ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ.
Ότι μόνος Θεός η Αγία Τριάς είναι.
Είς μόνος και αληθινός Θεός είναι ο εν τριάδι υμνούμενος, και αυτόν κηρύττει όλη η Κτίσις, επειδή έχει το είναι εκ του αεί όντος Πατρός, και διοικείται και διακυβερνάται εν λόγω εκ του ζώντος Λόγου του αϊδίου Πατρός, και συνέχεται και μένει υπό του ζωοποιού Πνεύματος του Θεού του μόνου και ζώντος, περί και Αθανάσιος ο Μέγας, και Γρηγόριος ο θεορρήμων, και οι λοιποί Πατέρες ούτω δοξάζουσι.
Κληρικός: Αρκετά ενοήσαμεν, Δέσποτα, και τον λόγον τον κατά των πολυθέων ελλήνων. Ανάγκη δε είναι να γνωρίσωμεν τώρα σαφέστερον τον περί της Τριάδος λόγον, δια να ελκύσωμεν προς την γνώσιν της αληθείας εκείνους οι οποίοι αθετούσι τον Υιόν και το Πνεύμα του Θεού. Επειδή είναι πολλοί εκείνοι οι οποίοι αθετούν ασεβώς τον λόγον του Θεού και το Πνεύμα το Άγιον.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η.
Κατά Ιουδαίων και Σαββελίου και των λοιπών αθέων.
Αρχιερεύς: Δεν χρειάζεται σπουδή και αγώνες δια να αποστομώσωμεν αυτούς. Επειδή όλη η Αγία Γραφή παντού μαρτυρεί περί του λόγου του Θεού και του Αγίου Πνεύματος, την οποίαν Αγίαν Γραφήν λέγουν τάχα ότι την δέχονται εκείνοι οι οποίοι φρονούν τον Θεόν δίχα Λόγου και Πνεύματος. Όμως είναι άθεοι, μ’ όλον ότι νομίζουν ότι γνωρίζουν τον Θεόν. Κηρύττει ο τοιούτος εις τον εαυτόν του έναν Θεόν άλογον και άσοφον, χωρίς Πνεύμα, το ζων και χορηγούν εις όλους ζωήν. Όθεν άθεοι και αυτοί είναι, είναι ασεβείς και εναντίοι του Θεού.
Ημείς όμως δοξάζομεν έναν Θεόν τον Πατέρα με τον ενυπόστατον αυτού Λόγον και το ζωοποιόν Πνεύμα, καθώς παρελάβομεν και καθώς μας εδίδαξεν αυτός ο του Θεού Λόγος Ιησούς Χριστός, το απαύγασμα της δόξης, ο χαρακτήρ της υποστάσεως του Πατρός, όταν απέστειλε τους μαθητάς του να διδάξουν τα έθνη, παραγγείλας εις αυτούς να βαπτίζουν εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Διότι εδίδαξεν ομού και το ενιαίον και το τρισσόν της Τριάδος, αυτός ο είς της Τριάδος. Και οπόταν είπεν «εις το Όνομα», το ενιαίον της Τριάδος εκήρυξε. Διότι έν και αδιαίρετον και το όνομα, καθώς και η ουσία και η δύναμις και η ενέργεια μία. Όταν δε είπεν πάλιν «του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος», εκήρυξε τας τρεις υποστάσεις. Και οπόταν είπε «βαπτίζοντες αυτούς», πάλιν της μιάς Τριάδος κηρύττει την αυτήν και μίαν δύναμιν και ενέργειαν. Το δε βάπτισμα, γινόμενον δια της επικλήσεως της Τριάδος, δεν γίνεται απλώς, δηλαδή δεν καταβρέχεται απλώς ο βαπτιζόμενος, αλλά αναγεννάται και αναπλάττεται τη ενεργεία και δυνάμει και χάριτι του ενός ονόματος της παντοδυνάμου τριάδος.
