Ότι όπως οι ψυχές των τελείων είναι στον ουρανό, έτσι πρέπει να πιστέψουμε πως μετά την λύση τους από το σώμα και οι ψυχές των αδίκων βρίσκονται στον άδη.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εάν επίστευσες, κατά την πληροφορία των ιερών λόγων, πως οι ψυχές των αγίων είναι στον ουρανό, πρέπει οπωσδήποτε να πιστεύσεις πως και οι ψυχές των αδίκων βρίσκονται στον άδη. Σύμφωνα με την ανταπόδοση της αιώνιας δικαιοσύνης, κατά την οποία οι δίκαιοι ήδη δοξάζονται, αναγκαίο είναι οπωσδήποτε και οι άδικοι να βασανίζονται. Γιατί όπως τους εκλεκτούς τους ευφραίνει η μακαριότης, έτσι είναι αναγκαίο να πιστεύσουμε πως τους αποδοκιμασμένους από την ημέρα της εξόδου τους τους καταφλέγει το πυρ.
ΠΕΤΡΟΣ. Κατά ποία λογική πρέπει να πιστεύσουμε πως ένα πράγμα ασώματο μπορεί να κρατείται από το σωματικό πυρ;1
Κατά ποία λογική πρέπει να πιστεύσουμε πως τα ασώματα πνεύματα μπορούν να κρατούνται από το σωματικό πυρ.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εάν το ασώματος πνεύμα ενός ζωντανού ανθρώπου κρατείται μες στο σώμα, γιατί μετά θάνατον να μην κρατείται, αν και ασώματο πνεύμα, από σωματικό πυρ;
ΠΕΤΡΟΣ. Στον ζωντανό όμως κρατείται το ασώματο πνεύμα μες στο σώμα, ακριβώς γιατί ζωοποιεί το σώμα.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εάν, Πέτρε, το ασώματο πνεύμα μπορεί να κρατείται μέσα σε αυτό το οποίο ζωοποιεί, γιατί να μην κρατείται τιμωρητικώς και εκεί όπου νεκροποιείται; Λέγουμε λοιπόν πως το πνεύμα κρατείται από το πυρ, ούτως ώστε να υφίσταται βάσανο με το να βλέπει και να αισθάνεται. Δηλαδή υποφέρει από τη φωτιά με αυτό και μόνο που βλέπει, και καίγεται που αντικρύζει τον εαυτό του να κατακαίεται. Κι έτσι γίνεται ώστε ένα πράγμα σωματικό καταφλέγει το ασώματο, καθώς από την ορατή φωτιά επισύρεται καύση και πόνος αόρατος: Δια του σωματικού πυρός ο ασώματος νους βασανίζεται και από ασώματη φλόγγα.
Ωστόσο από τα ευαγγελικά ρήματα μπορούμε να συναγάγουμε πως η ψυχή πάσχει τον εμπυρισμό όχι μόνο βλέποντας, αλλά και με την εμπειρία των αισθήσεων:1 Σύμφωνα με την φωνή της Αληθείας Χριστού, λέγεται πως ο πλούσιος ετάφη και πήγε στον άδη.2 Ότι η ψυχή του κρατείται στο πυρ, μας το πληροφορεί ο λόγος του πλουσίου, όταν ικετεύει τον Αβραάμ, λέγοντας: «Πέμψον Λάζαρον, ίνα βάψη το άκρον του δακτύλου αυτού ύδατος και καταψύξη την γλώσσάν μου, ότι οδυνώμαι εν τη φλογί ταύτη».3 Όταν λοιπόν η Αλήθεια Χριστός παρουσιάζει τον αμαρτωλό πλούσιο καταδικασμένο στις φλόγες, ποιος μυαλωμένος θα αρνηθεί πως οι ψυχές των αποδοκιμασμένων κρατούνται στις φλόγες;
ΠΕΤΡΟΣ. Να που η ψυχή μου κάμπτεται και από την εκλογικευτική εξήγηση και από την αγιογραφική μαρτυρία και κλίνει προς την πίστη, αλλά στην επαναφορά της και πάλι επανέρχεται στην ακαμψία. Πώς μπορεί ένα πράγμα ασώματο να κρατείται και να θλίβεται από κάτι σωματικό, αυτό το αγνοώ.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Πες μου, σε παρακαλώ, τι εικάζεις για τους αποστάτες, δηλ. τα πνεύματα που απορρίφθηκαν από την ουράνια δόξα, είναι σωματικά ή ασώματα;
ΠΕΤΡΟΣ. Ποιός πνευματικά υγιής θα πει πως τα πνεύματα είναι σωματικά;
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Το πυρ της γεέννης το δέχεσαι ασώματο ή σωματικό;
ΠΕΤΡΟΣ. Δεν αμφιβάλλω πως το πυρ της γεέννης είναι σωματικό, εφόσον είναι σίγουρο πως σε αυτό βασανίζονται τα σώματα.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Είναι βέβαιο πως στο τέλος η Αλήθεια Χριστός θα πει στους αποδοκιμασμένους: «Πορεύεσθε εις το πυρ το αιώνιον το ητοιμασμένον τω διαβόλω και τοις αγγέλοις αυτού».4 Εάν λοιπόν ο διάβολος και οι άγγελοί του, αν και ασώματοι, πρέπει να βασανιστούν από το σωματικό πυρ, τί το θαυμαστό εάν οι ψυχές, και πριν ακόμα να υποδεχθούν τα σώματα, μπορούν να αισθάνονται σωματικά βασανιστήρια;
ΠΕΤΡΟΣ. Είναι προφανής η αιτιολόγηση, και δεν πρέπει η ψυχή στο εξής να αμφιβάλλει πάνω σε αυτό το ζήτημα.
Υποσημειώσεις.
1. Ο ίδιος ο Πέτρος στο 28, 6 έκανε τη διάκριση ανάμεσα στις εξηγήσεις της ανθρώπινης λογικής και τον λόγο του Χριστού, ζητώντας να μάθει και να πιστεύσει κυρίως το δεύτερο. Έτσι τώρα ο άγ. Γρηγόριος, αφού εξέθεσε την εκλογικευτική ερμηνεία της βασάνου δια της θέας, την ξεπερνά ο ίδιος προχωρώντας στην αποκεκαλυμμένη Αλήθεια.
2. Λουκ. 16, 22-23.
3. Λουκ. 16, 24.
4. Ματθ. 25, 41.
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
