«Τα θέατρα, αι αγοραί, αι πλατείαι και αι στοαί, το χώμα όλον της πόλεως ταύτης είνε εζυμωμένον εκ των τιμίων αιμάτων στρατιάς
ουρανίου και νέφους πυκνού Χριστιανών μαρτύρων».
Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος.
Ο Φεβρουάριος ήταν ο μήνας που η Σμύρνη πανηγύριζε κάθε χρόνο τους προστάτες αγίους της.
Στις 6 Φεβρουαρίου η πόλη τιμούσε τη μνήμη του οσίου πατρός ημών Βουκόλου, πρώτου επισκόπου Σμύρνης. Ο όσιος υπήρξε μαθητής του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, ο οποίος τον χειροτόνησε Επίσκοπο Σμύρνης την περίοδο που ο ηγαπημένος μαθητής του Κυρίου, έχοντας ως ορμητήριο την Έφεσο, κήρυττε το Ευαγγέλιο στη δυτική Μικρά Ασία.
Στις 23 Φεβρουαρίου η Σμύρνη πανηγύριζε τη μνήμη του αγίου ιερομάρτυρος Πολυκάρπου. Φίλος και συνοδοιπόρος του αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου, ο ιερομάρτυρας χρημάτισε μαθητής του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Υπήρξε διάδοχος του οσίου Βουκόλου, ο οποίος, λίγο πριν από την κοίμησή του, τον χειροτόνησε Επίσκοπο Σμύρνης. Μαρτύρησε σε βαθύ γήρας, επί Αντωνίνου, για την πίστη και τη διδασκαλία του στον Ιησού Χριστό καταδικασθείς στον δια πυρός θάνατο. Η φωτιά, ωστόσο, δεν άγγιξε τον μάρτυρα, γι’ αυτό διατάχθηκε η εκτέλεσή του δια ξίφους, λαμβάνοντας με αυτόν τον τρόπο ο άγιος τον αμαράντινον της δόξης στέφανον.
Στις 26 Φεβρουαρίου η Σμύρνη τιμούσε τη μνήμη της Αγίας μεγαλομάρτυρος και Ισαποστόλου Φωτεινής, αν και η μεγάλη ετήσια πανήγυρη τελείτο την Κυριακή πέμπτη από το Πάσχα, Κυριακή της Σαμαρείτιδος. Η παράδοση αναφέρει πως η αγία Φωτεινή αρχικά κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας, έπειτα στην Καρθαγένη της Αφρικής και τέλος στη Ρώμη, όπου ετελειώθη επί Νέρωνα μετά από φρικτά βασανιστήρια τόσο η ίδια, όσο και οι πέντε αδελφές της, Ανατολή, Φωτώ, Φωτίς, Παρασκευή και Κυριακή, και οι δύο γιοι της, Φωτεινός και Ιωσής.1 Προς τιμήν της αγίας Φωτεινής, η Σμύρνη είχε ανεγείρει τον μητροπολιτικό ναό, ο οποίος ξεχώριζε απ’ όλα τα κτίρια της πόλης με το μεγαλοπρεπές και επιβλητικό μαρμάρινο κωδωνοστάσιο, κτίσμα του 17ου αιώνα.
Ερχόμενος ο Χρυσόστομος στη Σμύρνη έδωσε μεγάλη έμφαση στην ανάδειξη και προβολή των αγίων της τοπικής εκκλησίας και ιδιαίτερα εκείνων οι οποίοι μαρτύρησαν και έχυσαν το αίμα τους στην ένδοξη πόλη. Στον ενθρονιστήριο λόγο του ο άγιος είχε ονομάσει την εκκλησία της Σμύρνης Εκκλησία των μαρτύρων, καθώς «τα θέατρα, αι αγοραί, αι πλατείαι και αι στοαί, το χώμα όλον της πόλεως ταύτης είνε εζυμωμένον εκ των τιμίων αιμάτων στρατιάς ουρανίου και νέφους πυκνού Χριστιανών μαρτύρων».2
Πρώτος και κορυφαίος όλων υπήρξε ο ιερός Πολύκαρπος, ο οποίος μαρτύρησε στο όρος Πάγος της Σμύρνης. Στις 23 Φεβρουαρίου κάθε χρόνο ο προκάτοχος του Χρυσοστόμου, Μητροπολίτης Βασίλειος, τελούσε με κάθε επισημότητα την πανήγυρη με προσκύνημα στον τόπο του μαρτυρίου, ενώ από το 1907 είχε καθιερώσει τη μνήμη του αγίου ως τοπική εορτή και αργία για την ελληνορθόδοξη κοινότητα της πόλης.3
Ο Χρυσόστομος συνέχισε την παράδοση αυτή και την επαύξησε. Με ενέργειές του αγοράστηκε έκταση στο όρος Πάγος, την οποία διαμόρφωσε με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναδεικνύεται η ιστορικότητα και η ιερότητα του χώρου.
