Έξι είναι οι τόποι των πνευματικών ηδονών˙ από αυτούς πρώτος είναι η εργασία όλων των θείων εντολών.
Προφύλαξες τις εξωτερικές σου αισθήσεις για να μην απολαμβάνουν τις αισθητές ηδονές. Προφύλαξες την εξωτερική αίσθησι της φαντασίας, για να μην τυπώνη τις εμπαθείς εικόνες; Προφύλαξες τον νου σου από τα πάθη και τους εμπαθείς λογισμούς;
Άκουσε τώρα και ποιές είναι οι πνευματικές και οικείες ηδονές του νου, για τις οποίες είπαμε και στην αρχή. Υποθέτω πως έξι είναι οι κυριώτερες πηγές και οι τόποι και οι ύλες από τις οποίες γεννιούνται και εξαντλούνται οι ηδονές του νου: α’. Η εργασία των θείων εντολών και η εκπλήρωσι του θείου θελήματος. β’. Η απόκτησι των θεουργών αρετών. γ’. Οι λόγοι των θείων Γραφών. δ’. Οι λόγοι των κτισμάτων. ε’. Οι λόγοι της ενσάρκου οικονομίας και ς’. Η θεωρία των προσόντων και των τελειοτήτων του Θεού, για τα οποία θα σου αναφέρω με συντομία˙ γιατί αν θελήση κανείς να μιλήση γι’ αυτά διεξοδικά δεν αρκούν ολόκληρα βιβλία.
Α’. Λοιπόν, αγαπητέ, να τηρής τις εντολές του Κυρίου μας1 που περιέχονται στον δεκάλογο και στο θείο Ευαγγέλιο˙ και να τις τηρής όλες γενικά χωρίς καμμία εξαίρεσι. Γιατί ο Κύριος λέει: «Πηγαίνετε λοιπόν και κάνετε όλα τα έθνη μαθητές μου διδάσκοντας αυτούς, όχι να τηρούν τα μεν (καθώς ερμηνεύει ο μέγας Βασίλειος στο προοίμιο των κατά πλάτος όρων), και τα άλλα να αμελούν˙ αλλά να τηρούν όλα όσα σας διέταξα» (Ματθ. 28, 19). Γιατί, σύμφωνα πάλι με τον ίδιο Βασίλειο, αν δεν ήταν αναγκαίες για τη σωτηρία μας όλες οι εντολές του Κυρίου, δεν θα είχαμε λάβει εντολή να τις διαφυλάσσουμε: «Εάν δεν ήταν αναγκαία σε μας για την σωτηρία μας, δεν θα γράφονταν όλες οι εντολές, ούτε θα είχε διακηρυχθή να τις διαφυλλάσουμε όλες απαραίτητα» (αυτόθι).2 Και όχι μόνο να τηρής όλες τις εντολές του Κυρίου, αλλά να τις τηρής μόνο για την υπακοή προς τον Θεό, και την ευαρέστησι και την αγάπη προς αυτόν που πρόσταξε τις εντολές και όχι για την δόξα, ή για άλλο κοσμικό σκοπό, για να μη χάσης το μισθό του κόπου και της εργασίας σου. Γιατί σχετικά με αυτούς που τηρούν τις εντολές μόνο για να φαίνωνται στους ανθρώπους, ο Κύριος είπε˙ «Βρίσκεσθε μακρυά από τον μισθό σας» (Ματθ. 6,2).
Ποιό είναι το θέλημα του Θεού, το αγαθό και ευάρεστο και τέλειο. Και ότι δύο είναι τα θελήματα του Θεού και ποιά. Και ότι πρέπει κανείς να ευχαριστή γι’ αυτά.
Να κάνης όσο είναι δυνατόν το θέλημα του Κυρίου, το αγαθό και ευάρεστο και τέλειο, κατά τον Απόστολο (Ρωμ. 15,2). Και αγαθό θέλημα του Κυρίου είναι το να κάνης γενικά το καλό, είτε με έργα, είτε με λόγια, είτε με το νου. Και ευάρεστο θέλημά του είναι να κάνης το καλό, όχι για άλλο σκοπό, αλλά μόνο για τον Θεό˙ και τέλειο θέλημά του είναι το να κάνης το καλό με όλη σου την προθυμία και τη δύναμι και την αγάπη, όπως ερμηνεύει το ρητό ο μέγας Βασίλειος (Όροι κατ’ επιτομ. σος’) και ο ιερός Θεοφύλακτος λέγοντας: «Πρώτα λοιπόν να εξετάζης το θέλημα του Θεού, αν είναι αγαθό3˙ έπειτα, όταν το γνωρίσης, εξέταζε αν είναι και ευάρεστο˙ γιατί πολλά, μολονότι φαίνονται ότι είναι αγαθά, δεν είναι ευάρεστα ή λόγω του καιρού ή λόγω του προσώπου,… και όταν είναι και αγαθό και ευάρεστο, φρόντισε ώστε να γίνη και τέλειο και ολόκληρο, όπως απαιτείται και όχι ελλιπές».
