Ο Κων/νος θωράκισε το κράτος από τις επιδρομές των εξωτερικών εχθρών, δημιουργώντας συμμαχίες με φυλές που ζούσαν στα σύνορα, ή αμείβοντας τις υπηρεσίες τους ως μισθοφόρων. Ενίσχυσε το στράτευμα. Αύξησε τους συνοριοφύλακες σε 360.000 και κατασκεύασε νέα φρούρια, στα οποία εγκατέστησε φρουρές και κινητές δυνάμεις. Οι τελευταίες αποτελούνταν κατά ένα μεγάλο μέρος από βαρύ ιππικό, που θα μπορούσε γρήγορα να βρεθεί στο κάθε επίμαχο σημείο.
Πολέμησε νικηφόρα εναντίον των Σαρματών (322 μ. Χ.) και των Γότθων (323) που απειλούσαν τα βόρεια σύνορα της Αυτοκρατορίας.
Είναι ο αυτοκράτορας που δε νικήθηκε ποτέ, ούτε σε εξωτερικούς πολέμους κατά Φράγκων, Αλλαμανών, Βησιγότθων, Σαρματών κ.ά., ούτε σε εσωτερικούς (εμφυλίους).
Συνένωσε κράτος και εκκλησία. Το παράδειγμα του ακολούθησαν και ανέπτυξαν οι διάδοχοί του, αργότερα και πολλά ευρωπαϊκά κράτη.
Αναδιοργάνωσε το φορολογικό σύστημα, την κρατική διοίκηση, την ταχυδρομική υπηρεσία και εξυγίανε με μεγάλη επιτυχία την παραπαίουσα οικονομία. Διαχώρισε τους στρατιωτικούς από τους πολιτικούς υπαλλήλους. Εγκατέλειψε τη νομισματική πολιτική του Διοκλητιανού και έκοψε νέο νόμισμα, το σόλιδο (το υπέρπυρο, ισοδύναμο με το 1/72 της λίτρας χρυσού), που κατέστη διεθνώς το σταθερότερο νόμισμα όλων των εποχών μέχρι τον 11ο και κατ’ άλλους μέχρι τον 15ο αιώνα.
Κατάργησε το σώμα των πραιτωριανών και των βοηθητικών δυνάμεών τους, που είχαν καταστεί «κατασκευαστές αυτοκρατόρων» και, όπως γράφει ο Βίκτωρ Αυρήλιος, «δυνάμεις καταλληλότερες για διαταραχές μάλλον, παρά για την προστασία της πόλης».
Κατάργησε τη λατρεία του αυτοκράτορα.
Αλλά κύριος στόχος του έγινε η χριστιανική μετάπλαση της κοινωνίας. Πράγματι, ο Κων/νος άλλαξε για πάντα την εγκληματική και θηριώδη τακτική, με την οποία η ως τότε διεστραμμένη και διεφθαρμένη στο έπακρο ιθύνουσα τάξη, με επικεφαλής τους αυτοκράτορες, σταύρωνε τους επαναστάτες ή έτρεφε τις σμέρνες των ιχθυοτροφείων της με σάρκες δούλων ή πρόσφερε θέαμα στους καλεσμένους της με βασανισμό, τύφλωση και ακρωτηριασμό δούλων. Και αργότερα υπέβαλλε τους χριστιανούς σε κάθε λογής βασανιστήρια, που εφεύρισκε η διαβολική σκέψη της, μερικά από τα οποία καταγράφονται από τον Ευσέβιο: Ρίψη στην πυρά και στα θηρία, ακρωτηριασμοί μύτης, αυτιών, χεριών, ποδιών, γλώσσας και γεννητικών μορίων, ζεμάτισμα με αναλυωμένο μολύβι, τύλιγμα των ποδιών με λινάρι ποτισμένο με λάδι και ύστερα ανάφλεξη, αργή επίχυση καυτής πίσσας σ’ ολόκληρο το κορμί, ανάρτηση από τα πόδια πάνω σε σιγανή φωτιά («μαλθακού πυρός υποκαιομένου»), με σκοπό
