Α. Οικουμενικής συνόδου (videos).