Επειδή κατά τον θείο Δαμασκηνό και όλους τους θεολόγους, τα θελήματα του Θεού είναι δύο, προηγούμενο, κατά το οποίο ως αγαθός θέλει τα αγαθά και επόμενο, κατά το οποίο ως δίκαιος επιτρέπει να έρχωνται θλίψεις για το συμφέρον μας.
Γι’ αυτό είναι ανάγκη και εσύ, αγαπητέ, να υπομένης ευχαρίστως όλες τις θλίψεις που σου συμβαίνουν, είτε από τους ανθρώπους, είτε από τους δαίμονες, ή και από την διεφθαρμένη φύσι, λέγοντας σε όλες εκείνο το αξιομνημόνευτο απόφθεγμα που συνήθιζε να λέη ο θείος Χρυσόστομος: «Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν» (Επιστ. ια’ προς Ολυμπ.) και εκείνο το οποίο πρόσταζε την καρδιά του ο φρόνιμος Οδυσσέας, για να μη φοβηθή στη θάλασσα λέγοντας: «Τέτλαθι δη κραδίη και κύντερον άλλο ποτ’ έτλης», δηλαδή, κάνε υπομονή και τώρα καρδιά μου, γιατί και άλλο χειρότερο κάποτε υπέφερες˙ καλλίτερα όμως ψάλλε εναλλάξ σε κάθε περίστασι εκείνη την ιερή επωδή του Δαβίδ, λέγοντας: «Να αναμένης με υπομονή την βοήθεια του Κυρίου˙ ας κραταιούται η καρδιά σου και να εξακολουθής να αναμένης την βοήθεια του Κυρίου (Ψαλμ. 26, 14).4
Και στην εργασία των εντολών του Κυρίου και στην εκπλήρωσι του αγίου θελήματός Του, ώ, πόση ηδονή θα απολαύση ο νους σου! Πόση χαρά θα λάβη η καρδιά σου! Αυτή την ηδονή και τη χαρά θέλοντας να φανερώση ο Σειράχ έλεγε: «Τίποτα δεν είναι καλλίτερο από το σεβασμό στον Κύριο και τίποτα γλυκύτερο από την τήρησι των εντολών Του» (Σοφ. Σειρ. 23, 27). Γιατί αν ως δούλος από φόβο (σεβασμό) πράττεις τις εντολές, χαίρεσαι και μακαρίζεσαι, γιατί με την τήρησι των εντολών ανέπαυσες τον Δεσπότη σου. Γιατί λέει: «Μακάριος ο άνθρωπος εκείνος που σέβεται τον Κύριο. Αυτός με όλη την θέλησι της ψυχής του θα ποθήση και θα εκτελέση τις εντολές του» (Ψαλμ. 111, 1). Και αν εργάζεσαι σαν μισθωτός στον αμπελώνα των θείων εντολών, χαίρεσαι, γιατί ελπίζεις να λάβης τέλειο τον μισθό σου από τον Κύριο του αμπελώνος που σε μίσθωσε. Γιατί λέει: «Φώναξε τους εργάτες και δώσε τους το μισθό» (Ματθ. 20,8). Εάν πάλι ως υιός πράττεις τις εντολές για την αγάπη μόνο του Πατέρα, χαίρεσαι και αγαλλιάζεις, γιατί ευχαρίστησες και δόξασες τον ουράνιο Πατέρα σου με την υπακοή σου. Γιατί λέει: «Ο υιός τιμάει τον Πατέρα του˙ Και αν εγώ είμαι ο Πατέρας, πού είναι η τιμή μου; λέει Κύριος Παντοκράτωρ» (Μαλαχ. 1,6).
Όποιος τηρεί όλες τις εντολές, όχι μόνο αποκτά ακατηγόρητη συνείδησι, αλλά και ομοιώνεται και ενώνεται με τον Θεό.
