Ο Μαξέντιος, ο γυιός του Μαξιμιανού Ερκούλιου, για τον οποίο
μόλις έγινε λόγος παραπάνω,
όντας υψηλόβαθμος αξιωματικός μέχρι το 306, κατέλαβε την εξουσία με τη βοήθεια των πραιτωριανών. Φαίνεται πως για μικρό χρονικό διάστημα παραμερίστηκε από τον καίσαρα Σεβήρο, αλλά το 307, με τη βοήθεια του πατέρα του, που αυτοανακλήθηκε στην εξουσία να βοηθήσει το γυιό του, ο Σεβήρος εξοντώθηκε με προδοσία.1 Στη συνέχεια ο Μαξέντιος είχε το πρόβλημα ν’ απαλλαγεί από την πατρική συνδιοίκηση, πράγμα το οποίο, όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, πέτυχε με τη βοήθεια των πραιτωριανών του.
Ο Μαξέντιος ανατράφηκε από τους πραιτωριανούς για να είναι τύραννος, παρά αυτοκράτορας, γράφει ο ιστορικός Σωκράτης ο Σχολαστικός.2
Η Ιταλία και η βόρεια Αφρική, που ήταν υπό τη δικαιοδοσία του, στέναζαν. Πολλούς ανθρώπους έστειλε στο θάνατο και πολλές αγριότητες διέπραξε. Άρπαζε τις συζύγους και τις κόρες των συγκλητικών, τις ατίμαζε και τις ξανάστελνε στο σπίτι και στους άνδρες τους. Συχνά παραχωρούσε στους αξιωματικούς, που συμπαθούσε ιδιαίτερα, τη θαυμάσια βίλα ή την όμορφη σύζυγο ενός συγκλητικού. Όταν όμως προσπάθησε να διαπράξει τα παρόμοια και σε χριστιανές γυναίκες, δεν κατάφερε τίποτα, γιατί εκείνες παραχωρούσαν προθυμότερα τη ζωή τους στο θάνατο, παρά το σώμα τους στη διαφθορά.3
Ακόμα και εκείνοι οι συγγραφείς, που με ξεχωριστή ικανοποίηση μιλούν για τα δήθεν ελαττώματα του Κων/νου, ομολογούν ομόφωνα πως ο Μαξέντιος ήταν σκληρός, αρπακτικός και ακόλαστος σαν τον πατέρα του.
Όνειρο του Μαξέντιου ήταν να γίνει μόνος κυρίαρχος στην αυτοκρατορία και διακήρυξε την απόφασή του να επιτεθεί εναντίον του Κων/νου. Επεδίωξε αφορμές να κάνει τον πόλεμο στον Κων/νο, αναφέρει και αυτός ακόμα ο Ζώσιμος («προφάσεις αναζητεί του προς Κων/νον πολέμου»). Τελικά μεταχειρίστηκε το πρόσχημα ότι ο Κων/νος ήταν υπεύθυνος του θανάτου του πατέρα του, που ο ίδιος είχε εκδιώξει κακήν κακώς από τη Ρώμη.4 Ο τύραννος αποτόλμησε επιπόλαια να προκαλέσει έναν τρομερό αντίπαλο, γκρεμίζοντας τ’ αγάλματά του. Και άρχισε να προετοιμάζεται να εισβάλλει στις γαλλικές επαρχίες του γαμπρού του.
Ο Κων/νος δεν άργησε να πληροφορηθεί για τις πολεμικές προετοιμασίες του κουνιάδου του και άρχισε ταχύτατα και ο ίδιος τις δικές του. Μεταγενέστεροι ιστορικοί βεβαιώνουν ότι οι Ρωμαίοι του έστειλαν πρεσβεία και τον παρακάλεσαν να τους σώσει από τον τύραννο.5
Σαν τελείωσε τις προετοιμασίες του, διάβηκε τις Άλπεις με το στράτευμά του το Σεπτέμβριο 312, νίκησε το ιππικό του Μαξέντιου στο Τορίνο και τη Μπούρσια, κατέλαβε τη Βερόνα, κυρίευσε τη βόρεια Ιταλία και προήλασε μέχρι τη Μουλβία (ή Μιλβία) Γέφυρα του Τίβερη, δυο χιλιόμετρα έξω από την τότε Ρώμη (26 Οκτωβρίου 312 μ. Χ.), όπου τα στρατεύματα του Μαξέντιου είχαν παραταχθεί για την τελειωτική μάχη στη δεξιά όχθη του ποταμού.
