Τίτλος της ομιλίας αυτής του Μεγάλου Φωτίου , πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, είναι: «ομιλία ρηθείσα εις την θεόσωμον ταφήν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, τω αγίω Σαββάτω». Σώζονται πάρα πολλές προγενέστερες του Φωτίου ομιλίες, που εκφωνήθηκαν στις εκκλησίες το Μέγα Σάββατο, όπως του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του Σεβήρου Αντιοχείας, του Γρηγορίου Αντιοχείας, του αγίου Γερμανού Α’ Κωνσταντινουπόλεως, του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού και άλλων, στους οποίους προστίθεται και ο ιερός Φώτιος με την ομιλία του αυτή, η οποία εκφωνήθηκε κατά πάσα πιθανότητα κατά τη δευτέρα πατριαρχεία του, και ίσως την 7η Απριλίου του 882, ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου, στην οποία αναφέρεται στα αμοιβαία καθήκοντα των αρχόντων και αρχομένων, των ποιμένων και ποιμενομένων, χωρίς να κάνει κανένα λόγο για τα πράγματα εκείνου του καιρού. Στην αρχή απαριθμεί με συντομία τα προγεγενημένα θαύματα του Κυρίου, και προβάλλει το έργο της θεόσομης ταφής, με την οποία ο Δεσπότης αφάνισε με τα αγωνίσματά του την εξουσία του θανάτου επάνω σε όλους, και κλείνοντας αυτήν, μας καλεί να προσφέρομε σ’ αυτόν που έγινε για χάρη μας άνθρωπος και τάφηκε για μας και μας απάλλαξε από την τυραννίδα του άδη, τα επινίκια δώρα όπως αυτά περιγράφονται στην η’ παράγραφο…
Ε. Μερετάκη.
α’ Αφ’ εκάστου μεν των του Χριστού και Σωτήρος ημών έργων και πράξεων, της περί ημάς φιλανθρωπίας, το μέγεθος εμφανίζεται και της σωτηρίας ημίν λαμπρώς αι χάριτες αναπτύσσονται και πολύς ο της ευφροσύνης γλυκασμός, ταις των ανθρώπων επισταζόμενος ψυχαίς, τον προγονικόν της αμαρτίας και πικρόν αποσμήχει μολυσμόν, η δε του πάθους και της ταφής μνήμη και υπόθεσις, φρικτόν μεν τι χρήμα και ανέκφραστον, πέρας δε της οικονομίας υπάρχουσα και προς αυτόν ημάς, ως αν είποι τις, τον της αναπλάσεως λιμένα εγκαθορμίζουσα και την περί ημάς του πλάστου διαπρυσίως σαλπίζουσα πρόνοιαν, ουχ απλήν ουδέ μονότροπον την διάθεσιν απεργάζεται, άλλ’ άμα τε καταπλήττει και ανακτωμένη δίδωσι θαρρείν και ανιά και ηδύνει, τα μεν τω πάθει και τω θανάτω, τα δε των παθών τω φθόρω και τη του θανάτου νεκρώσει, α δια την εμήν υπέρ λόγον καινοποιείται ανάστασιν…
1 Από καθένα βέβαια από τα έργα και τις πράξεις του Χριστού και Σωτήρα μας εμφανίζεται το μέγεθος της φιλανθρωπίας και εκδιπλώνονται οι δωρεές της σωτηρίας, και επιστάζοντας η γλυκύτητα της ευφροσύνης στις ψυχές των ανθρώπων, ξεπλένει τον προγονικό και πικρό μολυσμό της αμαρτίας, η μνήμη όμως και η υπόθεση του πάθους και της ταφής, πράγμα βέβαια φρικτό και απερίγραπτο, πέρας όμως όντας της οικονομίας, μας προσορμίζει προς αυτόν, θα έλεγε κανείς, τον λιμένα της ανάπλασης, και σαλπίζοντας βροντερά την πρόνοια του πλάστη για μας, κάνει τη διάθεση όχι απλή ούτε μονότροπη, αλλά ταυτόχρονα μας καταπλήσσει, και ανακτώντας μας, μας δίνει θάρρος και μας λυπεί και μας ευχαριστεί, τα λυπηρά με το πάθος και το θάνατο, ενώ τα χαρωπά με τη φθορά των παθών και τη νέκρωση του θανάτου, τα οποία πρωτοφανή έργα επιτελεί για τη δική μου πάνω από το λόγο ανάσταση…
Παράβαλε και:
Του Οσίου πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία Σ., Ματθαίου ΚΗ. 11-20, τα μετά την Ανάστασιν.
Τω Αγίω και Μεγάλω Σαββάτω – Κάθοδος του Χριστού στον Άδη, Υμνολογική εκλογή.
Από τα Ιεροσόλυμα το Μέγα Σάββατο – επιστολή του Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτσ.
Του Οσίου Πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία ΠΘ., Ματθαίου ΚΖ.62-ΚΗ.10, περι Ταφής και Αναστάσεως του Κυρίου.
Η Αγία και Μεγάλη εβδομάς. Μεγάλο Σάββατο πρωί, εσπερινός του Πάσχα – νεοελληνική απόδοση Αρχιμ. Κυριακού Εμμ. Τσολάκη.