Ακατηγόρητη συνείδησι αποκτά όποιος τηρεί όλες τις εντολές του Κυρίου˙ και όχι μόνο δεν αισχύνεται ούτε ντρέπεται, αλλά αποκτά επί πλέον και παρρησία προς τον Θεό, σύμφωνα με τον αγαπημένο μαθητή˙ «Εάν η καρδιά μας δεν μας κατακρίνη, τότε έχουμε θάρρος να πλησιάσουμε τον Θεό» (Α’ Ιωάν. 3, 21). Όμοια και όποιος εκπληρώνει το θέλημα του Κυρίου, είτε το προηγούμενο, κάνοντας εκούσια το καλό˙ είτε το επόμενο, υπομένοντας τις ακούσιες θλίψεις ευχαρίστως, αποκτά ακαταίσχυντη συνείδησι˙ γιατί λέει: «Η θλίψι παράγει υπομονή˙ η υπομονή δοκιμασμένο χαρακτήρα˙ ο δοκιμασμένος χαρακτήρας ελπίδα˙ και η ελπίδα δεν ντροπιάζει» (Ρωμ. 5, 4). Το να έχη κάποιος ακατηγόρητη και ανεπαίσχυντη συνείδησι, αυτό είναι στα αλήθεια η ηδονή των ηδονών και η μεγαλύτερη ευφροσύνη από όλες˙ γι’ αυτό και ο προφήτης Δαβίδ έλεγε: «Τότε να μην ντραπώ, όταν επιβλέπω, όχι σε άλλες ναι και σε άλλες όχι, αλλά σε όλες τις εντολές σου»5 (Ψαλμ. 118,6). Και αυτός που τηρεί τις εντολές δεν αποκτά μόνο ακατηγόρητη συνείδησι, αλλά ομοιώνεται και με τον Θεό και ενώνεται με αυτόν που νομοθέτησε τις εντολές, και όποιος με προθυμία και αγάπη τις επιτελεί, ή καλλίτερα ιερουργεί, τις θεουργικές και ζωοποιές του εντολές έτσι βεβαιώνει το πετεινό του ουρανού, ο ισαπόστολος Διονύσιος «Η προς τον Θεό αφομοίωσι και ένωσι επιτελείται μόνο με την αγάπη και την ιερουργία των σεβασμιωτάτων εντολών» (Εκκλ. ιεραρχ. κεφ. α’). Και πόση ηδονή; Πόση χαρά; Και πόση ευφροσύνη προξενεί το να γίνη κάποιος όμοιος με τον Θεό και να βρίσκεται ενωμένος με αυτόν;
Υποσημειώσεις.
1. Βλέπε και τον διεξοδικώτατο λόγο που φιλοπονήθηκε από εμένα σχετικά με τις εντολές στο βιβλίο της Χρηστοήθειας των χριστιανών, που συγγράφηκε πρόσφατα.
2. Σημειώνω εδώ, ότι κατά τον άγιο Μάρκο τον ασκητή και όλους τους αγίους, άλλες εντολές είναι καθολικές και περιεκτικές και άλλες είναι μερικές˙ για παράδειγμα, καθολικές εντολές είναι το να αγαπά κανείς τον Θεό˙ να αγαπά τον πλησίον του˙ να αρνηθή όλα του τα υπάρχοντα˙ να αιχμαλωτίζη κάθε νόημα στην υπακοή του Χριστού˙ να διαφυλάττη τον νου και την καρδιά καθαρά και τα παρόμοια. Μερικές εντολές είναι το να δίνη κάποιος στον μη έχοντα˙ το να κάνη τα έξι έργα της ελεημοσύνης, το να μη μοιχεύη, το να μην κλέβη, να μην ψευδομαρτυρή, να μην επιθυμή τα υπάρχοντα του πλησίον του και όλες οι επί μέρους εντολές που βρίσκονται στο Ευαγγέλιο και στους Αποστόλους. Πρέπει λοιπόν κανείς να διαφυλάττη όλες τις εντολές και καθολικές και μερικές, τόσο με την ψυχή, όσο και με το σώμα, τόσο νοερά, όσο και έμπρακτα με τα έργα˙ όμως πρέπει περισσότερο να βιάζη τον εαυτό του για να διαφυλάττη τις καθολικές και περιεκτικές εντολές και αν δεν μπορή να κάνη τις εντολές που επιτελούνται μέσω του σώματος, πρέπει τουλάχιστον να εργάζεται τις εντολές που γίνονται μέσω του νου˙ όπως μάλιστα είναι οι εντολές της αγάπης προς τον Θεό και τον πλησίον˙ το να προσεύχεται νοερά˙ το να αιχμαλωτίζη κάθε νόημα στην υπακοή του Χριστού˙ και τα παρόμοια. Γι’ αυτό και ο θείος Φιλόθεος ο Σιναΐτης είπε˙ «Αυτοί που αγαπούν τον Θεό και έχουν βέβαιη την πίστι στις περιεκτικές εντολές περισσότερο αγωνίζονται στο να τηρήσουν αυτές χωρίς βέβαια να αποφεύγουν και τις μερικές που συναντάμε συμπτωματικά, αλλά και αυτές τις διαφυλάττουν την κατάλληλη στιγμή» (Εις τον χειρόγραφον πρόλογον εις τα μ’ κεφάλαια αυτού, που περιέχονται στην Φιλοκαλία).