Την παραμονή της μάχης, 27 Οκτωβρίου, καθώς μας πληροφορεί ο Ευσέβιος, και ενώ ο Κων/νος συλλογιζόταν με ποιον τρόπο θ’ αντιμετώπιζε τα πολυαριθμότερα στρατεύματα του Μαξέντιου, είδε τ’ απομεσήμερο με τα ίδια του τα μάτια, κάτω από τν ολόλαμπρο ήλιο, παράξενο φωτεινό σημείο στον ουρανό.
Παραθέτουμε ερμηνευμένο το σχετικό κείμενο του Ευσεβίου:
«Καθώς τόσο θερμά προσευχόταν και ικέτευε ο βασιλιάς, του παρουσιάστηκε παραδοξότατη θεοσημία, για την οποία, αν μου μιλούσε κάποιος άλλος, δε θα μου ήταν εύκολο να πιστέψω, ενώ στα όσα μας διηγήθηκε ο νικητής βασιλιάς, τα οποία γράφω ύστερα από πολλά χρόνια, από τότε που μας τα γνωστοποίησε και με όρκους επιβεβαίωσε το λόγο του, ποιος θα μπορούσε ν’ αμφιβάλει και να μη πιστέψει στην αφήγηση; Όταν μάλιστα και ο χρόνος, που πέρασε μετά από αυτά, επιβεβαίωσε την αλήθεια της πληροφορίας. Γύρω στο μεσημέρι, και ενώ έγερνε ο ήλιος προς το δειλινό, είπε ότι είδε με τα ίδια του τα μάτια στον ουρανό τρόπαιο Σταυρού πάνω από τον ήλιο που συνίστατο από φως και γραφή μαζί και που έλεγε «Τούτω νίκα». (σ’.σ’. Οι άλλοι αρχαίοι συγγραφείς προσθέτουν και την πρόθεση «εν» μπροστά από τις λέξεις «τούτω νίκα».*
*Στην Αγγλική το «Εν τούτω νίκα» έχει μεταφραστεί από τον Άγγλο ιστορικό Gibbon “By This Conquer”, δηλαδή «Με αυτό κατακτάς»! Ήταν η εποχή που οι συμπατριώτες του ιστορικού είχαν το νου τους μονάχα στις κατακτήσεις! Τη μετάφραση αυτή ακολούθησαν ο Richardson και άλλοι πολλοί ιστορικοί. Αλλά η απόδοση αυτή είναι παραπλανητική. Διότι, αφού conquer σημαίνει κατακτώ, κυριεύω, κυριαρχώ, νικώ, ο αγγλόφωνος αναγνώστης της μετάφρασης θα βρεθεί σε πλάνη, αν δεν προσδώσει στο ρήμα αποκλειστικά την τελευταία από τις παραπάνω έννοιες. Και θα διερωτάται πόσο δίκαιος είναι ο Θεός, όταν παροτρύνει τον Κων/νο να επιτύχει… κατακτήσεις με το Σταυρό! Ο Ελληνοαμερικανός συγγραφέας Kousoulas, στο ιστορικό βιβλίο του, για το οποίο γίνεται λόγος παρακάτω, αποδίδει σωστά το νόημα του μηνύματος με την περίφραση: «With this, emerge victorious» (Με αυτό βγαίνεις νικητής).
Και ο Ευσέβιος συνεχίζει: «Στο θέαμα αυτό θαμπώθηκαν και ο ίδιος και ολόκληρο το στράτευμα, το οποίο βρισκόταν σε πορεία και ακολουθούσε και είδε το θαύμα. Και αναρωτιόταν λέγοντας τι άραγε σημαίνει αυτό το σημείο του ουρανού. Καθώς αναλογιζόταν αυτό και συλλογιζόταν, έπεσε η νύχτα. Ενώ κοιμόταν, ο Χριστός του Θεού μαζί με το σημείο που εμφανίστηκε στον ουρανό παρουσιάστηκε σ’ αυτόν και τον συμβούλεψε να κατασκευάσει ομοίωμα εκείνου του σημείου προς βοήθειάν του στη συνάντηση με τους εχθρούς».6
Ο Ευσέβιος μας πληροφορεί ότι ο Κων/νος, ο οποίος ακόμα τότε κυμαινόταν μεταξύ χριστιανισμού και ηλιολατρίας, στη θέα του οράματος αρχικά ανησύχησε πολύ εξαιτίας της αμφιβολίας του για το τι προμήνυε το σημείο. (Περισσότερα για το όραμα και την ιστορικότητά του θα διαβάσει ο αναγνώστης στο κεφάλαιο «Η ιστορικότητα του οράματος του Κων/νου»).
