Λόγος ενδέκατος.
Για τη νηστεία. Και ότι δεν πρέπει να τηρούμε και να αποδεχόμαστε με προθυμία την ωφέλεια της νηστείας στην πρώτη και μόνο εβδομάδα των νηστειών, αλλά είναι απαραίτητο να διατηρούν οι αγωνιστές την ίση και την ίδια προθυμία σε όλες τις εβδομάδες των νηστειών.
Αδελφοί και πατέρες, έπρεπε βέβαια να πούμε εμείς την περασμένη Κυριακή αυτά που τώρα πρόκειται να ειπωθούν από μας στην αγάπη σας. Αλλά, επειδή γνώριζα ότι όλο το χριστιανικότατο πλήθος, εννοώ το πλήθος των μοναχών και των λαϊκών, ο καθένας από μας τους πιστούς δηλαδή, υποδέχεται στην αγία και πρώτη εβδομάδα των νηστειών με θερμή προθυμία το καλό της νηστείας και ο καθένας βάζει εκούσια στον τράχηλό του χωρίς εξαίρεση το ζυγό της, και κανείς δεν είναι, ούτε από εκείνους που έχουν απελπισθεί εντελώς για τη σωτηρία τους και συμπεριφέρονται με αφοβία και με καταφρόνηση του Θεού, που να απορρίπτει σ’ εκείνη την εβδομάδα το νόμο της νηστείας και να μην εγκρατεύεται περισσότερο και ο ίδιος, όσο εξαρτάται από τον εαυτό του, μαζί με όλους τους άλλους, έρχομαι λοιπόν σήμερα να πω σ’ εσάς σύντομα και λιγοστά λόγια εξαιτίας της παρούσας περιόδου.
Επειδή δηλαδή, όπως ειπώθηκε, όλοι οι πιστοί διανύουν με αγώνα την πρώτη εβδομάδα των νηστειών, που πέρασε, όταν όμως αυτή περάσει και φθάσει το Σάββατο, επειδή και η Εκκλησία του Θεού συμβαίνει να εορτάζει από παράδοση την εορτή του αγίου μεγαλομάρτυρα Θεοδώρου, ή, μάλλον, να πω, την παράδοξη σωτηρία που έγινε από τον Θεό για τον πιστότατο λαό με την μεσολάβησή του, και επίσης, επειδή την Κυριακή, τελώντας την εορτή της ορθόδοξης πίστης, ψάλλουμε ευχαριστήριους ύμνους στον πανάγαθο Θεό μας, ο Πονηρός, που πάντοτε φθονεί τα καλά εισχωρώντας κρυφά στον καθένα από τους πιστούς και δεσμεύοντάς τον με τη ραθυμία και την αμέλεια, χωρίς να γίνεται ορατός, πείθει τον καθένα να απορρίψει καταφρονητικά από τον εαυτό του τον σωτήριο ζυγό της νηστείας και να επιστρέψει στην προηγούμενη συνήθεια˙ γι’ αυτό σας θυμίζω σήμερα και παρακαλώ την αγάπη σας και την πατρότητά σας να μην υπακούσετε διόλου στον εχθρό, ούτε να παρασυρθείτε από την κακή συνήθεια της αχόρταγης γαστριμαργίας, ούτε να επιστρέψετε στην παλαιά και μακρόχρονη εκπλήρωση των κακών επιθυμιών, αλλά ας τιμήσουμε και αυτή τη δεύτερη εβδομάδα των νηστειών, όπως τιμήσαμε την πρώτη, και στη συνέχεια και όλες τις υπόλοιπες εβδομάδες.
