Με το να στρέφω ολότελα την προσοχή μου στους κοντινούς πατέρες, έχω παραλείψει έργα μεγαλυτέρων πατέρων. Έτσι δίνεται η εντύπωση πως ελλείπει από τη μνήμη μου το θαύμα του Παυλίνου,1 επισκόπου πόλεως Νώλας,2 ο οποίος και στην αρετή και στα χρόνια προηγείται αυτών που μνημόνευσα. Αλλά επιστρέφω τώρα στα παλαιότερα και θα τα περιορίσω σε όση βραχύτητα μπορώ. Όπως συνήθως τις πράξεις των αγαθών ανδρών τις γνωρίζουν γρηγορότερα οι όμοιοί τους, έτσι και το ξακουστό όνομα αυτού του ευσεβούς ανδρός υπήρξε πασίγνωστο σε όσους από τους δικούς μας γεροντοτέρους βάδιζαν πάνω στα ίχνη των δικαίων, και το θαυμαστό έργο του προβλήθηκε ως καθοδηγητής του ζήλου τους. Ως εκ τούτου έκρινα αναγκαίο να πιστέψω στα ασπρισμένα γένια τους τόσο βάσιμα, σαν να τα είχα δει με τα μάτια μου αυτά που έλεγαν.
Σύναξις Αρχιερέων.
Παυλίνος, Επίσκοπος πόλεως Νώλας.
Τον καιρό που λυσσομανούσαν οι Βάνδαλοι,3 η Ιταλία είχε ερημωθεί στα μέρη της Καμπανίας και πολλοί είχαν μεταφερθεί από αυτή τη χώρα στη γη της Αφρικής. Ο άνθρωπος του Κυρίου Παυλίνος όλα όσα μπορούσε να έχει για τις ανάγκες της επισκοπής τα σκόρπισε απλόχερα για τους αιχμαλώτους και τους ενδεείς. Όταν πια δεν είχε απομείνει απολύτως τίποτε που να μπορεί να δώσει σε όσους ζητούσαν, μία ημέρα ήρθε μία χήρα, η οποία εξήγησε πως ο γιος της είχε απαχθεί στην αιχμαλωσία από τον γαμβρό του βασιλιά των Βανδάλων και ζητούσε από τον άνθρωπο του Θεού την τιμή του, μήπως και ο κύριος εκείνου αξίωνε να δεχθεί το αντίτιμο και να του παραχωρήσει την επιστροφή του στους δικούς του.
Αλλά ο άνθρωπος του Θεού, αναζητώντας τι θα μπορούσε να δώσει στην γυναίκα που έντονα απαιτούσε, δεν βρήκε τίποτε άλλο δικό του παρά τον εαυτό του, και απάντησε στην επαίτισσα γυναίκα: «Γυναίκα, δεν έχω τίποτε που να μπορώ να σου δώσω, αλλά πάρε εμένα τον ίδιο, παρουσίασέ με ως δούλο υπό την εξουσία σου, και, για να πάρεις πίσω τον γιο σου, δώσε εμένα γα σκάβο στη θέση του». Ακούγοντάς το αυτή αυτό από το στόμα τέτοιου ανθρώπου, πίστεψε πως επρόκειτο για εμπαιγμό μάλλον παρά για συμπάθεια. Όμως εκείνος, καθώς ήταν άνθρωπος πολύ εύγλωττος και εξαιρετικά μορφωμένος στις εξωτερικές σπουδές, πολύ σύντομα έδιωξε τις αμφιβολίες από την γυναίκα και την έπεισε να πιστέψει αυτό που άκουγε και να μην διστάζει να παραδώσει αυτόν, τον επίσκοπο, στη σκλαβιά, χάριν αναρρύσεως του γιου της.
Διέβησαν λοιπόν και οι δύο στην Αφρική. Σε κάποια ώρα που βγήκε έξω ο γαμβρός του βασιλιά, που είχε τον γιο της, η χήρα παρουσιάσθηκε μπροστά του παρακαλώντας τον, και πρώτα ζήτησε να της χαρισθεί ο γιος της. Ο βάρβαρος άνθρωπος, φουσκωμένος από τον τύφο της αλαζονείας και επηρμένος από την χαρά της πρόσκαιρης ευτυχίας του, δεν καταδέχθηκε όχι μόνο να το κάνει, αλλά ακόμη και να το ακούσει αυτό. Τότε η χήρα πρόσθεσε: «Ορίστε, σου παρέχω αυτόν τον άνθρωπο ως αντικαταστάτη στη θέση του˙ μόνο δείξε εύνοια σε μένα και δώσε μου πίσω τον μοναχογιό μου». Όταν αυτός παρατήρησε τον άνθρωπο πως έχει χαριτωμένο πρόσωπο, ρώτησε να μάθε τι τέχνη ήξερε. Ο άνθρωπος του Κυρίου Παυλίνος του απάντησε: «Είναι αλήθεια πως τέχνη καμμία δεν ξέρω, αλλά ξέρω να καλλιεργώ καλά κήπους».4 Ο εθνικός5 εκείνος το δέχτηκε με πολλή ευχαρίστηση, όταν άκουσε πως ήταν έμπειρος στην ανάπτυξη λαχανικών. Έτσι τον δέχτηκε ως δούλο και έδωσε πίσω στη χήρα τον γιο της που ζητούσε. Η χήρα τον παρέλαβε και αναχώρησε από τα μέρη της Αφρικής.