Αυτήν την ομολογίαν θεολογεί και ο Ιωάννης εις την αρχήν του Ευαγγελίου ούτω γράφων: «Εν αρχή ην ο Λόγος» (σημαίνων τον Υιόν), «και ο Λόγος ην προς τον Θεόν» (διδάσκων τον Πατέρα), «και Θεός ην ο Λόγος» (παριστών το ομοούσιον του Υιού προς τον Πατέρα). «Ούτος ην εν αρχή προς τον Θεόν» (ότι ομοούσιος τω Πατρί και συνάναρχος), «πάντα δι’ αυτού εγένετο» (ότι συνδημιουργεί με τον Πατέρα). «Τω γαρ λόγω Κυρίου οι ουρανοί εστερεώθησαν», κατά τον Δαβίδ. Και «χωρίς αυτού εγένετο ουδέ εν ο γέγονε». «Πάντα εν Σοφία εποίησας», λέγει ο Δαβίδ προς τον Θεόν. «Και εν αυτώ ζωή ην», τούτο εστί το πνεύμα το θείον, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον , εν ω και ημείς ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν, το οποίον μένει και αυτόν ως Λόγος, και επαναπαύεται αϊδίως. Περί του οποίου πάλιν ο Ευαγγελιστής λέγει: «Όταν δε έλθη ο Παράκλητος, ον εγώ πέμψω υμίν παρά του Πατρός, το Πνεύμα της Αληθείας, ο παρά του Πατρός εκπορεύεται, εκείνος μαρτυρήσει περί εμού». Με το οποίον μας διδάσκει ο Κύριος ότι εκ του Πατρός εκπορεύεται το Πνεύμα και έρχεται προς ημάς και ενοικεί, όχι υποστατικώς αλλά κατά χάριν. Βλέπεις το μυστήριον του μόνου εν Τριάδι Θεού;
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ.
Τα άνω ειρημένα Ευαγγελικά λόγια κατά Σαββελίου ελέχθησαν, τα δε ακόλουθα εναντίον των Ιουδαίων και των λοιπών αθέων εθνών.
Αλλά τα μεν Ευαγγελικά λόγια τα είπαμεν δια τας βλασφημίας του Λίβυος Σαββελίου, ο οποίος δέχεται κατά τινά τρόπον το Ευαγγέλιον. Τώρα θέλομεν εκθέσει και από την παλαιάν Γραφήν περί του εν Τριάδι Θεού. Αυτόν τον εν Τριάδι Θεόν, όχι μόνον το Ευαγγέλιον αλλά και ο Μωυσής εν τω Νόμω και όλοι οι προφήτες εκήρυξαν. Ο μεν Μωυσής κηρύσσει παντού τον αεί όντα Θεόν και Πατέρα, και κατανοεί και το μυστήριον του Λόγου και Υιού του Θεού εκεί όπου λέγει ότι θείας ακούει φωνής, και δέχεται του Λόγου του ζώντος την ενέργειαν. Το γαρ ακούειν τι άλλο σημαίνει παρά το να ακούη λόγον του οποίου προεγνώρισε και την Σάρκωσιν; Πρώτον μεν, όταν είδε βάτον καιομένην και αυτόν τον του Θεού Λόγον συνομιλούντα με αυτόν εν σχήματι ανθρώπου. Επειδή, καθώς λέγει ο Βαρούχ, δια τους ανθρώπους «επί της γης ώφθη και τοις ανθρώποις συνανεστράφη». Και είπεν προς αυτόν τον Μωυσήν: «Εγώ ειμί ο Θεός Αβραάμ και ο Θεός Ισαάκ και ο Θεός Ιακώβ».