την παράταση του μαρτυρίου, τοποθέτηση πάνω σε πυρακτωμένες μεταλλικές καρέκλες, επίχυση ξιδιού και αλατιού στις πληγές κ.ά. Και ορισμένοι μάλιστα πρωτοτύπησαν βγάζοντας το δεξί μάτι στους δύστυχους χριστιανούς, τσακίζοντας τ’ αριστερό πόδι και στέλνοντάς τους μετά στα ορυχεία, όπως έκαναν στον Άγιο Παφνούτιο. (Διοκλητιανός και Μαξιμιανός: «και αυ πάλιν των οφθαλμών τους δεξιούς πρώτον μεν ξίφει αυτούς υμέσι και κόραις εκκοπτήναι» Μαξιμιανός: «εν τοις μετάλλοις εργάζεσθαι κατεδίκασε, τους δεξιούς αυτών εκκόψας οφθαλμούς»…)
Ο Κων/νος κατάφερε να μεταπλάσει σε μια κοινωνία με χριστιανική ευσέβεια και χριστιανικό ήθος έναν αλλοτριωμένο λαό που μέχρι τότε ζούσε μονάχα για «άρτον και για βάρβαρα θεάματα»? που παρακολουθούσε με ιδιαίτερη τέρψη αγώνες αλληλοσπαραγμού δούλων στα ρωμαϊκά αμφιθέατρα, τα οποία είχαν καταστεί σχολεία κτηνωδίας? που παλαιότερα, μαζί με τον αρχηγό του Κλαύδιο, παρακολουθούσαν ολημερίς τους αγώνες και ηδονίζονταν με το αίμα και τον επιθανάτιο ρόγχο των ατυχών θυμάτων…
Παραθέτουμε όλ’ αυτά για να υπενθυμίσουμε στους επικριτές του Κων/νου ποια ζοφερή κατάσταση είχαν δημιουργήσει και διατηρούσαν όλοι οι προκάτοχοί του στο θρόνο της Ρώμης. Πώς ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας θα μετέβαλλε αυτές τις άγριες συνήθειες του ρωμαϊκού λαού, δίχως να συναντήσει την καθολική αντίδραση;
Παρ’ όλα αυτά ο Κων/νος δε δίστασε να προχωρήσει. Η αποφασιστικότητα και η τόλμη του ήταν από τα σημαντικότερα γνωρίσματα του χαρακτήρα του. Μαζί και η δύναμη που αντλούσε από τη χριστιανική πίστη του και από την προσευχή του, καθώς αναφέρει ο Ευσέβιος. Τα νομοθετήματα και τα μέτρα που εφάρμοσε ήταν πρωτόγνωρα. Η όλη νομοθεσία του έχει δεχτεί εμφανώς την επίδραση των χριστιανικών αρχών και της χριστιανικής διδασκαλίας.
Η κατάργηση των μονομαχιών ήταν μια από τις δυσκολότερες, αλλά και τολμηρότερες και αναγκαιότερες αποφάσεις του Κων/νου, επειδή οι σκληρές και βάρβαρες μονομαχίες ήταν πολύ δημοφιλείς στη Ρώμη. Και ο αυτοκράτορας, που εκκλησιαζόταν επιμελώς, τις κατήργησε με διάταγμά του το 325 μ.Χ. «Τα αιματοβαμμένα θεάματα» είπε, «εν μέσω της πολιτειακής ειρήνης και της οικιακής ησυχίας είναι απεχθή για το γούστο μας». Εντούτοις, τα θέατρα, τα αμφιθέατρα και οι ιππόδρομοι κράτησαν τη θέση τους.