Την κυριώνυμη ημέρα μνήμης του αγίου Πολυκάρπου, ο μητροπολίτης τελούσε τη θεία λειτουργία στον ιερό ναό του αγίου Βουκόλου, τη μοναδική εκκλησία που σώθηκε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, καθώς βρισκόταν στην τουρκική συνοικία η οποία έμεινε άθικτη κατά την πυρπόληση της Σμύρνης. Στην πανηγυρική ακολουθία έπαιρναν μέρος τα μέλη των ελληνικών κοινοτικών σωμάτων και οι μαθητές με τους καθηγητές των ελληνικών εκπαιδευτηρίων της πόλης. Μετά το πέρας της ιερουργίας, το πλήθος μετέβαινε εν πομπή στο στάδιο του Πάγου. Εκεί τελείτο δέηση στον άγιο Πολύκαρπο, στο τέλος της οποίας ο Χρυσόστομος διάβαζε την τελευταία προσευχή που είχε αναπέμψει ο ιερός πατήρ πριν το μαρτύριό του:
«Κύριε ο Θεός, ο Παντοκράτωρ, ο του αγαπητού και ευλογητού Σου παιδός Ιησού Χριστού Πατήρ, δι’ Ου την περί Σου γνώσιν ειλήφαμεν, ο Θεός Αγγέλων και δυνάμεων και πάσης κτίσεως, παντός τε του γένους των δικαίων, οϊ ζώσιν ενώπιόν Σου, ευλογώ Σε, ότι ηξίωσάς με της ημέρας και ώρας ταύτης του λαβείν μέρος εν αριθμώ των μαρτύρων, εν τω ποτηρίω του Χριστού Σου, εις ανάστασιν ζωής αιωνίου ψυχής τε και σώματος, εν αφθαρσία Πνεύματος Αγίου, εν οις προσδεχθείην ενώπιόν Σου σήμερον εν θυσία πίονι και προσδεκτή, καθώς προητοίμασας, και προεφανέρωσας, και επλήρωσας ο αψευδής και αληθινός Θεός˙ δια τούτο και περί πάντων Σε υμνώ, Σε ευλογώ, Σε δοξάζω δια του αιωνίου και ουρανίου Αρχιερέως Ιησού Χριστού, αγαπητού Σου παιδός, δι’ Ου Σοι συν Αυτώ και Πνεύματι Αγίω δόξα και νυν και εις τους μέλλοντας αιώνας. Αμήν».4
Έπειτα, εκφωνούσε λόγο προς τους συγκεντρωμένους, εξυμνώντας τους αγώνες, τα μαρτύρια και τη θυσία των αγίων της εκκλησίας και ιδιαίτερα του πολιούχου της πόλεως, αγίου Πολυκάρπου, ενώ δεν παρέλειπε να προτρέπει όλους να διδάσκονται από την ακλόνητη πίστη και ανδρεία των μαρτύρων, οι οποίοι ετελειώθησαν εν μέσω πολλών βασάνων και κακώσεων.
