Παραδέχεσαι αναμφισβήτητα πως ο Γρηγόριος Ε’ ασχολούνταν και με εξωτερικά και πολιτικά θέματα, παίρνοντας θέση και ενεργώντας κατά τρόπο σαφή και υπεύθυνο. Ωστόσο δεν μπορείς να δεχτείς αληθινό το χαρακτηρισμό του Γ. Κορδάτου ως φεουδαρχικό για τους εξής λόγους. Ο χαρακτήρας κοινωνικός – οικονομικός της οθωμανικής αυτοκρατορίας προσδιοριζόταν και διατηρούνταν από το Σουλτάνο και την κυβέρνησή του και όχι από το πατριαρχείο με τη σύνοδό του. Ακόμα η καταγωγή και η προέλευση του Γρηγορίου Ε’ ήταν από τα κατώτερα λαϊκά στρώματα των υποδούλων. Και οι οδυνηρές περιπέτειες του βίου του, εκθρονισμοί και εξορίες αποδεικνύουν το Γρηγόριο Ε’ ολότελα στερημένο αριστοκρατικής προστασίας και απαλλαγμένο φεουδαρχικής πολυτέλειας και αντιλήψεως για τη ζωή και τα έργα του.
Όλοι οι ιστορικοί σου κάνουν λόγο για την αντίθεση του Γρηγορίου Ε’ στις προσπάθειες της Γαλλικής προπαγάνδας να ξεσηκωθούν οι υπόδουλοι Έλληνες χριστιανοί εναντίον του σουλτάνου το 1797. Μερικοί ιστορικοί σου προβάλλουν σαν εξήγηση της συμπεριφοράς του πατριαρχείου και του Γρηγορίου Ε’ ότι: «ήταν συντηρητικός… η ορθοδοξία ήταν συντηρητική…. Πολεμούσε κάθε προοδευτικό κίνημα»! μελετώντας προσεκτικότερα και ερευνώντας περισσότερες πηγές θα σχημάτιζες αντικειμενικότερη γνώμη: ο συντηρητισμός της ορθοδοξίας και του Γρηγορίου Ε’ βρισκόταν στο θρησκευτικό και εθνικό επίπεδο στηριγμένος˙ και αρνούμενος τη δυτική προπαγάνδα πρόβαλε τη χριστιανική ελληνική συνείδηση στενά δεμένη με τη βυζαντινή παράδοση.
Ένα πλήθος πηγών έρχεται να σ’ ενημερώσει για τα απίθανα τυχοδιωκτικά σχέδια των δυτικών στους αιώνες εκείνους. Ο Γάλλος περιηγητής και πρόξενος στην ανατολή JEAN COPPIN λ.χ. το 1686 είχε κυκλοφορήσει μελέτη για τη «διανομή του Μορέως» με τις εξής προτάσεις: «Μ’ όλο που η έκτασή του είναι μικρή, επιβάλλεται να λάβουν όλοι μερίδιο, διότι αποτελεί προγεφύρωμα στη θάλασσα του Αιγαίου. Η αγιότης του (ο Πάπας) θα λάβει τη μισή Αρκαδία και την υπόλοιπη θα την παραχωρήσει στους δούκες της Μοδένας και της Πάρμας. Ο βασιλιάς της Γαλλίας θα λάβει την επαρχία της Κορίνθου, κατάλληλη για το στόλο εξαιτίας του λιμανιού της. Στο βασιλιά της Ισπανίας θα δοθεί η επαρχία του Άργους. Στο βασιλιά της Αγγλίας η Λακεδαίμων. Στο βασιλιά της Πορτογαλίας η Σικυών. Οι δούκες της Σαβοΐας και της Φλωρεντίας και η δημοκρατία της Γένοβας θα λάβουν από ένα τμήμα της Ήλιδος, θα τους δοθούν όμως και αλλού ανταλλάγματα». Κ. Σιμόπουλου, ξένοι ταξιδιώτες και περιηγητές στην Ελλάδα, τόμ. Α’, σελ. 474, 475.