Ναι, πατέρες και αδελφοί μου, ας ευεργετήσουμε τους εαυτούς μας, κάνοντας έτσι, και ας μην καταδεχθούμε να χάσουμε τώρα αυτά που συγκεντρώσαμε τότε, αλλά ας φροντίσουμε μάλλον να προσθέσουμε και να αυξήσουμε, αλλά και να μη θελήσουμε να γκρεμίσουμε τώρα κακώς αυτά που παλαιότερα κτίσαμε καλώς. Ας έχει ο καθένας από σας στο νου του την ωφέλεια από τη νηστεία, και ποια δωρεά απόλαυσε από τον Θεό σ’ αυτές τις λίγες μέρες, και ας γίνει στο εξής προθυμότερος. Διότι αυτή η γιατρός των ψυχών μας, η νηστεία δηλαδή, έχει συνήθεια, άλλου να περιορίζει το άναμμα της σάρκας και τις διεγέρσεις της, άλλου να καθησυχάζει το θυμό, άλλου να απομακρύνει τον ύπνο, άλλου να διεγείρει την προθυμία, άλλου να καθαρίζει το νου και να ελευθερώνει από τους κακούς λογισμούς, άλλου να δαμάζει την αδάμαστη γλώσσα και να τη συγκρατεί με το φόβο του Θεού, σαν με δυνατό χαλινάρι, και να μην την αφήνει διόλου να πει λόγια ανώφελα ή αισχρά˙ άλλου, χωρίς να φαίνεται, σκεπάζει και συγκρατεί τα μάτια που ρεμβάζουν, και δεν τα αφήνει να στρέφονται με περιέργεια εδώ και εκεί, αλλά κάνει τον καθένα πρόθυμο να εξετάζει τον εαυτό του, και τον διδάσκει να έχει στο νου του τα δικά του αμαρτήματα και ελαττώματα. Η νηστεία δηλαδή αραιώνει και απομακρύνει σιγά – σιγά το νοητό σκότος και το απλωμένο στην ψυχή κάλυμμα της αμαρτίας, όπως ακριβώς ο ήλιος απομακρύνει την ομίχλη. Η νηστεία κάνει να βλέπουμε με το νου τον πνευματικό αέρα, στον οποίο δεν ανατέλλει από μέρα σε μέρα, αλλά λάμπει πάντοτε ο άδυτος ήλιος, ο Χριστός ο Θεός μας. Η νηστεία, παίρνοντας βοηθό της την αγρυπνία, μπαίνει μέσα μας και μαλακώνει τη σκληρότητα της καρδιάς και κάνει να αναβλύζουν αντί για την προηγούμενη κραιπάλη πηγές κατάνυξης. Αυτό ακριβώς, παρακαλώ, αδελφοί, ας φροντίσουμε ο καθένας να γίνει και σ’ εμάς˙ διότι, αν γίνει αυτό, θα διασχίσουμε εύκολα με τη βοήθεια του Θεού όλη τη θάλασσα των παθών, και διαπερνώντας τα κύματα των πειρασμών του πονηρού, που μας τυρανεί πικρά, θα αγκυροβολήσουμε στο λιμάνι της απάθειας.
Αυτά όμως, αδελφοί μου, δεν είναι δυνατόν να γίνουν σε μία μέρα, ούτε σε μία εβδομάδα, αλλά κατορθώνονται με πολύ καιρό και πόνο και κόπο, ή συντομότερα ή αργότερα, με τη δωρεά και τη χάρη του Θεού, ανάλογα με τη διάθεση και την προαίρεση του καθενός, και ακόμη ανάλογα με το βαθμό της πίστης και της καταφρόνησης των ορατών και των νοητών πραγμάτων˙ και επιπλέον, ανάλογα με τη θερμότητα της αδιάκοπης μετάνοιας και της ίδιας της ακατάπαυστης εργασίας, που γίνεται μέσα στο κρυφό ταμείο της ψυχής.1 Όμως χωρίς νηστεία δεν μπόρεσε να κατορθωθεί ποτέ τίποτε από κάποιον, ούτε απ’ αυτά που είπαμε, ούτε καμία από τις άλλες αρετές διότι η νηστεία είναι η αρχή και το θεμέλιο κάθε πνευματικής εργασίας.
Όσα λοιπόν θα οικοδομήσεις επάνω σ’ αυτό το θεμέλιο δεν πέφτουν και δεν γκρεμίζονται, σαν να οικοδομήθηκαν επάνω σε στερεά πέτρα˙ όταν όμως αφαιρέσεις αυτό το θεμέλιο και βάλεις στη θέση του τον χορτασμό της κοιλιάς και τις άπρεπες επιθυμίες, αυτά παρασύρονται από τους κακούς λογισμούς και από το ποτάμι των παθών σαν άμμος και καταστρέφουν ολόκληρη την οικοδομή των αρετών.2 Για να μη γίνει όμως αυτό και σ’ εμάς, ας σταθούμε με χαρά επάνω στο στερεό θεμέλιο της νηστείας˙ ας σταθούμε, αδελφοί μου, καλά, ας σταθούμε με τη θέλησή μας˙ διότι εκείνος, που χωρίς τη θέλησή του, αναγκάζεται να ανεβεί στην πέτρα της νηστείας, παρασύροντα5ς οπωσδήποτε τον εαυτό του από εκεί, τον γκρεμίζει στη λαθροφαγία, και τρώγοντας γίνεται ο ίδιος, χωρίς να καταλάβει, τροφή του πονηρού˙ διότι η νηστεία είναι θείος νόμος, και όσους τολμούν να τον παραβούν, τους παραλαμβάνει ο διάβολος σαν δήμιος, και τους μαστιγώνει˙ και αν όχι αμέσως, ούτε εκείνη τη στιγμή, επειδή ο Θεός μακροθυμεί σ’ εμάς και περιμένει τη μετάνοιά μας, ωστόσο δεν θα ξεφύγουμε οπωσδήποτε από τα χέρια του, ή εδώ ή στη μέλλουσα ζωή, αν επιμένουμε χωρίς μετάνοια στην αμαρτία, επειδή θα λάβουμε μαζί του την ίδια καταδίκη, αν ζούμε έτσι, και θα καταδικασθούμε να τιμωρηθούμε αιώνια απ’ αυτόν και μαζί μ’ αυτόν με τη δίκαιη κρίση του Θεού. Διότι, αν και ξεφεύγουμε την προσοχή των ηγουμένων μας, όμως δεν μπορούμε να ξεφύγουμε συγχρόνως τον Δεσπότη και Θεό των ηγουμένων μας.