Ο μητροπολίτης έκλεινε την ομιλία του με τον λόγο του Ευαγγελιστή Ιωάννη, πνευματικού πατρός και διδασκάλου του ιερού Πολυκάρπου, προς τον επίσκοπο της Σμύρνης: «τω αγγέλω της εν Σμύρνη εκκλησίας γράψον˙ οίδά σου τα έργα και την θλίψιν και την πτωχείαν˙ μηδέν φοβού α μέλλεις παθείν˙ γίνου πιστός άχρι θανάτου, και δώσω σοι τον στέφανον της ζωής» (Αποκ. β’ 8-10). Ο λόγος του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου ενέπνεε τον μαρτυρικό ιεράρχη. Στον ενθρονιστήριο λόγο του, ο άγιος είχε κάνει ιδιαίτερη αναφορά στη συγκλονιστική αυτή παραίνεση του ηγαπημένου μαθητή του Κυρίου προς τον εκάστοτε επίσκοπο της Σμύρνης. Πιστός στα διδάγματα και την παράδοση της Εκκλησίας, ο Χρυσόστομος ζούσε όχι μόνο με το ενδεχόμενο του μαρτυρίου, αλλά και με την προσδοκία της έλευσής του. Δεν είναι τυχαίο ότι στη μέχρι τότε διακονία του, ο άγιος είχε αναφερθεί πολλές φορές στο μαρτυρικό του τέλος, το οποίο θεωρούσε ως τη μεγαλύτερη προσφορά ενός ιεράρχη στην εκκλησία και τον πιστό λαό Της.
Για τον τόπο δε του μαρτυρίου του αγίου Πολυκάρπου στο όρος του Πάγου, πλησίον του οποίου επρόκειτο και ο Χρυσόστομος να λάβει τον στέφανον της αθλήσεως, είχε γράψει ο νέο ιερομάρτυρας:
«Έκαστος τόπος, εκάστη σπιθαμή γη, όπου εκηρύχθη η χριστιανική θρησκεία, έχει και τον εαυτής Γολγοθάν, όστις είνε πάντοτε η δόξα και ο στέφανος της καυχήσεως δι’ εκάστην κατά τόπους χριστιανικήν εκκλησίαν. Δια την χριστιανικήν μας Σμύρνην ο τόπος ούτος του Κρανίου, είναι ο Γολγοθάς ούτος ο υπερανεστώς, όπου εμαρτύρησεν ο έσχατος και μέγιστος των αποστολικών ανδρών ιερός Πολύκαρπος, ούτινος η υστάτη προσευχή, το κύκνειον άσμά του εν μέσω του Σταδίου τούτου, είνε ο πλυτιμότατος των θησαυρών δι’ ημάς, όσοι είμεθα διάδοχοι του θρόνου του και κληρονόμοι της ενδόξου και αφθάρτου κληρονομίας της καλής χριστιανικής ομολογίας, ην κατέλιπεν ημίν ο σήμερον δοξολογούμενος πολιούχος της μεγάλης ταύτης πόλεως Μάρτυς, και η οποία σήμερον εν όλω τω κόσμω καταγγέλλεται άμα και καταγγέλλει απανταχού της γης ότι η αποστολική εκκλησία του Πολυκάρπου, η χριστιανική Σμύρνη ζη εν Χριστώ, και επιτελεί τελεσφόρως τον προορισμόν της, και ότι τα τέκνα της μεγάλης του θεοπρεπούς τούτου πρεσβύτου ψυχής, οι ευσεβείς Σμυρναίοι, μνήμονες της υστάτης προσευχής του πολιούχου της πόλεώς των, μνήμονες των γενναίων παλαισμάτων του ενδόξου συμπολίτου Αθλητού των, αγωνίζονται και δια της ορθής των πίστεως, και δια της χριστιανικής των αγάπης και δια των γενναίων εμπνεύσεων της αυταπαρνήσεως και φιλοπατρίας των προς νέους θριάμβους της αγιωτάτης θρησκείας του Ιησού. Αμήν!»
+ Ο Σμύρνης ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
Υποσημειώσεις.
1. Βλ. Μηναίον του Φεβρουαρίου, «Συναξάριον ΣΤ’ ΚΓ’ και ΚΣΤ’», έκδοσις της αποστολικής Διακονίας της εκκλησίας της Ελλάδος, Εν Αθήναις 1980.
2. Αμάλθεια, αριθ. 9573/12(25).5.1910
3. ΕΑ ΚΚΚΖ (1907) 137
4. Πρβλ. ιερός Πολύκαρπος, έτος Α’, εν Σμύρνη τη 22 ΦΕβρουαρίου 1912, αριθ. 47, σσ’. 760-761 & ιερός Πολύκαρπος, Έτος Β’, εν Σμύρνη τη 23 Φεβρουαρίου 1913, αριθ. 99 σ’. 1602.
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