Αυτός ο οποίος εφάνη ως άνθρωπος εις τον Μωυσήν, και ο οποίος ονομάζεται Άγγελος εις την Γραφήν, αυτός ο ίδιος και Θεόν ονομάζει τον εαυτόν του, και τρεις Πατριάρχας αναφέρει λέγων: «Εγώ ειμί ο Θεός Αβραάμ και ο Θεός Ισαάκ και ο Θεός Ιακώβ». Δια να δείξει και με τούτο ότι αυτός ο σαρκωθείς εκ Παρθένου, θέλει φανερώσει το της Τριάδος μυστήριον. Επειδή δε εδέχθη ο Μωυσής τους λόγους του Θεού εις πλάκας λιθίνας, δεικνύων και με τούτο την δύναμιν του ζώντος Λόγου, και διδάσκων με έργα θαυμαστικά ότι εις τον Θεόν είναι Λόγος, και ότι θέλει σαρκωθεί αυτός ο Λόγος και θέλει παχυνθή ύστερον, και θέλει γραφή εις την Θεοτόκον Παρθένον ως εις πλάκα.
Ήκουσε και φωνήν θείαν πολλάκις ο Μωυσής εν τη Σκηνή, ανάμεσον της Κιβωτού, η δε φωνή είναι απήχημα λόγου, το οποίον των ζώντα Λόγον του ζώντος Πατρός εμαρτύρει. Υπεδέχθη και Πνεύμα Άγιον ο Μωυσής. Και ο Θεός, αφαιρών και σηκώνων από το Πνεύμα το οποίον ήτο επάνω εις αυτόν τον Μωυσήν, μετέδωκε και εις άλλους εβδομήκοντα πιστούς άνδρας, ως γέγραπται, και προεφήτευον και αυτοί. Ώστε προεγνώρισε και προεκήρυξεν ο Μωυσής και τον Πατέρα και τον Υιόν, όστις είναι ο Λόγος, και το Πνεύμα το Άγιον. Και οπόταν λέγει ο Μωυσής: «Είπεν ο Θεός, γενηθήτω φως», «Και είπεν ο Θεός, γενηθήτω το Στερέωμα». «Και είπεν ο Θεός, βλαστησάτω η Γη», τον Λόγον του Θεού διδάσκει. Και αυτός ο Λόγος είναι ζων, είς και μονογενής, καθώς και ο Θεός Πατήρ είναι είς, ζων και μόνος.
Και περί του Πνεύματος του Αγίου λέγει: «Και Πνεύμα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος» Και όταν ομιλή περί του ανθρώπου: «Και ενεφύσησεν εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής». Και εις τον Νώε: «Ου μη καταμείνη το Πνεύμα μου εν τοις ανθρώποις τούτοις». «Και Πνεύματος Αγίου επλήσθη η Σκηνή». Τόσον φανερά ο Μωυσής εκήρυξε δια πολλών περί του ζώντος Λόγου του Θεού και περί του Αγίου Πνεύματος.
Αλλά και ο Αβραάμ πρότερον απ’ αυτόν τον Μωυσήν, υποδεξάμενος τους τρεις άνδρας εν τη Δρυί τη Μαμβρή (τους οποίους αυτός έναν Θεόν φανερά εκήρυξε). Τον εν Τριάδι Θεόν εικόνισε, ο οποίος εφαίνετο εις άνδρας μεν τρεις, δια το ιδιάζον των υποστάσεων. Εκηρύττετο δε ο Θεός από τον Αβραάμ δια το ενιαίον της φύσεως, δια των οποίων και το μοναδικόν ομού, και το τριαδικόν εσημαίνετο της Τριάδος.
