Προκειμένου ν’ αποσπάσουμε από το σχετικό κείμενο του ιστορικού Ευσεβίου και μελετήσουμε την επίμαχη φράση που Δυτικοί συγγραφείς έχουν παρερμηνεύσει, μεταφέρομε εδώ την ομιλία του Μ. Κων/νου προς τους επισκόπους με την οποία τους ανακοινώνει την απόφασή του να βαπτισθεί:
«Ούτος ην αυτός ο πάλαι μι διψώντί τε και ευχομένω της εν Θεώ τυχείν σωτηρίας καιρός ελπιζόμενος ώρα και ημάς απολαύσαι της αθανατοποιού σφραγίδος, ώρα του σωτηρίου σφραγίσματος, ου μετασχείν επί ρείθρων Ιορδάνου ποταμού ενενόουν ποτέ, εφ’ ων και ο σωτήρ εις ημέτερον τύπον του λουτρού μετασχείν μνημονεύεται˙ Θεός δ’ άρα το συμφέρον ειδώς εντεύθεν ήδη τούτων ημάς αξιοί, μη δη ουν αμφιβολία τις γιγνέσθω. Ει γαρ και πάλιν ημάς ενταυθοί βιούν ο και ζωής και θανάτου κύριος εθέλοι, και ούτως εμέ συναγελάζεσθαι λοιπόν τω του θεού λαώ και ταις ευχαίς ομού τοις πάσιν εκκλησιάζοντα κοινωνείν άπαξ ώρισται˙ θεσμούς ήδη βίου θεώ πρέποντας εμαυτώ διατετάξομαι.»
Δηλαδή: «Αυτός ήταν ο κατάλληλος χρόνος, τον οποίο από παλιά ποθούσα διψώντας και ευχόμενος να επιτύχω την εν Θεώ σωτηρία. Είναι η κατάλληλη στιγμή ν’ απολαύσουμε και εμείς την αθανατοποιό σφραγίδα, η στιγμή να μετάσχουμε στο σωτήριο σφράγισμα, κάτι που σκεπτόμουν κάποτε να λάβω στα ρείθρα του Ιορδάνη ποταμού, όπου, καθώς θέλει η παράδοση, μετέσχε του λουτρού και ο Σωτήρας μας ως πρότυπό μας, το οποίο όμως ο Θεός, γνωρίζοντας το συμφέρον μας, μας αξιώνει να το λάβουμε εδώ. Τώρα, λοιπόν, ας μην υπάρχει κανένα δισταγμός (σε μένα και στον καθένα) «μη ουν αμφιβολία τις γιγνέσθω»} (για ένα βάπτισμα εδώ, και όχι στον Ιορδάνη, κατά θεία οικονομία και αξίωση, στο τέλος της ζωής μας, εφόσον μέχρι τώρα οι συγκυρίες δεν το επέτρεψαν). Εάν βέβαια και πάλιν ο Κύριος της ζωής και του θανάτου ήθελε να συνεχίσουμε την εδώ ζωή, είναι καθορισμένο έτσι και να ζω πάλι μαζί με το λαό του Θεού και μαζί με όλους να μετέχω των προσευχών εκκλησιαζόμενος. Θα έχω ρυθμίσει πλέον τη ζωή μου σύμφωνα με τους αρμόζοντες στον Θεό θεσμούς.
Η φράση την οποία εξεφώνησε ο Μ. Κων/νος και η οποία έχει γίνει πέτρα σκανδάλου για τους συγγραφείς της Δύσεως είναι «Μη δη ουν αμφιβολία τις γιγνέσθω… Αλλά ποιο είναι το νόημα αυτής της φράσης; Ο Παναγιώτης Χρήστου, αποδίδοντάς την σε ελεύθερη μετάφραση, γράφει: «Ας τελεσθεί λοιπόν τούτο χωρίς αναβολή».
Το ρήμα γίγνομαι σημαίνει γίνομαι, συμβαίνω, γεννιέμαι. Η φράση λοιπόν «Μη δη ουν αμφιβολία γιγνέσθω», μπορεί να ερμηνευτεί κατά λέξη «Ας μη γεννιέται λοιπόν καμιά αμφιβολία».
Λέγοντας ο Μ. Κων/νος ότι είναι η ώρα να λάβει το βάπτισμα, που παλαιότερα σχεδίαζε να λάβει στον Ιορδάνη, αλλά που ο Θεός θέλησε να το λάβει εκείνη την ώρα, προσθέτει τη φράση: «Ας μη γεννιέται λοιπόν καμιά αμφιβολία». Το νόημα της φράσης είναι: «Ας μην επιτρέψουμε να δημιουργηθεί και να πλανιέται γύρω μας καμιά αμφιβολία, κανένας δισταγμός, για την καθυστέρηση της βαπτίσεώς μου».