Ο Παυλίνος λοιπόν ανέλαβε την φροντίδα της καλλιέργειας του κήπου. Ο γαμβρός του βασιλιά έμπαινε συχνά στον κήπο και, καθώς ρωτούσε μερικά πράγματα τον κηπουρό του, είδε πως επρόκειτο για άνθρωπο πολύ σοφό. Άρχισε τότε να εγκαταλείπει τους φίλους και τους συγγενείς του, να συζητάει συχνότερα με τον κηπουρό του και να κατατρυφά στους λόγους του. Καθημερινά ο Παυλίνος συνήθιζε να φέρνει στην τράπεζα εκείνου εύοσμα και θαλλερά χορταρικά, έπαιρνε ψωμί και επέστρεφε στην φροντίδα του κήπου.
Κύλησε πολύς καιρός με αυτά. Κάποια μέρα, εκεί που ο κύριός του συνομιλούσε μαζί του σε τόνο πιο εμπιστευτικό, του λέει: «Κοίτα τι θα κάνεις, και προνόησε πως πρέπει να ρυθμισθεί το βασίλειο των Βανδάλων, γιατί ο βασιλιάς πολύ σύντομα και χωρίς καμμιά αναβολή πρόκειται να πεθάνει». Ακούγοντάς το εκείνος αυτό, καθώς έχαιρε ιδιαίτερης αγάπης από τον βασιλιά παραπάνω από όλους, δεν του το αποσιώπησε, αλλά του γνωστοποίησε τι είχε μάθει από τον κηπουρό του, αυτόν τον σοφό άνδρα. Σαν το άκουσε αυτό ο βασιλιάς, αμέσως απάντησε: «Εγώ ήθελα να δω αυτόν τον άνθρωπο που μου λες». Ο γαμβρός του, ο προσωρινός κύριος του ευσεβούς Παυλίνου, του απάντησε: «Συνηθίζει να μου φέρνει φρέσκα χορταρικά για το γεύμα. Θα κανονίσω λοιπόν να τα προσκομίσει εδώ στο τραπέζι, για να τον γνωρίσεις ποιος είναι αυτός που μου τα είπε αυτά».
Έτσι και έγινε, κι όταν ο βασιλιάς κάθισε για το γεύμα, ο Παυλίνος ήρθε να τους φέρει από την εργασία του διάφορα ευωδιαστά και θαλλερά κηπουρικά. Αμέσως μόλις τον αντίκρυσε ο βασιλιάς, έγινε σύντρομος. Κάλεσε τον κύριο εκείνου και δικό του συγγενή από την κόρη του, και του φανέρωσε το μυστικό, που προηγουμένως του είχε αποκρύψει: «Είναι αλήθεια αυτό που άκουσες. Γιατί αυτή τη νύκτα είδα σε όνειρο δικαστές να κάθονται σε βήμα ενώπιόν μου, που ανάμεσά τους καθόταν μαζί και αυτός επίσης, και το φραγγέλιο, που είχα κάποτε δεχθεί, με δική τους κρίση μου αφαιρέθηκε. Αλλά ασχολήσου να μάθουμε ποιος να είναι. Γιατί εγώ υποψιάζομαι πως αυτό ο τόσο μεγάλης αξίας άνδρας δεν μπορεί να είναι του κοινού λαού, όπως δείχνει».
Τότε ο γαμβρός του βασιλιά πήρε ιδιαίτερα τον Παυλίνο, και τον ρώτησε ποιος πράγματι είναι. Ο άνθρωπος του Κυρίου του απάντησε: «Δούλος σου είμαι που με δέχθηκες ως αντικαταστάτη στη θέση του γιου της χήρας». Κι όταν συνέχιζε με επιμονή να ρωτάει να του γνωστοποιήσει όχι τι ήταν τότε, αλλά τι υπήρξε στη χώρα του, και να τον εξετάζει για αυτό με επανάληψη συνεχών ερωτήσεων, τότε πια, δεμένος με μεγάλους όρκους, δεν είχε τη δυνατότητα να αρνηθεί αυτό που ήταν και το μαρτύρησε πως ήταν επίσκοπος. Ακούγοντάς το αυτό ο ιδιοκτήτης τους, φοβήθηκε πάρα πολύ και του έκανε ταπεινά την εξής προσφορά: «Ζήτησε ό,τι θέλεις, για να επιστέψεις από μένα στη γη σου με μεγάλο δώρο». Του λέει ο άνθρωπος του Κυρίου Παυλίνος: «Μια ευεργεσία είναι που μπορείς να ξεπληρώσεις σε μένα: να ελευθερώσεις όλους τους αιχμαλώτους που είναι από την πολιτεία μου».