Με νόμους και διατάγματά του κατάργησε την ποινή του σταυρικού θανάτου. Απαγόρευσε τη θανάτωση δούλων με λιθοβολισμό ή σφαγή ή απαγχονισμό ή δηλητηρίασε ή ρίψη στα θηρία ή το κάψιμο των μελών τους σ’ αναμμένα κάρβουνα, συνηθισμένους δηλαδή τρόπους θανάτωσης από τ’ αφεντικά τους. Σ΄ ένα έδικτό του συμβουλεύει μετριοπάθεια και αποφυγή ακροτήτων. «Θεωρούμε ένοχο ανθρωποκτονίας όποιον εκ προθέσεως θανατώνει δούλο καταφέροντας χτύπημα με ραβδί ή πέτρα, όποιον εκ προμελέτης πληγώσει δούλο θανάσιμα με ακόντιο, όποιον κρεμάσει δούλο, όποιον προστάξει να τον γκρεμίσουν από ψηλά, να τον φαρμακώσουν, να του ξεσκίσουν τις σάρκες με σιδερόνυχα, να του κάψουν τα μέλη στη φωτιά ή να του αφαιρέσουν τη ζωή με τα σκληρότερα βασανιστήρια».
Ενστερνιζόμενος τη χριστιανική διδασκαλία απαγόρευσε με νόμο τη βρεφοκτονία, που είχε γίνει αποδεκτή από τους Ρωμαίους για τα προβληματικά παιδιά. Για τους γονείς που «εξέθεταν» αυτά τα παιδιά, ο νόμος προέβλεπε την ποινή του θανάτου. («Πετάμε όσα παιδιά γεννιούνται αδύναμα», εθέσπιζε ο Ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας!).
Προστάτευε το απαραβίαστο του ανθρώπινου προσώπου. Απαγόρευε το μαρκάρισμα του εγκληματία στο πρόσωπο και το επέτρεψε μονάχα στα πόδια, «επειδή το ανθρώπινο πρόσωπο διαμορφώθηκε όμοιο με του Θεού», όπως αναφέρεται στο σχετικό διάταγμα.
Με νόμους προστάτεψε και ενίσχυσε το θεσμό της οικογένειας και την ενότητα των οικογενειών των σκλάβων. Καταδίκασε τη μοιχεία, ανύψωσε τη θέση της μητέρας, προστάτεψε τα παιδιά από την κατάχρηση της πατρικής εξουσίας, τα κορίτσια από την απαγωγή. Απαγόρευσε την τιμωρία των ατέκνων εξαιτίας της ατεκνίας τους. Ρύθμιζε ζητήματα διαζυγίου, προίκας, κληρονομιάς. Έδωσε τροφή στους φτωχούς, στις χήρες και τα ορφανά της Κων/πόλεως κλπ.
Ίδρυσε σχολεία σ’ όλη την αυτοκρατορία.
Ενθάρρυνε και προστάτεψε τις τέχνες και ειδικά τη μελέτη των γραμμάτων. Ο ίδιος διάβαζε, έγραφε, μελετούσε, υποδεχόταν τις αντιπροσωπείες των επαρχιών και άκουγε τις διαμαρτυρίες τους.
Εξασφάλισε την ενότητα του Κράτους και του Χριστιανισμού. Κατά τους ορθολογιστές διείδε ότι η χριστιανική θρησκεία θα μπορούσε ν’ αποτελέσει τον ενωτικό κρίκο των αμέτρητων εθνών και φυλών της αυτοκρατορίας, που η καθεμιά τους είχε το δικό της πολιτισμό και τις δικές της παραδόσεις, ώστε να ξεπερνιούνται οι αντιθέσεις τους, που γίνονταν αιτίες προστριβών και συγκρούσεων.
Γράφει ο Philip Schaff: «Ήταν ο ηγέτης που διέγνωσε τα σημεία των καιρών και έπραξε αναλόγως. Ήταν το άτομο για την εποχή του, όπως και η εποχή ήταν προετοιμασμένη γι’ αυτόν από την πρόνοια, που ελέγχει και τους δύο και εγκαθιστά τον ένα για τον άλλο. (…) Γι’ αυτή την υπηρεσία του ένα ευγνώμον μέλλον του έχει δώσει το επώνυμο του Μεγάλου αναμφίβολα από τη στρατιωτική και διοικητική ικανότητά του, τη συνετή πολιτική του και την εκτίμηση και την προστασία του χριστιανισμού».