Με το ξημέρωμα της άλλης μέρας ο Κων/νος μίλησε για το θαύμα και το όνειρο στους φίλους του. Και έπειτα, καλώντας όσους εργάζονταν στην επεξεργασία του χρυσού και των πολύτιμων λίθων, κάθισε ανάμεσά τους – καθώς γράφει ο Ευσέβιος – και περιέγραψε όσα είχε δει στον ουρανό και στ’ όνειρό του. Με εντολή του ύστερα και με τις δικές του υποδείξεις εκείνοι κατασκεύασαν το Λάβαρο ως εξής:
Σύμφωνα με τα γραφόμενα του Ευσεβίου, σ’ ένα ψηλό επίχρυσο (κατ’ άλλους επάργυρο) κοντάρι τοποθετήθηκε εγκάρσια επίχρυση κεραία, κατά τρόπο που να σχηματίζει Σταυρό. Στην κορυφή του Σταυρού τοποθετήθηκε το Μονόγραμμα του Χριστού (το σύμπλεγμα των γραμμάτων Χ και Ρ), μέσα σε στεφάνι, κατασκευασμένο και αυτό από πολύτιμους λίθους και χρυσό (κατ’ άλλους ασήμι). Από τις άκρες της οριζόντιας κεραίας του Σταυρού κρεμάστηκε κόκκινο, χρυσοΰφαντο πανί, κοσμημένο με πολύτιμα πετράδια, που έφερε πάνω του τις εικόνες του Κων/νου και των δύο μεγαλύτερων γυιών του και το μήνυμα του οράματος: ΕΝ ΤΟΥΤΩι ΝΙΚΑ.
Το Λάβαρο ήταν «απερίγραπτης ομορφιάς για το θεατή», γράφει ο Ευσέβιος και προσθέτει ότι και ο ίδιος το είδε κάποτε με τα μάτια του («Οφθαλμοίς δε και ημάς ποτέ συνέβη παραλαβείν»). Επίσης με εντολή του Κων/νου το ίδιο σύμπλεγμα των γραμμάτων σχεδιάστηκε με χρώμα από τους στρατιώτες του στις ασπίδες τους. Ο ίδιος το χάραξε μπροστά στο κράνος του.7
Ο Οπτατιανός Πορφύριος και ο Λακτάντιος επιβεβαιώνουν τον Ευσέβιο για το Μονόγραμμα του Χριστού, που οι στρατιώτες του Κων/νου σχεδίασαν με χρώμα πάνω στις ασπίδες τους.8 Το ίδιο και οι ιστορικοί Σωκράτης,9 Ρουφίνος10 και Σωζομενός.11
Ο Φιλοστόργιος αναφέρει ότι το μήνυμα ήταν στα λατινικά, ο Αρτέμιος ότι τα γράμματα του μηνύματος ήταν χρυσά, ο Σωζομενός εκφράζει την άποψη ότι δεν ήταν λέξεις αλλά άγγελοι. Όπως σε κάθε υπερκόσμιο γεγονός, έτσι και σ’ αυτό οι αμφισβητήσεις, οι παρανοήσεις, οι παρερμηνείες, οι καχυποψίες, οι κακοπιστίες δεν έλειψαν ούτε θα λείψουν.