3. Κατά τον προηγούμενο δηλαδή σκοπό, όπως δηλώνεται παρακάτω˙ και προηγούμενο θέλημα του Θεού ονομάζεται και ευδοκία και το επόμενο παραχώρησι, κατά τον θείο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Άλλ’ όμως η αμαρτία δεν γίνεται ούτε κατά το προηγούμενο θέλημα του Θεού, ούτε κατά το επόμενο, αλλά είναι γέννημα μόνο της μοχθηρής προαιρέσεως του ανθρώπου.
4. Γιατί αν ευχαριστής στα αντίθετα που σου συμβαίνου, όχι μόνο παρακινείς τον Θεό να ανακουφίζη τις ασθένειες και τις θλίψεις σου, αλλά επί πλέον τον πείθεις να μετατρέπη σε ανέσεις τις συμφορές σου, καθώς γνωμοδοτεί ο άγιος Ισαάκ λέγοντας: «Το στόμα που ευχαριστεί συνεχώς, δέχεται την ευλογία από τον Θεό» (Λόγ. ογ’ σελ. 287). Αλλά τί λέω; Και στέφανο μαρτυρίου λαμβάνεις, αν στις ασθένειες και στις θλίψεις σου ευχαριστής τον Θεό! Έτσι αποφασίζει ο Χρυσορρήμονας «Τίποτε δεν είναι αγιώτερο από εκείνη τη γλώσσα που ευχαριστεί τον Θεό στις συμφορές πράγματι, δεν διαφέρει σε τίποτε από τη γλώσσα των μαρτύρων˙ γιατί όμοια με εκείνη, στεφανώνεται και αυτή˙ γιατί και σε αυτή στάθηκε από πάνω της δήμιος, αναγκάζοντάς την να αρνηθή τον Θεό με την βλασφημία˙ αν λοιπόν υπομένης τους πόνους και ευχαριστήσης τον Θεό, έλαβες στέφανο μαρτυρίου». Εάν όμως (πράγμα που μακάρι να μην γίνη) λιγοψυχήσης στις θλίψεις και στις ασθένειες και γογγύσης κατά του Θεού, όχι μόνο θα δοκιμάσης διπλά αυτά τα βάσανα, όπως λέει ο θείος Ισαάκ (Λόγ. μς’ σελ. 287), αλλά θα εξοργίσης και τον Θεό για να σε παιδεύση περισσότερο, σύμφωνα πάλι με τον Ισαάκ: «Ο Θεός υπομένει όλες τις αδυναμίες των ανθρώπων, τον άνθρωπο όμως που πάντοτε γογγύζει, δεν τον υπομένει παρά μόνο αν τον παιδεύση» (Λόγ. ογ’ σελ. 419).
5. Επομένως είχε δίκαιο να ειπή γι’ αυτόν που είχε αγαθή συνείδησι ο θείος Χρυσόστομος «Τη χαρά και την ευθυμία, δεν συνηθίζουν να την δημιουργούν ούτε το μέγεθος της εξουσίας, ούτε το πλήθος των χρημάτων, ούτε το κύρος της δυναστείας, ούτε η δύναμι του σώματος, ούτε η πολυτέλεια των τραπεζιών, ούτε τα στολίδια των ενδυμάτων, ούτε κάτι άλλο από τα ανθρώπινα, αλλά μόνο ένα πνευματικό κατόρθωμα και μία αγαθή συνείδησι που την έχει καθαρή κάποιος, ακόμη και αν είναι ντυμένος με κουρέλια και παλεύει με την πείνα˙ αυτός είναι πιο εύθυμος από όσους έχουν τη μεγίστη τρυφή. Έτσι λοιπόν και αυτός που έχει πονηρή την συνείδησί του, ακόμα και αν περιβάλλεται από τα χρήματα όλου του κόσμου, είναι αθλιώτερος όλων» (Λόγ. α’ στην προς Ρωμ.).
Από το βιβλίο: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Εκδότης: Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Αγίου Ορους. Μάιος 2013. Επιμέλεια: Ιερομόναχος Βενέδικτος (Αγιορείτης).
Η/Υ επιμέλεια: Σοφίας Μερκούρη.
Σημείωσις του orp.gr:
Παρακαλούμε, αγαπητοί επισκέπτες του ιστοχώρου μας, να μελετούμε τις συμβουλές-παραινέσεις του Αγίου Νικοδήμου με την απαιτούμενη ΔΙΑΚΡΗΣΗ-ΠΡΟΣΟΧΗ και ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, γιατί πρόκειται για κείμενα του 19-ου αιώνος, κείμενα πολύ μακριά από τις σημερινές συνθήκες και ανάγκες. «Των φρονίμων ολίγα».
