21. Ο Χριστός είναι Δεσπότης ημών κατ’ ουσίαν και Δεσπότης κατ’ οικονομίαν. Διότι και μας εδημιούργησεν εκ του μη όντος και νεκρούς, από την αμαρτίαν, μας εξηγόρασε, δια του αίματός Του. Και εις τους πιστεύοντας εδώρησε την χάριν Του.
22. Όταν ακούσης την Γραφήν λέγουσαν, ότι «αποδώσει εκάστω κατά τα έργα αυτού» (Ματθ. ιστ’, 27), να μη εννοήσης έργα αντάξια της Βασιλείας ή της κολάσεως. Ο Χριστός αποδίδει εις έκαστον έργα απιστίας ή πίστεως προς Αυτόν. Όχι ως συναλλασσόμενος με πράγματα, άλλ’ ως Θεός κτίστης ημών και αγοραστής, δια της θυσίας του.
23. Όσοι έχομεν αξιωθή της αναγεννήσεως, δια του αγίου και ζωοποιού Βαπτίσματος, δεν προσφέρομεν τα αγαθά έργα δια να λάβωμεν ανταπόδοσιν, αλλά δια αυτών να διαφυλάξωμεν την καθαρότητα του αγίου Βαπτίσματος.
24. Κάθε έργον αγαθόν, που με τας φυσικάς δυνάμεις ενεργούμεν, έχει ως αποτέλεσμα την αναίρεσιν του εναντίου κακού. Αυτό όμως, χωρίς την χάριν, δεν δύναται να προσθέση αγιασμόν.
25. Ο εγκρατής απέχει από την γαστριμαργίαν. Ο ακτήμων από την πλεονεξίαν. Ο ήσυχος από την πολυλογίαν. Ο αγνός από την φιληδονίαν. Ο σεμνός από την πορνείαν. Ο αυτάρκης από την φιλαργυρίαν. Ο πράος από την ταραχήν. Ο ταπεινόφρων, από την κενοδοξίαν. Ο υποτακτικός από την φιλονεικίαν. Ο ελεγκτικός από την υπόκρισιν. Ομοίως και ο ευχόμενος απέχει από την απελπισίαν. Ο πτωχός από την πολυχρηματίαν. Ο ομολογητής από την άρνησιν. Ο Μάρτυς από την ειδωλολατρείαν. Βλέπεις ότι κάθε αρετή, που ενεργείται μέχρι θανάτου, δεν είναι άλλο τίποτε από αποχήν αμαρτίας; Και η αποχή αμαρτίας είναι έργον φύσεως και όχι αντάλλαγμα Βασιλείας.
26. Ο άνθρωπος μόλις δύναται να συγκρατήση τον εαυτόν του εις την φυσικήν του τάξιν. Ο Χριστός όμως δίδει δωρεάν την υιοθεσίαν δια του Σταυρού Του.
27. Υπάρχει εντολή μερική και υπάρχει άλλη περιεκτική. Δια μεν της πρώτης ο Κύριος εντέλλεται να ελεώμεν τους μη έχοντας. Δια δε της δευτέρας, να αποτασσώμεθα εξ όλων των υπαρχόντων μας γενόμενοι τελείως ακτήμονες.
28. Υπάρχει ενέργεια της χάριτος, την οποίαν δεν δύναται να διακρίνη ο πνευματικώς νήπιος. Υπάρχει δε και ενέργεια του σατανά, ομοιάζουσα με την πρώτην. Εις τας περιπτώσεις αυτάς δεν πρέπει ούτε να τας αποδεχώμεθα, επειδή υπάρχει κίνδυνος να πλανηθώμεν από τον σατανάν, άλλ’ ούτε να τας απορρίπτωμεν, διότι ενδέχεται να είναι η χάρις. το ασφαλές όμως είναι η προσευχή, δια να μας αποκαλυφθή η αλήθεια. Διότι ο Κύριος γνωρίζει ποίον είναι το ωφέλιμον από αυτά.
29. Εκείνος που θέλει να διαπεράση την θάλασσαν των παθών και των πειρασμών, μακροθυμεί, ταπεινοφρονεί, αγρυπνεί, εγκρατεύεται. Χωρίς να χρησιμοποιή αυτά τα τέσσερα μέσα, εάν θελήση να περάση εις τον χώρον της ειρήνης και της απαθείας, δεν θα επιτύχη τίποτε ειμή μόνον ταραχήν της ψυχής.
