Η ελληνική κοινωνία, από τήν ίδρυση του ελληνικού κράτους και μετά, ακροβατεί μεταξύ των δικών της και των δυτικοευρωπαϊκών πολιτισμικών στοιχείων που εισήχθησαν με τον Διαφωτισμό. Είναι η ιδέα της μετακένωσης των ιδεών από την Δύση και της μεταπρατικής παιδείας που ξεκίνησε με τον Αδαμάντιο Κοραή. Πάντως θα λέγαμε ότι ο νεοελληνικός πολιτισμός στηρίζεται σε δύο κύριους άξονες: Στον απόηχο της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς και στον ορθόδοξο παράγοντα, όπως αυτός αποκρυσταλλώθηκε μέσω του Βυζαντίου 1.
Σχετικά με την υγεία, θα λέγαμε ότι αυτή ασφαλώς κι επηρεάζεται από την κυρίαρχη πολιτισμική τάση που επικρατεί στην Ελλάδα. Η ορθόδοξη παράδοση μας υπογραμμίζει την αξία του ανθρώπινου προσώπου ως εικόνας του ίδιου του Θεού1. Η ασθένεια και ο πόνος παίρνουν οντολογικό περιεχόμενο και δεν αποδίδο-νται στην τιμωρία ή την οργή του Θεού, όπως συμβαίνει σε άλλους πολιτισμούς, αλλά θεωρούνται ως παιδαγωγικά μέσα και ως ευκαιρία επαναξιολόγησης του νοήματος της ζωής. Μάλιστα, ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής δεν διστάζει να συνδέσει τον πόνο με την ελευθερία, γιατί δίνεται η ευκαιρία στον άνθρωπο να χρησιμοποιεί την αρρώστια για την τελείωσή του2. Επίσης, η Ορθοδοξία θεωρεί τον άνθρωπο ως ενιαία ψυχοσωματική οντότητα και είναι υπέρ της συνολικής αντιμετώπισης της υγείας του3. Παράλληλα, το σώμα εξυψώνεται και θεωρείται ως ναός του Αγίου Πνεύματος και όχι σαν κάτι το εξ ορισμού μιαρό και αμαρτωλό, όπως έκανε ο πουριτανισμός της Δύσης4.
Ο άνθρωπος, κατά την ορθόδοξη διδασκαλία, δεν αντιμετωπίζεται μόνο ως βιολογική οντότητα, αλλά και ως ψυχική, πνευματική και κοινωνική. Άλλωστε, ο Χριστός παρουσιάζεται στην Καινή Διαθήκη ως ιατρός ψυχών και σωμάτων5. Το ανθρώπινο πρόσωπο δεν αντικρίζεται σαν κάτι το εντελώς ξεκομμένο από τις κοινωνικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές επιδράσεις του περιβάλλοντός του.
Το μυστήριο του ανθρώπινου βίου δεν μπορεί να ιδωθεί έξω από τις αξίες και τις επιδιώξεις του ατόμου, που καθορίζουν τη στάση της ζωής του και τη συμπεριφορά του. Είναι φανερό ότι μας έχει παραδοθεί πλούσιο υλικό, για να αντιμετωπίζουμε τα σύγχρονα διλήμματα της βιοηθικής, καθώς και τις καθημερινές επιλογές μας σε επίπεδο προσωπικών αποφάσεων που αφορούν την υγεία μας. Για παράδειγμα, κάποιος δεν θα καταφύγει σε καταχρήσεις που βλάπτουν την υγεία του, αν θεωρεί τη ζωή του ως θεϊκό δώρο και το σώμα του ως κατοικητήριο του ίδιου του Θεού.
Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα είχε ως τώρα ένα διατροφικό πολιτισμό που βασιζόταν στο ελαιόλαδο, στα όσπρια και τα δημητριακά, στα φρούτα και το κρασί. Είναι η περίφημη μεσογειακή δίαιτα, που αποτελεί ασπίδα όχι μόνο κατά των καρδιαγγειακών παθήσεων, αλλά και κατά του καρκίνου του πεπτικού συστήματος.
Όμως σήμερα, η ελληνική κοινωνία επηρεάζεται κι έχει ως πρότυπο τον δυτικό τρόπο ζωής. Ζούμε στην εποχή της υπερνεωτερικότητας. Η επίδραση του σύγχρονου τρόπου ζωής στην υγεία είναι σημαντική. Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, το συνεχώς αυξανόμενο αίσθημα του ατομοκεντρισμού, το άγχος, το κυνήγι του χρόνου, οδηγούν σε στρεσογόνες καταστάσεις. Η καθιστική ζωή, η έτοιμη τυποποιημένη τροφή και η διατροφή τύπου fast food οδηγούν σε αύξηση των κρουσμάτων καρδιαγγειακών νόσων και του καρκίνου. Αυτά είναι δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Τα νέα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα της ελληνικής κοινωνίας, επηρεάζουν τη δομή της ελληνικής οικογένειας. Η οικογένεια από εκτεταμένη, με τον παππου, τη γιαγιά και τους γονείς, έγινε πυρηνική, με την παρουσία μόνο των γονέων και, συνήθως, ενός μόνο παιδιού6. Η ενασχόληση, ως επί το πλείστον, με τον τομέα παροχής υπηρεσιών, κάνει την οικογένεια να εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από τον κρατικό παρεμβατισμό. Η εργασία και των δύο γονέων αλλάζει τον ρόλο τους μέσα στην οικογένεια
καθώς και τον τρόπο διαπαιδαγώγησης των παιδιών.