Προσέτι και ο Ισαάκ εγνώρισε και διέγραψε το μυστήριον της Τριάδος και της Σαρκώσεως του Λόγου, επειδή εγεννήθη εις τον καιρόν καθ’ ον είδεν ο Αβραάμ τους τρεις άνδρας. Ομοίως και την Σταύρωσιν και την Ανάστασιν του Χριστού, όταν ανεβιβάσθη εις το όρος από τον Πατέρα του, βαστάζων εις τους ώμους τα ξύλα, τα οποία προετύπουν τον Σταυρόν, και όταν συνεποδίσθη εις αυτά τα ξύλα δια να γείνη θυσία εις τον Θεόν και να σφαχθή. Και όταν ήκουσε την φωνήν του Θεού, η οποία τον του Θεού Λόγον εικονίζει, όστις έλεγεν εις τον Πατέρα του: «Μη επιβάλης την χείρα σου επί το παιδάριον». Και ότι ο Θεός Λόγος εκείνος ο οποίος ελάλησε, τούτο είναι φανερόν από όσα λέγει προς αυτόν τον Αβραάμ: «Νυν έγνων ότι ουκ εφείσω του υιού σου του αγαπητού δι’ εμέ». Αυτός λοιπόν ο Υιός του Υψίστου ήτο ο Άγγελος της μεγάλης βουλής. Αυτός ήτο εκείνος ο οποίος ωμίλησε με τον Πατέρα του, τον Αβραάμ, και επάλαισε με τον Ιακώβ, και ωνόμασε τον εαυτόν του Θεόν των Πατέρων, και τον ανεβίβασεν εν Πνεύματι Αγίω εις ύψος θεωρίας, δια του οποίου τον Λόγον εδέχθη ο Ιακώβ να ξενιτευθή και να φύγη από τον Ησαύ, και κλίμακα είδεν εις τον ύπνον του, η οποία έφθανεν εις τους ουρανούς, και επάνω εις αυτήν (η οποία εικόνιζε την Αγνήν Παρθένον, την μητέρα του σαρκωθέντος Λόγου) τον Θεόν καθεζόμενον. Και Λόγον εδέχθη να φύγη από τον πενθερόν. Και αποκαλύψεις θείας είδε φανερά, τα οποία όλα εκήρυξαν την δύναμιν του Θεού Λόγου και την ενέργειαν του Πνεύματος του Θεού, ενεργούσαν εις τους δικαίους εκείνους.
Αλλά ο Ιωσήφ εδέχθη δι’ ονείρων λόγους Θεού; Δεν ήτο πνευματοκίνητος; Πόθεν εις αυτόν η σοφία; Πόθεν αι λύσεις, τας οποίας έκαμε δι’ αυτής της σοφίας των αποριών του βασιλέως της Αιγύπτου και των υπηρετών του; Δεν ήσαν από την δύναμιν του θείου πνεύματος; Δεν προήρχοντο από την παντουργικήν δύναμιν της ζώσης Σοφίας του Θεού Λόγου;
Με αυτόν τον τρόπον σχεδόν εγράφη και εις όλους τους προφήτας «Λόγος Κυρίου, ος εγένετο προς Ησαΐαν υιόν Αμώς». Και «Λόγος Κυρίου ος εγένετο προς Ιερεμίαν τον του Χελκίου». Και εις τους λοιπούς πάλιν ούτω γέγραπται: «Αρχή Λόγου προς Ωσηέ». Και «Λόγοι Αμώς, ους είδενυπέρ Ιερουσαλήμ». Και «εγένετο Λόγος Κυρίου προς Μιχαίαν τον του Μωρασθεί». Και «Λόγος Κυρίου, ος εγενήθη προς Ιωήλ τον του Βαθουήλ». Και «τάδε λέγει Κύριος ο Αβδιού», το οποίον περί του λόγου εννοείται, καθώς και όλοι οι προφήται λέγουσι: «Τάδε λέγει Κύριος», τον Λόγον αυτού τον ζώντα κηρύττοντες. «Και εγένετο Λόγος Κυρίου προς Ιωνάν τον του Αμαθί, λέγων». Και ο Ναούμ λέγει: «Λήμμα Νινευί», το