Έτσι τους αναζήτησαν όλους αμέσως σε ολόκληρη την Αφρική και, χάριν επανορθώσεως προς τον αξιοσέβαστο άνδρα Παυλίνο, ελευθερώθηκαν για να τον συνοδεύσουν, μαζί με καράβια φορτωμένα σιτάρι. Και μετά από όχι πολλές ημέρες ο βασιλιάς των Βανδάλων πέθανε και έχασε έτσι το φραγγέλιο που κατ’ οικονομίαν Κυρίου κρατούσε χάριν παιδαγωγίας των πιστών προς δικήν του απώλεια. Έτσι βγήκε αληθινή η πρόρρηση του δούλου του Παντοδυνάμου Θεού Παυλίνου, κι αυτός που παραδόθηκε στη δουλεία μόνος, επέστρεψε από την σκλαβιά στην ελευθερία με πολλούς άλλους μαζί. Μιμήθηκε δηλαδή Εκείνον, που προσέλαβε δούλου μορφή, για να μην είμαστε εμείς δούλοι της αμαρτίας.6 Αυτού τα ίχνη ακολουθώντας ο Παυλίνος, έγινε πρόσκαιρα μόνος δούλος εθελουσίως, για να γίνει μετά ελεύθερος με πολλούς.
ΠΕΤΡΟΣ. Καθώς μου συνέβη να ακούσω αυτό που να μιμηθώ δεν έχω τη δύναμη, με αναπαύει περισσότερο να κλάψω παρά να πω τίποτε.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Σχετικά πάλι με τον θάνατό του έχει γραφθεί7 στην εκκλησία του, πως επλήγη από πόνο στο πλευρό και οδηγήθηκε στα τελευταία του, και μια στιγμή, ενώ όλο το υπόλοιπο σπίτι παρέμενε σταθερό, ο κοιτώνας όπου εκείτετο ο ασθενής συνταράχθηκε από σεισμό, τρόμος υπερβολικός κατέλαβε όσους βρισκόντουσαν εκεί και μόνο έτσι η αγία εκείνη ψυχή λύθηκε από τη σάρκα. Το αποτέλεσμα ήταν λοιπόν πως μεγάλος φόβος εισέβαλε μέσα σε όσους μπόρεσαν να δουν τον θάνατο του Παυλίνου.
Όμως το σημείο του Παυλίνου, που διηγήθηκα παραπάνω, ήταν κυρίως εσωτερικής αρετής. Τώρα, αν το βρίσκεις καλό, ας περάσουμε σε εξωτερικά θαύματα, τα οποία και σε πολλούς είναι ήδη γνωστά και εγώ τα πληροφορήθηκα από διήγηση τόσο θεοσεβών ανθρώπων, που με κανένα τρόπο δεν μπορώ να αμφιβάλλω για αυτά.
Υποσημειώσεις.
1. Pontius Meropius Ancius Paulinus: γνωστός εκκλησιαστικός συγγραφέας (353- 431), του οποίου σώζονται επιστολές και κυρίως τα γλαφυρά ποιήματα. Είχε πολιτική δράση στην Καμπανία, μετέβη στην Ισπανία, έγινε πρεσβύτερος, επέστρεψε στην Ιταλία ως φρουρός του τάφου του αγίου Φήλακος στη Νώλα, όπου έγινε επίσκοπος το 409. (Μεταφερόμαστε τουλάχιστον έναν αιώνα πριν από τον άγιο Βενέδικτο). Αναγράφεται στα εορτολόγια στις 22 Ιουνίου.
2. Nola: αρχαιότατη πόλη της Καμπανίας, προς Β του Βεζουβίου, στο δρόμο από την Καπύη προς Νουκερία .
3. Ως γνωστόν, οι Βάνδαλοι εγκαταστάθηκαν στην Αφρικανική ακτή της Καρχηδόνας το 429 και άρχισαν να κουρσεύουν την Ιταλία από το 455 και μετά, ενώ ο Παυλίνος εκοιμήθη το 431. Έτσι είτε α) πρόκειται για τον Παυλίνο Νώλας τον Β’ που πέθανε το 442, και πιθανό το επεισόδιο να τοποθετηθεί στην επιδρομή του 440, που όμως έλαβε χώρα στην πολύ Νότια Ιταλία και Σικελία, είτε, το προφανέστερο, β) γίνεται σύγχυση με τους Γότθους του Αλάριχου που λεηλάτησαν την Νώλα το 410, και που ξέρουμε πως φυλακίσθηκε από αυτούς, οπότε και δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως τόπος μεταφοράς αιχμαλώτων η Αφρική, αλλά η Β’ Ιταλία.
4. Από τις επιστολές του Παυλίνου γνωρίζουμε πως καλλιεργούσε έναν μικρό κήπο στον άγιο Φήλικα στη Νώλα.
5. Αποκαλείται έτσι καταχρηστικά, αν και πρόκειται για αρειανό, όχι ειδωλολάτρη.
6. Φιλιπ. 2, 7 Ρωμ. 6, 17 και 20.
7. Πρόκειται για το κείμενο του Ουρανίου (Περί της Παυλίνου τελευτής) όπου και αναφέρονται όλα αυτά και χρονολογούνται στις 22 Ιουνίου του 431).
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