Από την άλλη πλευρά ο Μαξέντιος πέρασε τη νύχτα στις θυσίες και τη μαντική.12
Τ’ αντίπαλα στρατεύματα ήταν άνισα. Οι συγγραφείς της εποχής δίνουν διαφορετικά νούμερα δυνάμεων, όλοι όμως δέχονται τη συντριπτική αριθμητική υπεροχή των στρατευμάτων του Μαξέντιου. Ένας μιλάει για 25.000 άνδρες του Κων/νου έναντι 100.000 του Μαξέντιου, άλλος κάνει λόγο για 90.000 πεζικό και 8.000 ιππικό του Κων/νου έναντι 170.000 πεζικού και 18.000 ιππικού του αντιπάλου του. Τελικά από το κείμενο ενός πανηγυρικού λόγου πληροφορούμαστε ότι ο Κων/νος άφησε πίσω του πολύ μεγάλη δύναμη να περιφρουρήσει τα σύνορα και έφτασε στη Ρώμη με 40.000 στρατό, για ν’ αντιμετωπίσει τις 100.000 του Μαξέντιου.
Η πολύκροτη μάχη έγινε την επόμενη μέρα 28 Οκτωβρίου 312 μ. Χ.
Από το Ζώσιμο, αδυσώπητο εχθρό του νικητή αυτοκράτορα, αντλούμε τις παρακάτω πληροφορίες για τη μάχη:
Ο Μαξέντιος πριν από τη μάχη διηύθυνε τις στρατιωτικές διαδικασίες με ικανούς στρατηγούς, παραμένοντας ο ίδιος μέσα στη Ρώμη, επειδή οι μάντεις είχαν προβλέψει ότι, εάν έβγαινε έξω απ’ αυτή, η πόλη θα χανόταν. Θυσίασε στους θεούς και συμβουλεύθηκε τους σιβυλλικούς χρησμούς σχετικά με τον επικείμενο πόλεμο. Όμως μια άλλη πρόβλεψη του φάνηκε πιο ευνοϊκή: «Τον επί βλάβη πράττοντα Ρωμαίων οικτρώ θανάτω περιπεσείν»,13 δηλαδή, οποιοσδήποτε σχεδίαζε κάποια ζημιά στους Ρωμαίους, θα είχε έναν άθλιο θάνατο. Ο Μαξέντιος νόμισε ότι ο επερχόμενος Κων/νος ήταν εκείνος, που σχεδίαζε το κακό στους Ρωμαίους, επειδή ερχόταν να καταλάβει την πόλη, και ήταν βέβαιος ότι εκείνον θα έβρισκε η συμφορά.
Έβγαλε λοιπόν το στρατό του έξω από την πόλη και βάδισε μαζί του πέρα από την αυτοσχέδια γέφυρα, την κατασκευασμένη με ξύλα για προσωπική του χρήση.
Τότε ένας άπειρος αριθμός κουκουβαγιών πέταξε κάτω και κάλυψε το τείχος. Ο Κων/νος διέταξε τους άνδρες του να πάρουν τα όπλα τους. Και καθώς οι δυο στρατοί βρέθηκαν αντιμέτωποι, ο Κων/νος έστειλε το ιππικό του εναντίον του εχθρού, το οποίο χτύπησε με τόση βιαιότητα, ώστε τον έφερε σε αναταραχή και σύγχυση.
Δόθηκε το σήμα προς το πεζικό και εκείνο μπήκε στη μάχη σε κανονική διάταξη. Ενώ μια λυσσαλέα μάχη είχε αρχίσει, οι Ρωμαίοι οι ίδιοι και οι ξένοι σύμμαχοί τους ήταν απρόθυμοι να διακινδυνεύσουν τις ζωές τους, καθώς επιθυμούσαν ν’ απελευθερωθούν από την πικρή τυραννία, με την οποία ήσαν φορτωμένοι. («Οι εκ της Ιταλίας σύμμαχοι προς το κινδυνεύειν απώκνουν, απαλλαγήν ευρείν πικράς ευχόμενοι τυραννίδος.»).14 Αλλά και τ’ άλλα στρατεύματα είχαν απώλειες σε μεγάλους αριθμούς, είτε πατημένους από τα άλογα είτε σκοτωμένους από το πεζικό. Καθώς το ιππικό κράτησε για πολύ το έδαφός του ο Μαξέντιος διατηρούσε μερικές ελπίδες, άλλ’ όταν εκείνο έκανε πίσω, έτρεξε και αυτός μαζί με τους άλλους κατά τη γέφυρα, να περάσει πέρα, να γλυτώσει. Τα ξύλα όμως της γέφυρας δεν ήταν πολύ ισχυρά ν’ αντέξουν ένα τόσο μεγάλο φορτίο. Τσακίστηκαν και ο Μαξέντιος με πολλούς άλλους βυθίστηκε στο νερό και παρασύρθηκε από το ρεύμα του ποταμού.