Ας φυλαχθούμε λοιπόν, αδελφοί, όχι μόνο από τη λαθροφαγία, αλλά και από τον χορτασμό των φαγητών, που παρατίθενται για μας στην τράπεζα. Ναι, σας παρακαλώ, και δεν θα σταματήσω να σας παρακαλώ, να θυμηθείτε την αγία εβδομάδα, που πέρασε. Αναλογισθείτε, όπως είπα, την ωφέλεια από τη νηστεία και από την αγρυπνία, από την προσευχή και από την ψαλμωδία, αλλά και την κατήφεια και την ευλάβεια και τη σιωπή. Διότι μου φαινόταν τότε ότι το μοναστήρι ήταν σαν ακατοίκητο από ανθρώπους, αλλά κατοικούμενο μόνο από αγγέλους, επειδή δεν άκουγα διόλου κάποιον άλλο λόγο για τα βιοτικά πράγματα, παρά μόνο τη δοξολογία που αναπεμπόταν από σας στον Θεό και που είναι έργο των αγγέλων. Πιστεύω μάλιστα ότι, όπως ακριβώς κάνατε εσείς το έργο των αγγέλων, έτσι και οι άγγελοι βρίσκονταν αόρατα μαζί σας και συνέψαλλαν.
Μη θελήσετε λοιπόν να χωρισθείτε με την πολυλογία και την αργολογία από τη συναναστροφή με τους αγγέλους, ούτε να κάνετε να απομακρυνθούν από σας με τις άτακτες φωνές ή τις άμετρες κραυγές σας οι άγγελοι, και σας πλησιάσουν, όπως πριν, οι δαίμονες, αλλά, ας προσέχει ο καθένας τον εαυτό του, και ας κάνει με επιμέλεια το εργόχειρό του και το διακόνημά του, σαν να υπηρετεί τον Θεό και όχι τους ανθρώπους.3 Διότι έχει γραφεί: «Είναι καταραμένος κάθε άνθρωπος, που κάνει τα έργα του Κυρίου με αμέλεια».4
Μην παραλείψετε, αδελφοί, να παροτρύνετε ο ένας τον άλλο στην ακρόαση των θείων αναγνώσεων κατά τις συνάξεις. Διότι, όπως ακριβώς στην ορατή τράπεζα παρακινούμε και παροτρύνουμε τους πλησίον μας να φάνε, και όσους αγαπούμε περισσότερο από τους άλλους, αυτούς τους εξαναγκάζουμε κιόλας, έτσι λοιπόν οφείλουμε και σ’ αυτή την ψυχοτρόφο τράπεζα να προσέχουμε και να παρακινούμε τους πλησίον μας, για να μην κατακριθούμε ότι δεν αγαπούμε ο ένας τον άλλο, και χάσουμε το γνώρισμα ότι είμαστε μαθητές του Χριστού. Διότι ο Χριστός λέει: «Απ’ αυτό θα γνωρίσουν όλοι ότι είστε μαθητές μου, αν αγαπάτε ο ένας τον άλλο».5
Αυτός λοιπόν που δεν εξαναγκάζει τον φίλο του στην ορατή τράπεζα να φάει, συνήθως τον ωφελεί πάρα πολύ˙ εκείνος όμως που το κάνει αυτό στην πνευματική τράπεζα, εννοώ στην τράπεζα της ακρόασης των θείων λόγων, προξενεί ασυνήθιστη βλάβη σ’ αυτούς που τον πλησιάζουν. Διότι ο χορτασμός από τα φαγητά εκείνα συνηθίζει να φθείρει και να βλάπτει την ψυχή και το σώμα, ενώ αυτά που λέγονται εδώ από τους αγίους, και το νου φωτίζουν και την ψυχή αγιάζουν, και στο ίδιο το σώμα μεταδίδουν οπωσδήποτε με τη μεσολάβηση της ψυχής από τον αγιασμό, και το κάνουν υγιέστερο και δυνατότερο.