Είναι σαφής ο λόγος του: δε λέει ότι έχει αυτός κάποια αμφιβολία, αλλά εκφράζει την επιθυμία του να γίνει γρήγορα το βάπτισμα, για να μη γεννηθεί ή δημιουργηθεί καμμιά αμφιβολία στους άλλους, φυσικά στους υπηκόους του, στους μεταγενεστέρους κ. ά. Περί των προθέσεών του να βαπτιστεί ή περί της πίστεώς του. Αγωνιά μήπως και δεν προλάβει να βαπτιστεί και δημιουργήσει στους επιγενόμενους πολλές και άδικες αμφιβολίες για την πίστη του.
Αλλά πώς μεταφράζουν οι αγγλόφωνοι τη φράση «Μη δη ουν αμφιβολία τις γιγνέσθω»;
Ο Richardson στα Προλεγόμενα του μεταφράζει ικανοποιητικά αυτή τη φράση με την αγγλική «no hesitation» («κανένας ενδοιασμός»). Παραθέτει, ωστόσο, και τη μετάφραση του Keim “let all duplicity be banished”, που σημαίνει «ας πετάξουμε όλη την υποκρισία»!
Αυτή την αυθαίρετη απόδοση στ’ αγγλικά της φράσης του Κων/νου όχι μονάχα δεν απορρίπτει ο ελληνομαθής και όντως καλοπροαίρετος Richrdson, άλλ’ επιχειρεί και να τη δικαιολογήσει, γράφοντας ότι ο Κων/νος φύλαγε τη ζωή του προσπαθώντας να είναι χριστιανός με τους χριστιανούς και εθνικός με τους εθνικούς. Άλλ’ έτσι υπονοεί την υποκρισία, που ο Keim βάζει στο στόμα του Κων/νου ως ομολογία του! Με άλλα λόγια ο Keim και ο Richardson πείθουν τους ανυποψίαστους αναγνώστες τους, εκείνους δηλαδή που εμπιστεύονται στην ελληνομάθεια των δύο συγγραφέων, ότι ο Κων/νος υποκρινόταν το χριστιανό όλα του τα χρόνια και ότι στα στερνά του… ομολόγησε την υποκρισία του! Και όλα αυτά τα πρωτάκουστα και εξωφρενικά ισχυρίζονται ότι υπονοεί η φράση του Ευσεβίου «Μη ουν αμφιβολία τις γιγνέσθω»!
Θα υποστηρίζαμε ότι η παραπάνω άδικη και συκοφαντική για τον Κων/νο απόδοση στ’ αγγλικά μιας φράσης του Ευσεβίου έχει το στοιχείο της ατιμίας, αν αγνοούσαμε πόσο ο Richardson τιμά τον Κων/νο, αλλά και πόσο αξεπέραστες είναι συχνά οι δυσκολίες των ξένων στη μετάφραση των αρχαίων ελληνικών κειμένων…
Και η κακή (αν όχι κακόπιστη) αυτή απόδοση της φράσης του Κeim με την άστοχη κάλυψη του Richardson έχει υιοθετηθεί, δυστυχώς, από πολλούς νεότερους ιστορικούς. Ως παράδειγμα αναφέρομε το μετριοπαθή Schaff ( και νεότερο του Richardson περί τα είκοσι χρόνια) που παρασύρεται από το λάθος του Keim και γράφει για τον Κων/νο: «Δε στέκεται αποφασισμένος, καθαρός και συνεπής χαρακτήρας στη γραμμή αλλαγής μεταξύ δύο εποχών και δύο θρησκειών και η ζωή του αντέχει τα σαφή σημάδια και των δύο. Όταν επιτέλους στο κρεββάτι του θανάτου του υποβλήθηκε στο βάπτισμα, με την παρατήρηση «ας πετάξουμε μακριά τώρα όλη την υποκρισία» (let all duplicity be banished), αναγνώρισε ειλικρινά τη σύγκρουση δύο ανταγωνιστικών αρχών, που εξουσίασαν τον ιδιωτικό χαρακτήρα και τη δημόσια ζωή του».
Αλλά, δυστυχώς, παρασύρεται και ο j. B. Bury – και ο Θεός ξέρει πόσες εκατοντάδες ακόμη ιστορικών έχουν παρασυρθεί από την εσφαλμένη αυτή ερμηνεία της επίμαχης φράσης και γράφει: «Μονάχα στην τελευταία αρρώστεια του αισθάνθηκε ασφαλής να πετάξει την μάσκα του και να ομολογήσει ότι είναι και ο ίδιος χριστιανός. «Ας μην υπάρχει καμιά αμφιβολία», είπε, καθώς ζήτησε το βάπτισμα».