Ο Ευσέβιος δίνει την παρακάτω πληροφορία για τον πνιγμό του Μαξέντιου: «Ο Μαξέντιος και οι γύρω του οπλίτες και φρουροί του βούλιαξαν στο βυθό, όπως ο λίθος, όταν φεύγοντας με την εκ Θεού δύναμη του Κων/νου περνούσε το ποτάμι, το οποίο, καθώς είχε καλά ζεύξει και γεφυρώσει, είε σκαρώσει μηχανή καταστροφής κατά του εαυτού του».15
Και ο παγανιστής ιστορικός Βίκτωρ Αυρήλιος διευκρινίζει ότι ο Μαξέντιος πνίγηκε από το βάρος της θωράκισής του, ενώ οι στρατιώτες του υποχώρησαν μπροστά στους σκληραγωγημένους οπαδούς του Κων/νου, που επιτέθηκαν με την ορμητική παρακίνησή του και τη θέα του Σταυρού.16
Την άλλη μέρα κάποιοι Ρωμαίοι βρήκαν το πτώμα του Μαξέντιου, έκοψαν το κεφάλι του, το κρέμασαν σε μια λόγχη και το περιέφεραν στην πόλη, καθώς μας πληροφορεί ο παγανιστής ιστορικός Πραξαγόρας,17 και όλα αυτά δίχως να έχει γνώση ο Κων/νος. Αλλά και αυτό το γεγονός κάποιοι συγγραφείς, κυρίως των νεότερων χρόνων, που δεν συμπαθούν τον Κων/νο, σπεύδουν να το καταλογίσουν εις βάρος του ως αγριότητα.
Αυτό ήταν το τέλος του Μαξέντιου. Πνιγμός στον Τίβερη σε ώρα μάχης. Και είναι εντελώς ακατανόητο να καταλογίζει κανείς «εγκληματική ευθύνη», δηλαδή δολοφονία(!) στον Κων/νο, επειδή ο Μαξέντιος, κατάφορτος με τη σιδερένια πανοπλία του, βρέθηκε στον πάτο του Τίβερη. Και όμως οι παλιοί παγανιστές και φανατισμένοι εχθροί του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα, αλλά και οι σημερινοί εχθροί του, τον κατηγορούν ως «δολοφόνο του κουνιάδου του»!
Η σύγκλητος και ο λαός της Ρώμης άνοιξαν τις πύλες της πόλης και υποδέχτηκαν με λαμπρότητα ως ελευθερωτή και σωτήρα τον Κων/νο, που μπήκε θριαμβευτικά στη Ρώμη. Ιδού πως ο Ευσέβιος περιγράφει τη θριαμβευτική είσοδο του Κων/νου στην αιώνια πόλη:
«Όταν έμπαινε πανηγυρικά στη Ρώμη, οι πάντες σύσσωμοι υποδέχτηκαν με επευφημίες και μεγάλη χαρά τον λυτρωτή και σωτήρα και ευεργέτη, και οι γυναίκες κουβαλώντας τα νήπια μαζί με τη σύγκλητο και τους διάσημους και ολόκληρο τον δήμο των Ρωμαίων με λαμπερά μάτια και χαρούμενες τις ψυχές τους. Εκείνος δε, καθώς κατείχε έμφυτη την ευσέβεια στο Θεό, χωρίς να επηρεάζεται καν από τις ζητωκραυγές, μήτε να ξιππάζεται από τους επαίνους, γιατί είχε εξαιρετική συναίσθηση ότι ο Θεός τον βοήθησε, διατάζει να ανατεθεί το τρόπαιο του σωτήριου πάθους (το Λάβαρο με το Σταυρό) στο άγαλμά του, και μάλιστα να το κρατεί στο δεξιό του χέρι και να το στήσουν στον τόπο των δημοσιεύσεων της Ρώμης, και αφού το έστησαν, εντέλλεται να εγχαραχθεί τούτη η επιγραφή στη Ρωμαϊκή γλώσσα: ¨Με τούτο το σωτηριώδες σημείο, με το αληθινό σύμβολο της ανδρείας αφού έσωσα την πόλη σας από το ζυγό του τυράννου, την απελευθέρωσα, και ακόμη τον δήμο των Ρωμαίων ελευθερώνοντας, με την αρχαία αίγλη και λαμπρότητα αποκατέστησᨻ.18
Και όντως οι Ρωμαίοι απαλλάχτηκαν από ένα χυδαίο, διεφθαρμένο και φονικότατο τύραννο, όπως τον περιγράφουν οι Ευσέβιος και άλλοι χρονικογράφοι. Απαλλάχτηκαν από ένα μισητό αυτοκράτορα, τον οποίο βάρυναν άπειρες βιαιότητες, όπως και το σύγχρονό του καίσαρα Μαξιμίνο (Ντάια). Ο Μαξέντιος δεν ήταν αγαπητός σε κανένα, ούτε στον πατέρα του, ούτε στο γαμπρό του, καθώς γράφει και ο Βίκτωρ.19
Για την απελευθέρωση της Ρώμης παραχωρήθηκε από τη Σύγκλητο στον Κων/νο ο τίτλος Maximus Augustus (Ανώτατος Αύγουστος).