οποίον δεν δέχεται ο Ιερεμίας να το λέγει Λήμμα αλλά Λόγον. Αλλά και αυτός ο ίδιος Ναούμ παρακατιών λέγει: «Τάδε λέγει Κύριος, κατάρχων υδάτων πολλών». Και πάλιν: «Ιδού εγώ επί σε, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ». Και «Λήμμα ο είδεν Αββακούμ ο Προφήτης» (το οποίον σημαίνει κυριευόμενον και κινούμενον υπό Πνεύματος). Και ότι είναι Πνεύματος Αγίου το Λήμμα, άκουσον τον Προφήτην, ο οποίος λέγει: «Φοβερός επιφανής εστίν» (ο Θεός δηλονότι). «Εξ αυτού το κρίμα αυτού έσται». Τουτ’ έστιν ο Λόγος. Επειδή εξηγείται Λόγος το Κρίμα. Και το Λήμμα αυτού δι’ αυτού ελεύσεται», ήγουν από τον Θεόν Πατέρα θέλει εξέλθει το Πνεύμα το Άγιον. Βλέπει την δύναμιν του Πνεύματος εκ του Πατρός εκπορευομένου. Και πάλιν λέγει: «Επί της φυλακής μου στήσομαι του ιδείν τί λαλήσει εν εμοί». Και «επεκρίθη προς με Κύριος». Ιδού πάλιν ο Λόγος ενταύθα εννοείται. Αυτός και περί της ενσάρκου οικονομίας του Θεού Λόγου εδίδαξε λέγων: «Κύριε εισακήκοα την ακοήν σου και εφοβήθην». «Και ο Θεός από Θαιμάν ήξει». Και πολλά άλλα περί της σαρκώσεως αυτού. Προκηρύττεται η σάρκωσις του λόγου και εν οις λέγει: «προ προσώπου αυτού προπορεύσεται Λόγος». Και «Λόγος Κυρίου, ος εγενήθη προς Σοφονίαν τον του Χουσί». Και «εγένετο Λόγος Κυρίου εν χειρί Αγγαίου του Προφήτου λέγων». Και «εγένετο Λόγος Κυρίου προς Ζαχαρίαν τον του Βαρουχίου λέγων». Ούτως και περί της σαρκώσεως του Λόγου είπε πολλά. Και «Λήμμα Λόγου Κυρίου επί τον Ισραήλ εν χερσί Αγγέλου αυτού», ήτοι του Μαλαχίου. Εδώ Λήμμα Λόγου εννοείται η δύναμις του Πνεύματος και του Λόγου, ο οποίος Μαλαχίας και το όνομα του Θεού επιφανές λέγει εν τοις έθνεσι.
Βλέπεις ότι οι Προφήται εκήρυξαν τον Λόγον του Θεού και το Πνεύμα. Άθεος λοιπόν είναι όστις δεν κηρύττει αυτά. Και αυτός δε ο Δαβίδ «πάντα εν σοφία εποίησας», κράζει πολλάκις προς τον Θεόν. Και «Ο Λόγος σου, Κύριε, διαμένει εν τω ουρανώ εις γενεάν και γενεάν έως του αιώνος», και ότι «τω Λόγω Κυρίου εστερεώθησαν οι ουρανοί». Μαρτυρεί και ότι η δύναμίς του είναι το Πνεύμα του στόματος αυτού, και δέεται να εγκαινιασθή αυτό το Πνεύμα εις τα έγκατά του, και να μη στερηθή από αυτό, και φανερά κηρύττει τον Θεόν και Πατέρα συν τω Λόγω και τω Πνεύματι, και όλος ο χορός δικαίων τον Λόγον του Θεού και το Πνεύμα διδάσκουσι.
Συμεών Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, Τα Άπαντα.
Εκδόσεις Βασ. Ρηγοπούλου, Καρόλου Ντηλ 4, Θεσσαλονίκη.
Θεσσαλονίκη 2001, ακριβής ανατύπωσις εκ της εν έτει 1882 γενομένης τετάρτης εκδόσεως.
***
Επιμέλεια κειμένου, Δημήτρης Δημουλάς.