Ας προσέχει λοιπόν ο καθένας στην ανάγνωση˙ διότι τα λόγια των αγίων είναι λόγια του Θεού και όχι των ανθρώπων. Ας βάλει ο καθένας αυτά τα λόγια μέσα στην καρδιά του και ας τα διατηρεί με ασφάλεια, επειδή τα λόγια του Θεού είναι λόγια ζωής,6 και αυτός, που τα έχει μέσα του και τα διατηρεί, έχει αιώνια ζωή.7 Διότι, όταν συνήθως καθίσατε σε μία πλούσια τράπεζα, δεν νομίζω ποτέ ότι κάποιος από σας ραθύμησε και κυριεύθηκε διόλου από νύστα, και ότι δεν πήρε όχι μόνο αυτά που του αρκούσαν, αλλά ότι αποχώρησε, παίρνοντας με προθυμία και αυτά που χρειαζόταν για την αυριανή μέρα, και προθυμοποιήθηκε να τα μοιράσει ή σε κάποιους φίλους ή στους φτωχούς. Όπου όμως προσφέρονται λόγια ζωής και κάνουν αθάνατους εκείνους που τρέφονται από τα λόγια αυτά, πες μου, είναι δυνατό να κοιμάται κάποιος και να ραθυμεί, ή να νυστάζει και να ροχαλίζει, όπως ένας ζωντανός νεκρός;
Πόση βλάβη! Πόση αναισθησία και νωθρότητα! Εκείνος που κάθεται στην τράπεζα και δεν έχει όρεξη να φάει απ’ αυτά που είναι μπροστά του, στερείται ολοφάνερα από τη φυσική του υγεία˙ έτσι και αυτός, που ακούει θεία ανάγνωση και δεν εντρυφά ψυχικά, με ανέκφραστη ευχαρίστηση και άυλη όρεξη, με τρόπο δηλαδή άυλο στα άυλα και θεία λόγια, και αυτός, που δεν γεμίζει νοε΄ρα από τη γλυκύτητά τους όλες του τις αισθήσεις, είναι ασθενής στην πίστη και εντελώς άγευστος από τις πνευματικές δωρεές, και λειώνει από την πείνα και τη δίψα, αν και βρίσκεται ανάμεσα σε πολλά αγαθά. Διότι, όπως ακριβώς ένας νεκρός, που λούζεται με νερό, δεν νιώθει τίποτε, έτσι και αυτός, αν και λούζεται από τα ζωηφόρα και θεία νάματα του λόγου, δεν το αισθάνεται.
Όσοι λοιπόν έχετε μέσα σας λόγο ζωής, όσοι φθάσατε να φάτε αυτό τον άρτο του λόγου, όσοι δεν γίνατε νεκροί, αλλά γίνατε από νεκροί ζωντανοί και γευθήκατε την αληθινή ζωή και αποκτήσατε ευσπλαχνία προς τον πλησίον, που τη λάβατε από τον εύσπλαχνο Θεό, να μη σταματήσετε, αν είναι δυνατό, να παροτρύνετε και να παρηγορείτε και να νουθετείτε τους πλησίον σας και όλους, αλλά, σαν να είναι αυτοί δικά σας μέλη, ή, μάλλον, σαν να είναι μέλη του Χριστού και υιοί του Θεού, να προθυμοποιηθείτε να τους παιδαγωγείτε, να τους επιτιμάτε και να τους ελέγχετε, όχι για να τους λυπήσετε, αλλά για να τους ελευθερώσετε από την πατρική οργή και αγανάκτηση˙ ούτε για να τους βλάψετε, αλλά για να ωφελήσετε στο έπακρο, κάνοντάς τους να εκπληρώσουν τα θελήματα του Θεού και Πατέρα τους.
Αν κάνετε έτσι και αν έτσι ξυπνά ο καθένας από σας τον αδελφό του, για να τον παροτρύνει στην αγάπη και στα καλά έργα, σύντομα θα ανεβούμε όλοι στο ύψος των αρετών, και θα αναδειχθούμε εκπληρωτές των εντολών του Θεού και θα επιτύχουμε ομόψυχα τη βασιλεία των ουρανών, στο όνομα το ίδιου του Χριστού του Θεού μας, στον οποίο αρμόζει κάθε δόξα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
Υποσημειώσεις.
1. Πρβ. Ματθ. 6, 6
2. Πρβ. Ματθ. 7, 24-27
3. Πρβ. Κολ. 3, 23
4. Ιερ. 31, 10
5. Ιω. 13, 34-35
6. Πρβ. Ιω. 6, 68
7. Πρβ. Ιω. 5, 24
Από το βιβλίο: Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου – Έργα (Νεοελληνική απόδοση).
Εκδόσεις: Περιβόλι της Παναγίας. Μάιος 2017
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