Στα 1730- 1735 μ. Χ. είχε κυκλοφορήσει το σχέδιο του Ισπανού πρωθυπουργού ALBERTON σ’ όλες τις αυλές μικρών και μεγάλων χριστιανών ηγεμόνων της Ευρώπης σχέδιο «σταυροφορίας για την κατάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας». Η εκδίωξη των τούρκων από τη βαλκανική θα γινόταν με τη βοήθεια και τη συμμετοχή των υποδούλων χριστιανών Ελλήνων, που οπωσδήποτε θα εξεγείρονταν κατά του δυνάστη τους. Και ύστερα; Ύστερα – σύμφωνα με το… μεγαλόπνοο σχέδιο του Ισπανού πρωθυπουργού – θα γινόταν διανομή των Ελληνικών χωρών μεταξύ των χριστιανών συμμάχων Γερμανών, Ρώσων, Πολωνών, Σουηδών, Γάλλων, Ισπανών, Άγγλων, Σικελών, Πορτογάλων, Βενετών, Ολλανδών, Γενοβέζων, Ελβετών κ.λ.π. Η Βενετία λ. χ. θα προσαρτούσε την Πελοπόννησο, η Γένοβα τη Ρούμελη, η Πρωσία την Εύβοια, η Ολλανδία τη Ρόδο η Αγγλία την Κρήτη. Όσο για τα νησιά του Αιγαίου θα προσφέρονταν κατά τον ALBERTON δώρα στους συμμάχους στρατηγούς, που θα διακρίνονταν στην εκστρατεία. Κ. Σιμόπουλου, ξένοι ταξιδιώτες και περιηγητές στην Ελλάδα, τόμ. Α’, σελ. 473 – 475.
Ύστερα απ’ όλα αυτά έρχεσαι να παραδεχτείς τη στάση δυσπιστίας και την αντίθεση του Γρηγορίου Ε’ σε κάθε ξένη προπαγάνδα, επομένως και στην προπαγάνδα των Γάλλων εν ονόματι των ιδεών της Γαλλικής επαναστάσεως, ως τη μόνη συνετή, επιβεβλημένη και ωφέλιμη θέση για τον ελληνισμό. Και από την Ελληνική Νομαρχία θεωρούνταν ως μεγαλύτερο κακό ν’ απελευθερωθούν οι Έλληνες από τους τούρκους με τη βοήθεια ξένων λαών, επειδή αυτό δε θα σήμαινε απελευθέρωση, αλλά μια νέα υποδούλωση. Τέλος και από το σατιρικό στιχούργημα «Ρωσσαγγλογάλλος» διαπιστώνεις την απογοήτευση των Ελλήνων απ’ όλους τους ξένους.
Εξάλλου σκέψου και τούτο: Η Γαλλική επανάσταση είχε και κηρύγματα αθεϊστικά, αντιχριστιανικά και αντικληρικά. Μπορούσε να τα δεχτεί ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, πατριάρχης μορφωμένος και ορθοτομών τον λόγον της Αληθείας; Και σε ποιους δημοκρατικούς Γάλλους προπαγανδιστές να εμπιστευθεί ο Γρηγόριος Ε’ και να ενστερνισθεί τις ιδέες του; Σ’ αυτούς που εξαπολύθηκαν με τους κατακτητικούς κατακλυσμικούς Ναπολεοντείους πολέμους σ’ ανατολή και δύση, νότο και βορρά ή σ’ εκείνους που νέοι αγωνίζονταν για ισότητα – ελευθερία – αδελφοσύνη, άλλ’ ώριμοι μεταστράφηκαν σε οργανωτές και μισθοφόρους πολεμιστές για λογαρισμό των μουσουλμάνων του Μωχάμετ Άλυ και του Ιμπραήμ της Αιγύπου;
Αλλά για ποιο λόγο να μην αντιταχθεί αργότερα το 1807 ο Γρηγόριος Ε’ στους Άγγλους; Μέχρι τότε και για μια δεκαπενταετία η Αγγλία – ως επίσημο κράτος – δεν έδειξε καμιά ευαισθησία για τους υπόδουλους Έλληνες. Και λίγα χρόνια αργότερα η αγοραπωλησία της Πάργας, από τους Άγγλους στον Αλή πασά έδωσε ένα μέτρο της κυνικότητας των ξένων για τους υπόδουλους Έλληνες.
