Από τον βίο της αγίας Συγκλητικής
Έλεγε η αγία Συγκλητική στις αδελφές που είχαν συγκεντρωθεί κοντά της: «Καθεμία από εμάς διατρέχει διπλό κίνδυνο: είτε να επιστρέψει στην παλιά κατάσταση λόγω αμέλειας στην πάλη της με τον εχθρό, είτε να πέσει κάτω, καθώς θα τρέχει. Γιατί ο εχθρός μας διάβολος ή από πίσω τραβά την ψυχή κοντά του, όταν τη δει αργοκίνητη και νωθρή, ή, όταν η ψυχή δείχνει ζήλο στην άσκηση, εισχωρεί αδιόρατα και κρυφά με την υπερηφάνεια και την καταστρέφει εντελώς. Η υπερηφάνεια είναι το τελευταίο όπλο του εχθρού, επειδή είναι ισχυρότερο από τα άλλα στον πόλεμό του εναντίον μας˙ με αυτό δηλαδή που έπεσε ο ίδιος, με αυτό προσπαθεί να ρίξει τους πιο δυνατούς. Οι δεινοί πολεμιστές, όταν ξοδέψουν τα λεπτά βέλη και οι αντίπαλοί τους εξακολουθούν να υπερτερούν, βγάζουν τελικά το σπαθί, που είναι πιο δυνατό. Έτσι και ο διάβολος: αφού εξαντλήσει όλα τα βέλη του, στο τέλος χρησιμοποιεί το σπαθί του, που είναι πιο δυνατό, δηλαδή την υπερηφάνεια, προκειμένου να ρίξει κάτω αυτόν που αγωνίζεται».
Ποια όμως είναι τα πρώτα βέλη του; Προφανώς η γαστριμαργία, η φιληδονία, και η πορνεία, με τα οποία συνηθίζει να πολεμά τους νέους, και ακολουθούν η φιλαργυρία, η πλεονεξία και τα παρόμοια. Όταν λοιπόν ο ασκητής, με τη χάρη του Θεού, τα νικήσει αυτά, τότε ο πονηρός, καθώς δεν έχει άλλα, του βάζει μεγάλη ιδέα και τον κάνει να νιώθει πάρα πολύ σπουδαίος, ώστε να υπερηφανεύεται απέναντι στους άλλους αδελφούς. Τον κάνει δηλαδή να φαντάζεται ότι αυτός καταλαβαίνει πράγματα που οι πολλοί τα αγνοούν και ότι ξεπερνά τους πολλούς στις νηστείες, στις αγρυπνίες και στην υπόλοιπη άσκηση, και του απαριθμεί και πλήθος άλλων ανδραγαθημάτων του. Επιπλέον, του σβήνει από τον νου τη μνήμη των αμαρτημάτων του και τον κάνει να ξεχάσει εντελώς τα σφάλματά του, έτσι ώστε να μην μπορέσει πλέον να απευθύνει στον Θεό τη θεραπευτική εκείνη κραυγή˙ ¨Σοι μόνω ήμαρτον, ελέησόν με¨5, αλλά, όπως αυτός είπε με τον νου του˙ ¨Θα ανεβώ στον ουρανό και θα στήσω εκεί τον θρόνο μου¨6 κτλ., έτσι και τούτον τον κάνει να φαντάζεται αξιώματα
και πρωτοκαθεδρίες, μέχρι και χαρίσματα διδασκαλίας και θεραπείας ασθενειών.
Η ψυχή λοιπόν που ξεγελιέται με τέτοιον τρόπο, καταστρέφεται και χάνεται, γιατί της γίνεται πληγή που δύσκολα θεραπεύεται.
Τί λοιπόν πρέπει να κάνουμε εμείς όταν έχουμε τέτοιους λογισμούς; Πρέπει να έχουμε αδιάκοπα στον νου μας τα ιερά εκείνα ρητά: ¨Εγώ είμαι σκουλήκι και όχι άνθρωπος¨,7 ¨Εγώ είμαι χώμα και στάχτη¨,8 και κυρίως αυτό του προφήτη Ησαΐα˙ ¨Όλη η αρετή του ανθρώπου είναι σαν ένα ρυπαρό κουρέλι¨9 και τα παρόμοια. Και αν η μοναχή που δέχτηκε αυτούς τους ολέθριους λογισμούς ζει μόνη της στην έρημο, να μπει σε κοινόβιο και να υποχρεωθεί να τρώει δύο φορές την ημέρα, αν βέβαια κυριεύτηκε από αυτό το πάθος εξαιτίας της υπερβολικής της άσκησης. Επίσης, να τη μαλώσουν οι συνομήλικές της και να την κατηγορούν ότι δεν κάνει κανένα καλό˙ να κάνει κάθε υπηρεσία˙ να της διηγούνται τέλος βίους μεγάλων αγίων. Οι αδελφές που είναι μαζί της να προσπαθούν να εντείνουν την άσκησή τους, ώστε βλέποντάς τες εκείνη, να θεωρήσει τον εαυτό της κατώτερο. Και συνεχώς να της λένε: ¨Γιατί φουσκώνεις και έχεις μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου; επειδή, ας πούμε, δεν πίνεις κρασί; Είναι άλλοι που ούτε νερό δεν χορταίνουν.