Σχετικά με την ερμηνεία της επίμαχης φράσης μπορούμε να υποθέσουμε και τούτο: Οι συγγραφείς εκείνοι, πεπεισμένοι ότι ο Κων/νος υποκρινόταν το χριστιανό, δικαιολογούν το αστήρικτο συμπέρασμά τους βασιζόμενοι σ’ αυτή την κακοερμηνευμένη πρόταση.
Τραγικό! Αληθινά, πόσο μακριά μπορεί να πάει η παραπλάνηση!
Τελειώνοντας τούτη την αναφορά μας, θα επαναλάβουμε και πάλι: Ο Άγιος Κων/νος ο Μέγας στις στερνές του ημέρες και ώρες δεν ξεστόμισε τη φράση «Ας πετάξουμε τώρα όλη την υποκρισία». Η φράση «Μην ουν αμφιβολία τις γενέσθω» υπό καμιά εξήγηση δε διαλαμβάνει την έννοια της υποκρισίας.
Προφανώς οι καλοί ιστορικοί, που προαναφέραμε, θεωρούν τον Κων/νο ως ένα ηγέτη υποκρινόμενο τον χριστιανό όλα του τα χρόνια και μέσα στην ανεπάρκεια της ελληνομάθειάς τους νόμισαν πως βρήκαν επιτέλους τη φράση του, που μ’ αυτή δήθεν ομολόγησε την υποκρισία του. Και δεν κατάλαβαν τη χριστιανική ανοχή και συγκαταβατικότητα ενός χριστιανού και μεγαλοφυούς ηγέτη προς μια πλανημένη μερίδα του λαού του.
Ο Μέγας Κων/νος ήταν χριστιανός στα έργα και στα λόγια, εμφορείτο από πλήθος χριστιανικών αρετών και ομολογούσε την πίστη του με τις χριστιανικές ομιλίες του προς τους υπηκόους του και μέσα από τις επιστολές του. Μηδεμία λοιπόν γιγνέσθω αμφιβολία περί τούτου! Ήταν ανάγκη όμως να ελέγχει και τους παγανιστές ως Pontifex Maximus, διότι διαφορετικά η αυτοκρατορία θα είχε διαλυθεί πολύ γρήγορα.
Όσον αφορά την αποτυχημένη απόδοση στα αγγλικά της επίμαχης φράσης, πικρή πράγματι είναι η αλήθεια: Είναι μεγάλες δυσκολίες στη μετάφραση από μια γλώσσα στην άλλη. Και η μετάφραση από την ελληνική στις άλλες γλώσσες είναι σαν εκείνο το είδος του «μετασχηματιστή», που το ηλεκρικό ρεύμα των 220 voltτο κάνει 12 volt!
Υπάρχει όμως και η εκδοχή οι εν λόγω συγγραφείς να πιστεύουν ότι ο Κων/νος ζούσε όλα του τα χρόνια μέσα στην υποκρισία και ότι δικαιολογούν την θέση τους αυτή παρερμηνεύοντας την επίμαχη φράση. Αλλά τότε η αυθαίρετη και αβάσιμη αυτή κατηγορία θα είναι η πιο άδικη απ’ όσες τοξεύτηκαν εναντίον του στα χίλια επτακόσια χρόνια από τότε.
Περαίνοντας το λόγο για όσα έχουν κατηγορήσει κατά καιρούς τον Μέγα Κων/νο, το μεγάλο μεταρρυθμιστή αυτοκράτορα, που κυβέρνησε μ’ εξαιρετική επιτυχία την αυτοκρατορία τριάντα ένα δύσκολα χρόνια μέσα από ατέλειωτους κινδύνους και αγωνίες, περιτρυγυριζόμενος μάλιστα από οικείους προδότες, δολοπλόκους και επαναστάτες, τούτο μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα, ότι δηλαδή πέρα από τον ανεξακρίβωτο θάνατο του Κρίσπου και της Φαύστας, όλες οι άλλες κατηγορίες εναντίον του γίνονται τελικά στις φαρέτρες των διαχρονικά πολεμίων του βέλη, αλλά δίχως αιχμή!
Από το βιβλίο: Μέγας Κωνσταντίνος : Κατηγορίες και αλήθεια, του Κωνσταντίνου Καραστάθη. Αθήναι, Απρίλιος του 2012 Εκδόσεις «ΑΘΩΣ».
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