Η νίκη ήταν αποτέλεσμα του μεγάλου στρατηγήματος του Κων/νου στην κίνηση του ιππικού του, αλλά, προπαντός, ήταν καρπός του ενθουσιασμού του στρατού, κυρίως των χριστιανών, που αντλούσαν δύναμη από το ιερό σύμβολο της πίστεως τους, που προηγείτο στις μάχες, όπως άλλωστε ήταν και το μήνυμα των Ουρανών.
Σημειωτέον ότι μετά τη νίκη στη Μουλβία ο Κων/νος διέταξε όλες τις πατριωτικές μονάδες του να έχουν μπροστά τους ομοιώματα του Λαβάρου.20
Οι Ρωμαίοι αξίωσαν εκδίκηση εναντίον των ανθρώπων που είχαν απογίνει δυνάστες της Ρώμης, άλλ’ ο Κων/νος επέδειξε αυτοσυγκράτηση και μεγαλοψυχία. Ο παγανιστής ιστορικός Ευτρόπιος δεν λέει αλήθεια, όταν ισχυρίζεται ότι μετά τη νίκη του Κων/νου στη Μουλβία και την είσοδό του στη Ρώμη ακολούθησαν σφαγές εις βάρος της αντίπαλης αριστοκρατίας, ενώ όλοι οι συγγραφείς αναφέρουν ότι δεν έγιναν εκδικήσεις. Και αυτός ο Ζώσιμος παραδέχεται ότι ελάχιστοι καταδικάστηκαν από τους στενότερους συνεργάτες του Μαξέντιου (ολίγοις μεν τισί των επιτηδειοτάτων Μαξεντίω δίκην επέθηκεν).21 Με αυτές τις (δικαστικές) εκτελέσεις, γράφει ο Ναζάριος, η Ρώμη ανασυγκροτήθηκε σε μόνιμη βάση από την πλήρη καταστροφή που είχα επιφέρει εκείνοι.22
Ο Άγιος Θεοφάνης γράφει στη Χρονογραφία του: «Κρατήσας των Ρωμαίων ο Κων/νος ο θεοσυνέργητος προ πάντων τα λείψανα των αγίων μαρτύρων εκέλευσε συλλεγέντα οσία ταφή παραδοθήναι. Και ήσαν οι Ρωμαίοι άγοντες επικίνιον εορτήν, γεραίροντες τον Κύριον και τον ζωοποιόν Σταυρόν επί επτά ημέρας και Κων/νος τον νικητήν μεγαλύνοντες».23
Ο νικητής αυτοκράτορας παρέμεινε δύο μήνες στη Ρώμη και σ’ αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Ναζαρίου, αποκατέστησε όλες τις αδικίες που είχε δημιουργήσει η τυραννία του Μαξέντιου στα έξι χρόνια της βασιλείας του. Επανέφερε τους εξορίστους στα σπίτια τους, τους ξανάδωσε τις περιουσίες τους, δικαίωσε διωγμένους, έδειξε σεβασμό στη σύγκλητο.