Πραγματοποιούσε πολλά και σημαντικά πράγματα ο Κων/νος, μα τα σπουδαιότερα, εκείνα δηλαδή που άλλαξαν την ιστορική πορεία της Ευρώπης και του κόσμο ολόκληρου, είναι δύο: Το Διάταγμα του Μεδιολάνου «περί ανεξιθρησκίας» και η μεταφορά της πρωτεύουσας του Κράτους στην Κων/πολη. Για τη συνέχιση της υπάρξεως της αυτοκρατορίας και την ακμή της συνέλαβε το μήνυμα των καιρών: εκχριστιάνισε, ενοποίησε, αναδιοργάνωσε και ισχυροποίησε την παραπαίουσα αυτοκρατορία και μετέφερε την πρωτεύουσά της στο Βυζάντιο. Με την κατάπαυση των διωγμών των χριστιανών έφερε την ειρήνη στους λαούς της αυτοκρατορίας και κατέπαυσε οριστικά τις θρησκευτικές συγκρούσεις.
Ο Κων/νος θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους αυτοκράτορες, γιατί άλλαξε το ρου της Παγκόσμιας ιστορίας με τα μοναδικά και ανεπανάληπτα επιτεύγματά του και, προ παντός, τις σημαντικές θρησκευτικές και αστικές αλλαγές, που εισήγαγε στην απέραντη χώρα του. Τεράστια είναι η επίδραση στη διαμόρφωση του μεταγενέστερου κόσμου.
Επί των ημερών του η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έδωσε τις τελευταίες της αναλαμπές, πριν σβήσει οριστικά και παραχωρήσει τη θέση της στην Ελληνική χριστιανική αυτοκρατορία ή Ρωμανία, που εκείνος θεμελίωσε (την αποκληθείσα «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» από τον Μοντεσκιέ και τους συγχρόνους του).
Ελάχιστοι άνθρωποι στην ιστορία άσκησαν τόση επίδραση στον κόσμο, όση ο Κων/νος. Η υπόληψή του στην ιστορία είναι τόσο μεγάλη, ώστε τουλάχιστον δέκα αυτοκράτορες από τους διαδόχους του, δεκάδες πρίγκιπες, πατριάρχες, επίσκοποι και πολλά εκατομμύρια Ορθοδόξων έφεραν και φέρουν τιμητικά το όνομά του.
Ο Κων/νος είναι μοναδικό φαινόμενο δυναμισμού και θέλησης στην παγκόσμια ιστορία: Ξεπέρασε όλα τα εμπόδια, όλες τις παγίδες, όλες τις συνωμοσίες και βγήκε νικητής. Την άνοδό του στην κορυφή της μεγάλης αυτοκρατορίας οι ιστορικοί την αποδίδουν στον εαυτόν του και μόνον, άλλ’ ο ίδιος την αποδίδει στον Θεό.
Προσπάθειες των δυτικών ν’ αναδείξουν τον Καρλομάγνο ως ισότιμό του δεν ευδοκίμησαν.
Δικαιολογημένα η ιστορία του απένειμε τον τίτλο του Μεγάλου. Και δεν υπήρχε μονάχα για την εποχή του Μέγας, αλλά για όλους τους αιώνες και για σήμερα, αφού τα έργα και οι αποφάσεις του έχουν οικουμενικότητα και διαχρονικότητα.
Ωστόσο η φορολόγηση ενόχλησε ή και δυσαρέστησε μέρος του λαού κατά την τρίτη δεκαετία της βασιλείας του, αλλά τα τόσα έργα του (σχολεία, ναοί, δημόσια κτήρια, Κων/πολη κ.λπ.) και οι επιχορηγήσεις του απαιτούσαν και μεγάλες δαπάνες.
Από το βιβλίο: Μέγας Κωνσταντίνος : Κατηγορίες και αλήθεια, του Κωνσταντίνου Καραστάθη. Αθήναι, Απρίλιος του 2012 Εκδόσεις «ΑΘΩΣ».
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