Οι αλλαγές αυτές έχουν επιπτώσεις στην υγεία των μελών της οικογένειας. Σε επίπεδο ψυχικής υγείας, τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών την αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου το κράτος, με τους παιδικούς σταθμούς, ή, δυστυχώς, ακόμη και η τηλεόραση, ενώ η διασκέδαση μετατρέπεται σε μηχανική και μοναχική, καταργώντας την ομαδικότητα που υπήρχε σε επίπεδο γειτονιάς.
Χάθηκε η ικανότητα της συνάφειας των συγγενικών δεσμών και μαζί της και το υποστηρικτικό συγγενικό περιβάλλον7. Τώρα το άτομο νιώθει πιο ευάλωτο και μοναχικό. Σε επίπεδο σωματικής υγείας, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου ανοίγει την κερκόπορτα για την κατανάλωση του πρόχειρου κι έτοιμου φαγητού, με ο,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία των μελών, ενώ από την άλλη μεριά, η πρόνοια και η φροντίδα φεύγουν από τα χέρια της οικογένειας και γίνονται κρατική υπόθεση, συχνά απρόσωπη και μηχανιστική.
Τέλος είναι δυνατόν, η Ορθόδοξη Παράδοση της ελληνικής κοινωνίας να αποτελέσει μία σοβαρή πρόταση για τη διατήρηση και την προαγωγή της υγείας του ατόμου. Η αξία του σώματος ως ναού και κατοικητηρίου του Θεού και ο καθαγιασμός του με την ενανθρώπηση του Χριστού και όχι η υποτίμησή του, η θεώρηση του ανθρώπου ως ενιαίας ψυχοσωματικής οντότητας με πνευματικές και υλικές ανάγκες, η ανεπανάληπτη αξία του ανθρώπινου προσώπου, οι αξίες της αγάπης, της πίστης και της ελπίδας, η συνεχής άντληση νοήματος ζωής, η αποφυγή των ακροτήτων και των υπερβολών με την πρακτική της εγκράτειας και της νηστείας, καθώς και η «ψυχοθεραπευτική» δράση της ένταξης του ατόμου μέσα στους κόλπους και τη ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητος, αποτελούν στοιχεία και πρακτικές της Ορθοδοξίας, που μπορούν να οδηγήσουν στη διατήρηση της σωματικής και πνευματικής υγείας του ατόμου.
1. Ματσούκας Ν., Νεοελληνικός πολιτισμός και Διανόηση. Θεσσαλονίκη, Πουρνάρα, 2006.
2. Μεταλληνός Γ., Παράδοση και Αλλοτρίωση. Αθήνα, Δομός, 2001
3. Ματσούκας Ν., Δογματική και Συμβολική Θεολογία Α – Εισαγωγή στη Θεολογική Γνωσιολογία. Θεσσαλονίκη, Πουρνάρα, 1996.
3. Ιωάννης Χρυσόστομος. Ομιλία εις την προς Ρωμαίους, 23:4 PG 60: 620.
4. Μάξιμος Ομολογητής. Προς Θαλάσσιον. PG 90:629D ’ 32A.
5. Μάξιμος Ομολογητής. Κεφάλαια διάφορα. 1:25 PG 90:1189.
6. Μπουγάτσος Κ., Κοινωνική διδασκαλία Ελλήνων Πατέρων. Αθήνα, Ιερά Αποστολική Διακονία, 1998.
7. Ιωαννίδης Α., Η ιατρική στην Καινή Διαθήκη και στους Πατέρες της Εκκλησίας. Θεσσαλονίκη, χ.ε, 1992.
8. Ευτυχιάδης Α., Φύση και Πνεύμα – Συμβολή στην ιατρικό φιλοσοφική σκέψη. Αθήνα, χ.ε, 1995.
9. Μοδιανός Μ., Κοινωνία και ψυχική Υγεία, Αθήνα, Καστανιώτη, 1989.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ε.ΡΩ. ΤΕΥΧΟΣ 13
Η/Υ ΠΗΓΗ:
Ενωμένη Ρωμηοσύνη: 14 Ιανουαρίου 2016.