Ίσως και να δικαίωνες – αναφερόμενος στην πολιτεία και στα έργα του πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ – τη φράση του Μπενζαμέν Κουστάν ότι «ορθοδοξία δεν είναι θρησκεία, είναι πολιτική». Ούτε θα λησμονούσες – προκειμένου να κρίνει την πολιτεία και τα έργα του Γρηγορίου Ε’ τη ρήση του Μέντελσον Βαρθόλδη πως ο πατριάρχης της Κων/πόλεως ήταν «αυτοκράτορας των Ελλήνων αιχμάλωτος στα χέρια του Σουλτάνου», ούτε και την επιγραμματική γνώμη του PROKES OSTEN πως ήταν «δέσμιος βασιλιάς δέσμιου λαού».
Θα παραδεχόσουν βέβαια πως και τα κηρύγματα της Γαλλικής επαναστάσεως είχαν για τους υπόδουλους Έλληνες γόνιμο μήνυμα. Πλην όμως η δημιουργία μιας εξωτερικής ιδεολογίας δεν μπορούσε μόνη της να γίνει επαναστατικό μέσο˙ και ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ πρόκρινε την πολιτική της υποταγής φαινομενικά μα ουσιαστικά την πολιτική της συναρμογής του Γένους, της διατηρήσεως ακέραιων των ελληνικών δικαιωμάτων στην Κων/πολη, και σ’ όλη την οθωμανική αυτοκρατορία και την τακτική της συνεχούς παρουσίας του ορθόδοξου οικουμενικού πατριαρχείου.
Πάντως ο Γρηγόριος Ε’ είτε πατριάρχης, είτε εξόριστος ασκητής στο άγιο όρος, ήταν προσιτός σ’ όλους τους υπόδουλους Έλληνες, που μπορούσαν να το συναντήσουν οπουδήποτε κι οποτεδήποτε και να του κάνουν λόγο για ο,τιδήποτε. Έχεις μαρτυρίες – αποδείξεις λ.χ. για το Θ. Κολοκοτρώνη Μιχ. Οικονόμου του γραμματικού του, ότι συνάντησε το Γρηγόριο Ε» στον Άθωνα, για την Μπουμπουλίνα πως τον επισκέφθηκε στην Κων/πολη και για τους φιλικούς πως εύκολα τον πλησίαζαν και του μιλούσαν για όλα. Έχεις επιπλέον και την επιστολογραφία του Γρηγορίου Ε’ με πολλούς υπόδουλους Έλληνες, σημαίνοντες και ασήμους. Γι’ αυτό συμφωνείς να αποκλειστεί ως αστήρικτος και άδικος ο χαρακτηρισμός του «αντιδημοκρατικού» για το Γρηγόριο Ε’. Και σημείωσε ότι και οι φρικτές αποφάσεις των αφορισμών (εικονικών βέβαια) είχαν ληφθεί από τη σύνοδο των αρχιερέων του πατριαρχείου και καμιά πληροφορία δε βρίσκεις για διαφωνία έστω και ενός συνοδικού. Η ομοφωνία των συνοδικών αποτελεί ένα δείγμα της εύστοχης τακτικής του Γρηγορίου Ε’ στις τόσο κρίσιμες στιγμές του Γένους.
Συνεχίζεται. …
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