30. Η μάκρυνσις από τον κόσμον, η ησυχία, αποκόπτει από τα αίτια της αμαρτίας. Εάν εις την ησυχίαν προσθέση κανείς, μαζί με τας ανωτέρω τέσσαρας αρετάς, και την προσευχήν, τότε εύρε την συντομωτέραν οδόν δια να γίνη απαθής.
31. Ο νους είναι αδύνατος να «ησυχάση» χωρίς την συμμετοχήν του σώματος. Και χωρίς την «ησυχίαν» και την προσευχήν, είναι αδύνατος η εναρμόνισις ψυχής και σώματος.
32. «Η σάρξ επιθυμεί κατά του πνεύματος και το πνεύμα κατά της σαρκός» (Γαλ. ε’, 17). Εκείνοι δε που βιούν εν αγίω Πνεύματι δεν θα πράξουν καμμίαν σαρκικήν επιθυμίαν.
33. Η προσευχή δεν είναι τελεία, εάν δεν τελήται νοερά επίκλησις προς τον Κύριον. Όταν ο νους βοά, χωρίς να περισπάται, τότε ο Κύριος θα επακούση τον προσευχόμενον.
34. Όταν ο νους προσεύχεται απερισπάστως, η καρδία πονεί, συντρίβεται. «Καρδίαν (δε) συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει» (Ψαλμ. ν’, 19).
35. Και η προσευχή ονομάζεται αρετή, έστω και αν είναι ασφαλής μητέρα των αρετών. Με την μυστικήν ένωσιν με τον Χριστόν, η προσευχή γεννά τας αρετάς.
36. Ό,τι και αν κατορθώσωμεν χωρίς την προσευχήν και την εν πίστει ελπίδα, αργότερα θα βεβαιωθώμεν ότι είναι ατελές και βλαβερόν.
37. Όταν ακούσης ή αναγνώσης εις το ιερόν Ευαγγέλιον, ότι «έσονται οι έσχατοι πρώτοι και οι πρώτοι έσχατοι» (Ματθ. ιθ’, 30) πρέπει να εννοήσης εκείνους που μετέχουν των αρετών και της αγάπης. Διότι η αγάπη, κατά μεν την τάξιν των αρετών είναι εσχάτή, όμως κατά την αξίαν είναι πρώτη και όλας τας προηγηθείσας αυτής αρετάς αποδεικνύει εσχάτας.
38. Εάν κατά την προσευχήν σου ακηδιάσης ή στεναχωρείσαι πολυτρόπως από τους δαίμονας, ενθυμήσου τον θάνατόν σου και τας φοβεράς κολάσεις, που αναμένουν τους αμαρτωλούς. Είναι καλύτερον να προσκολλάται κανείς εις τον Θεόν με την ελπίδα της σωτηρίας και την προσευχήν, παρά να μετεωρίζεται εδώ και εκεί δια της φαντασίας και με διαλογισμούς, έστω και αν είναι ωφέλιμοι.
39. Καμμία από τας αρετάς μόνη και καθ’ εαυτήν δεν είναι ικανή να ανοίξη την κεκλεισμένην εκ των παθών καρδίαν, αν δεν συνέλθουν όλαι αι αρεταί μαζί και κατά τάξιν.
40. Δεν ημπορεί να θεωρήται εγκρατής εκείνος, που περιπλανάται με τον νουν και τρέφεται με ποικίλους διαλογισμούς έστω και αν είναι ωφέλιμοι. Διότι ωφελιμωτέρα είναι η κατ’ αίσθησιν προσευχή.
41. Κάθε αμαρτία οδηγεί εις τον αιώνιον θάνατον, εφ’ όσον ο αμαρτάνων δεν μετανοεί. Ούτε Άγιος, εάν προσευχηθή υπέρ του αμετανοήτου, δεν εισακούεται από τον Θεόν.
42. Εκείνος που μετανοεί σωστά, δεν μετρά τον κόπον της μετανοίας με τας παλαιάς του αμαρτίας, αλλά προσπαθεί να εξευμενίση τον Θεόν δια του κόπου του.
43. Εάν έχωμεν χρέος να καλλιεργώμεν αδιαλείπτως όλα τα φυσικά χαρίσματά μας, τί οφείλομεν να προσφέρωμεν εις τον Θεόν υπέρ των αμαρτιών του παρελθόντος;
Συνεχίζεται. …
Από το βιβλίο: «Πάντα πώλησον, Μάρκον αγόρασον».
Εκδόσεις: Ιερό Ησυχαστήριον Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Κουφάλια Θεσσαλονίκης. Γ’ έκδοσις, 1999.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