Αποφασισμένος να μη λατρεύσει άλλον από τον «οφθέντα Θεόν» αναζήτησε τους μύστες της διδασκαλίας του (επισκόπους) και τους ερώτησε ποιο είναι το νόημα του «οφθέντος οράματος» και ποιος ο Θεός των χριστιανών.24 Εκείνοι του δίδαξαν τα πάντα για τον Τριαδικό Θεό, τα πάντα για τη ζωή και τη διδασκαλία του Χριστού.
Είχε πειστεί ότι ο Θεός των χριστιανών του είχε δώσει τη νίκη και άρχισε να ξεπληρώνει το χρέος του. Πριν όμως εγκαταλείψει την πόλη, κάλεσε το χριστιανό επίσκοπο της Ρώμης Μιλτιάδη και του πρόσφερε το παλάτι του Λατερανού ως επίσημη κατοικία του. Το παλάτι αυτό κατέστη για χίλια χρόνια η επίσημη κατοικία του Πάπα.
Τρία χρόνια μετά τη μάχη της Μουλβίας ο Κων/νος έστησε στη Ρώμη θριαμβική αψίδα, που σώζεται μέχρι σήμερα. Η επιγραφή της αναφέρει:
«Στον αυτοκράτορα Καίσαρα Φλάβιο Κωνσταντίνο, το Μέγιστο, Ευσεβή, Τυχερό, Αύγουστο, η Σύγκλητος και ο Ρωμαϊκός λαός, επειδή από τη θεία παρώθηση και τη μεγάλη φρόνησή του έχει σώσει το κράτος από τον τύραννο και όλη τη φατρία του με το στρατό και τη δύναμη των όπλων, έχουν αφιερώσει αυτή την αψίδα διακοσμημένη ως ένα σημάδι θριάμβου».
IMP (eratori) CAES (ari) FL (avio) CONSTANTINO MAXIMO P (io) F (elicit) AYGUSTO S (enatus ) P (opulus) Q (ue) R (omanus)
QUOD INSTINCTU DIVINITATIS METTIS
MAGNITUDINE CUM EXERCITU SUO
TAM DE TYRANNO QUAM DE OMNI EIUS
FACTIONE UNO TEMPORE IUSTIS
REM PUBLICAM ULTUS EST ARMIS
ARCUM TRIUMPHIS INSIGNEM DICAVIT
Στην επιγραφή ο νικημένος δεν αναφέρεται ονομαστικά. Αναφέρεται απλά ως τύραννος, πράγμα που υποδηλώνει τη νομιμότητα του πολέμου εκείνου εναντίον του Μαξέντιου. Δυο σύντομες επιγραφές στο εσωτερικό της αψίδας μεταφέρουν παρόμοιο μήνυμα: «Ο Κωνσταντίνος ήρθε ως ελευθερωτής της Ρώμης και ως ιδρυτής της ειρήνης».
Το 312 μ. Χ. ο Λικίνιος εξόντωσε σε πόλεμο τον Μαξιμίνο και παρέμεινε ο μοναδικός ηγέτης της Ανατολής. Τώρα πια απόμεναν μονάχα δυο Αύγουστοι κυρίαρχοι της Αυτοκρατορίας: ο Κωνσταντίνος στη Δύση, ως Μέγιστος Αύγουστος, και ο Λικίνιος στην Ανατολή. Ο δεύτερος, σαν αρχαιότερος, έσπευσε ν’ αναγνωρίσει τον πρώτο.
Ο Κων/νος λίγους μήνες μετά τη μάχη στη Μουλβία Γέφυρα ζήτησε από το Λικίνιο, που είχε επικρατήσει στην Ανατολή, να συναντηθούν στο Μεδιόλανο (Μιλάνο). Για να ενισχύσουν τους δεσμούς τους ο Λικίνιος παντρεύτηκε την Κωνσταντία, ετεροθαλή αδελφή του Κων/νου (δηλαδή κόρη του Κωνστάντιου και της Θεοδώρας).