Επειδή δεν τρως λάδι, ούτε μαγειρεμένο φαγητό; Άλλοι ούτε ψωμί δεν τρώνε, αλλά παρηγορούν την πείνα τους με άγρια χόρτα. Επειδή μένεις νηστική ως το βράδυ; Άλλοι μένουν άσιτοι δύο και τρεις μέρες στη σειρά. Ή μήπως έχεις μεγάλη ιδέα επειδή δεν λούζεσαι; Πολλοί κοσμικοί, λόγω σωματικής αρρώστιας, δεν λούζονται καθόλου. Μήπως αυτοθαυμάζεσαι επειδή κοιμάσαι σε ψάθα και σε τρίχινο στρώμα; Άλλοι κοιμούνται πάντα στο έδαφος. Αλλά και εσύ αν το κάνεις αυτό, δεν είναι τίποτε σπουδαίο˙ άλλοι βάζουν πέτρες για στρώμα, ώστε και τον φυσικό ύπνο να μην ευχαριστιούνται˙ άλλοι πάλι κρέμονται όρθιοι όλη τη νύχτα.10 Αλλά και αυτά όλα να τα κάνεις, και την πιο ακραία άσκηση να κατορθώσεις, ποτέ να μη υπερηφανευτείς. Γιατί και οι δαίμονες έκαναν και κάνουν περισσότερα από τους ανθρώπους: ούτε τρώνε, ούτε πίνουν, ούτε χρησιμοποιούν τίποτε υλικό, ούτε κοιμούνται καθόλου, αλλά και στην έρημο ζουν11- αν βέβαια εσύ νομίζεις ότι κάνεις κάτι σπουδαίο που κατοικείς σε σπηλιά¨».
«Με αυτές τις σκέψεις και τις πράξεις είναι δυνατό, με τη χάρη του Θεού, να θεραπεύσουμε την υπερηφάνεια. Γιατί όπως η φωτιά, όταν τη φυσούμε πολύ δυνατά, σκορπίζει και σβήνεται, έτσι και η αρετή πετά μακριά λόγω της υπεροψίας, ακόμη και αν συνοδεύεται από σφοδρή άσκηση. Και όπως ένα κοφτερό μαχαίρι12 σπάζει εύκολα με μια πέτρα, έτσι και η εντατική άσκηση χάνεται γρήγορα με την υπερηφάνεια. Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει η ψυχή να ασφαλίζεται από παντού˙ και όταν η ακραία άσκησή της φλογίζεται από τον καύσωνα της υπερηφάνειας, να την οδηγεί σε σκιερούς τόπους˙ καμιά φορά μάλιστα, να της κλαδεύει τα περίσσια κλαδιά, για να δυναμώνει περισσότερο η ρίζα. Γιατί το μεγαλύτερο από όλα τα πάθη είναι η υπερηφάνεια. Και αυτό γίνεται φανερό από την αντίθετη αρετή, την ταπεινοφροσύνη, η οποία είναι τόσο μεγάλη, ώστε ο διάβολος όλες τις αρετές μπορεί να τις μιμηθεί, αυτήν όμως δεν ξέρει καθόλου τι είναι».
Υποσημειώσεις.
5. Ψαλμ. 50, 6 και 3
6. Πρβ. Ησ’. 14, 13-14
7. Ψαλμ. 21, 7
8. Γεν. 18, 27˙ πρβ. Ιώβ 42, 6
9. Ησ’. 64,6
10. Αναφέρεται στην πρακτική ορισμένων ασκητών να κρέμονται με τη βοήθεια σχοινιών περασμένων στα χέρια τους και στερεωμένων στην οροφή, έτσι ώστε να παραμένουν όρθιοι και ξυπνητοί στη διάρκεια της αγρυπνίας τους.
11. Στο κείμενο: αλλά καν εν ερήμω διάγης. Διόρθωση: αλλά και εν ερήμω διάγουσιν (PG 28, 1520C)
12. Στο κείμενο: μάχαιρα επ’ άκμονος. Διόρθωση: μάχαιρα έπακμος (ό.π.).
Από το βιβλίο: Ευεργετινός: «Ήτοι Συναγωγή των θεοφθόγγων ρημάτων και διδασκαλιών των θεοφόρων και αγίων πατέρων, από πάσης γραφής θεοπνεύστου συναθροισθείσα.»
Τόμος 3-ος. μετάφραση (Νεοελληνική απόδοση): Δ. Χρισταφακόπουλος
Εκδόσεις, Το Περιβόλι της Παναγίας, 2001
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