Ο Κων/νος και ο Λικίνιος συνυπέγραψαν και εξέδωσαν το περίφημο Διάταγμα του Μεδιολάνου περί ανεξιθρησκίας (313 μ. Χ.). Οι αποφάσεις εκείνης της σύσκεψης κατοχύρωσαν:25 α) τη γενική αρχή της ανεξιθρησκία, β) την ένταξη του χριστιανισμού στην αρχή της θρησκευτικής ελευθερίας, γ) την ελευθερία συνειδήσεως των Ρωμαίων για την επιλογή οιασδήποτε θρησκευτικής πίστεως και ειδικότερα της χριστιανικής, δ) την άμεση επιστροφή των απαλλοτριωθέντων δημευθέντων ή δωρηθέντων λατρευτικών κέντρων των χριστιανών χωρίς καμία αποζημίωση και ε) την επιστροφή στους χριστιανούς κάθε άλλης εκκλησιαστικής ιδιοκτησίας χωρίς επίσης οποιασδήποτε αποζημίωση.
Σ’ αυτό το διάταγμα, που όλα μαρτυρούν πως έχει γραφεί καθ’ υπαγόρευση του Κων/νου, γινόταν ιδιαίτερη μνεία για το χριστιανισμό, που πλέον ήταν θρησκεία νόμιμη και οι χριστιανοί μπορούσαν ελεύθερα ν’ ασκήσουν τα θρησκευτικά δικαιώματά τους, αλλά και να διαδίδουν την πίστη τους.
Ο Λικίνιος διαβεβαίωσε με όρκους τον Κων/νο ότι θα προστατεύσει τους χριστιανούς της Ανατολής και μαζί με την Κωνσταντία αναχώρησαν για τη Νικομήδεια.
Οι διωγμοί των χριστιανών, που μαίνονταν για διακόσια πενήντα χρόνια, σταμάτησαν.
Κατά τα άλλα το διάταγμα του Μεδιολάνου ούτε κατέστησε την ειδωλολατρία παράνομη, ούτε έκανε το χριστιανισμό επίσημη θρησκεία του Κράτους. Ο αυτοκράτορας Κων/νος έκανε σοφά και μελετημένα τα βήματά του, για ν’ αποφύγει τις λαϊκές αντιδράσεις.
Υποσημειώσεις.
1. Σωκρ. Εκκλ. ιστ. Βιβλ. 1 κεφ. 2
2. Σωκρ. Εκκλ. ιστ. Βιβλ. 1, κεφ. 2.
3. Ευσ’. Β. Κ. βιβλ. 1, κεφ. 33.
4. Ζωσιμ. Ν. Ιστ. Βιβλ. 2, 14.
5. Ζων. Χρον. 13, 2 Κεδρηνός, παράγραφος 270.
6. Ευσ’. Β. Κ. βιβλ. 1, κεφ. 28, 29.
7. Ευσ’. Β. Κ. 1 βιβ. Κεφ. 30, 31.
8. Οπτατ. Panegyric, Migne P. L. 19 (1846), 395-432.
9. Σωκ. Εκκλ. ιστ. Βιβλ. 1, κεφ. 2.
10. Ρουφ. Ιστ. Εκκλ. βιβλ. 9, κεφ. 9.
11. Σωζ. Ιστ. Εκκλ. βιβλ. 1 κεφ. 4.
12. Ζωσ’. Ν. ιστ. Βιβλ. 2, κεφ. 15.
13. Ζωσ’. Ν. Ιστ. Βιβλ. 2, κεφ. 16.
14. Ευσ’ Εκκλ. ιστ. Βιβλ. 9 κεφ. 10.
15. Βίκτ. De Caisar. Κεφ. 40.
16. Φωτ. Βιβιοθ. Κώδ. 62 (ιστορία Πραξαγόρα).
17. Ευσ’. Εκκλ. ιστ. Βιβλ. 9 κεφ. 11.
18. Βίκτ. De Caesaribus 40.
19. Ευσ’. Β. Κ. Λόγ. 1, κεφ. 32.
20. Ζωσίμ. Ν. Ιστ. Βιβλ. 2, κεφ. 17.
21. Ναζ. Paneg Lat 10 (2).
22. Θεοφάνους Χρονογραφία P. G. τ. 108, σελ. 84.
23. Ευσ’. Β. Κ. Λόγ. 1 κεφ. 32.
24. Φειδά Βλ: εκκλ. ιστορ. 1ος τόμος, σελ.??????????
Από το βιβλίο: Μέγας Κωνσταντίνος : Κατηγορίες και αλήθεια, του Κωνσταντίνου Καραστάθη. Αθήναι, Απρίλιος του 2012 Εκδόσεις «ΑΘΩΣ».
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
