Στρατιωτική τακτική ή δολιότητα;
Ο χαράσσων αυτές τις γραμμές, που ως παιδί έζησε τις καταστάσεις που διαμορφώθηκαν μετά την εισβολή των δυνάμεων Κατοχής, που έζησε από κοντά τη φρίκη και το μεγαλείο του αντιστασιακού Αγώνα, τη φρίκη του Εμφυλίου και μερικώς τις συγκρούσεις της Κύπρου, βίωσε ως ένα βαθμό την ψυχολογία του άνθρωπου στον πόλεμο . Αυτό υπήρξε ο πιο βοηθητικός συντελεστής για να κατανοεί πάσα στρατιωτική συγγραφή. Επί πλέον, κι αν δεν γνώρισε τους ανθρώπους που έδρασαν στο παρελθόν,* γνώρισε —με ελάχιστες εξαιρέσεις— τους τόπους όπου έζησαν και πολέμησαν.
Το συμπέρασμα στο όποιο έχω καταλήξει, μετά τη μελέτη εκατοντάδων βιβλίων —και πρωτίστως όλων των αρχαίων συγγραφέων από το πρωτότυπο— είναι ότι πολλοί, που έγραψαν πολλά επίμεμπτα εις βάρος του Φιλίππου, κάνουν ένα λάθος αξιολογικού χαρακτήρα. Συγχέουν την ηθική με την πολιτική και στρατιωτική τακτική. Θυμίζουμε ότι στα Σπαρτιατόπουλα επιτρεπόταν η κλοπή, απαγορευόταν η σύλληψη. Έπρεπε από μικροί οι Σπαρτιάτες να μαθαίνουν με κάθε τέχνασμα να κλέβουν τη νίκη. Ερχόμαστε τώρα στην περίπτωση του Φιλίππου. Ο Μακεδόνας βασιλιάς δεν ήταν ιεραπόστολος: ήταν στρατηλάτης. Και για ένα στρατηλάτη ισχύει αυτό που έγραψε ο στρατηγός Μακ Άρθουρ: Στον πόλεμο τίποτε δεν υποκαθιστά τη νίκη . Πολλά απ’ όσα καταλογίζονται στον Φίλιππο, σαν ηθικά ατοπήματα, ήσαν απλά στρατηγήματα. Δεν είναι αξιοθαύμαστος μόνον, επειδή δημιούργησε τη Μακεδονική Φάλαγγα αλλά και γιατί αυτός πρώτος δημιούργησε την Πέμπτη Φάλαγγα * Σε κάθε πόλη υπήρχε μερίδα οπαδών του που δρούσε σύμφωνα με τα σχέδια του και τις δικές του υποδείξεις. Τον ενδιεφερε πάντα η νίκη και όχι η μάχη για τη νίκη.
Χωρίς να του λείπει ο ηρωισμός (τραυματίστηκε συχνά• τέσσερεις φορές πολύ βαρειά), προτιμούσε να κερδίζει χωρίς ηρωισμό. Δεν ήταν ο τύπος του κλασσικού ομηρικού ήρωα, του Αχιλλέα, άλλ’ ο τύπος του Οδυσσέα. έστω και με ελαττώματα Θερσίτη.** Εφάρμοσε —και ποτέ δεν μετάνιωσε— αυτό που του υπέδειξε η Πυθία: Αργυρέαις λόγχαισι μάχου και πάντα νικήσεις. Χρησιμοποιούσε το χρήμα αφειδώς για την εξαγορά συνειδήσεων. Ποτέ δεν κατηγορήθηκε για φιλαργυρία. Εσκόρπα το χρήμα ως γνήσιος χαρτοπαίκτης .*** Όχι άσκοπα, το να αγοράζεις τον αντίπαλο είναι πιο αποτελεσματικό από το να τον νικήσεις. Σήμερα οι Αμερικάνοι νικούν, όπου αγοράζουν, και χάνουν, όπου πολεμούν.
Ο Φίλιππος ήξερε να συνδυάζει την πολεμική τέχνη με τη διπλωματία. Αφού παραπλάνησε τους Αθηναίους —παρά τους συναρπαστικούς Ολυνθιακούς του Δημοσθένη— κατόρθωσε να καταλάβει και να καταστρέψει την πανίσχυρη Όλυνθο, κρατώντας σε απόσταση τους Αθηναίους, που μόνο πενιχρή βοήθεια έστειλαν —ωσάν ελεημοσύνη— κι αυτήν μάλιστα πολύ αργά. Περιέπλεξε ταχυδακτυλουργέικα τις καταστάσεις, ώστε οι Αθηναίοι να μη μπορούν αποτελέσματικά να ενεργούν. Ακολούθως, ήλθε η συντριβή των Φωκέων. Αλλ’ ο Φίλιππος δεν θέλησε αμέσως μετά να αναμετρηθεί με τους Αθηναίους: Έχων δε την αρχήν να χωνεύη πρώτον ο,τι έφαγε, και έπειτα να στρώνη νέαν τράπεζαν, δεν εδυσκολεύθη να δώση εις τους Αθηναίους την ποθητήν σανίδα σωτηρίας, όπως είχε πράξει, ματαίως όμως, και μετά την άλωσιν της Ολύνθου .* Άλλ’ αυτή η σανίδα σωτηρίας ήταν ένας πλήρης εξευτελισμός της αθηναϊκής διπλωματίας, που κατέληξε στην υπογραφή της Φιλοκρατείου ειρήνης (346 π.Χ.), την οποία κατήγγειλε ο Δημοσθένης, παρ όλο που κι αυτός είχε συμμετοχή στην αθηναϊκή αντιπροσωπεία. Άπ’ ό,τι λέγει ο ίδιος, ο Φίλιππος έπαιξε μαζί της, όπως η γάτα με το ποντίκι!
Η κατασκοπία
Είναι βασικό όπλο πολέμου. Κατάσκοποι μνημονεύονται και στην Παλαιά Διαθήκη.** Γι’ αυτό, άλλωστε, έχει χαρακτηρισθεί η κατασκοπία ως το αρχαιότερο επάγγελμα, μετά την … πορνεία! Ο Σουν Τσου δίνει πολλές συμβουλές για τον τρόπο ασκήσεως του επαγγέλματος αυτού. Οι κατάσκοποι είναι οι οφθαλμοί και τα ώτα ενός κράτους μέσα στα όρια του αντίπαλου κράτους. Σήμερα, οι περισσότεροι πόλεμοι μεταξύ κρατών —ακόμα και φιλικών— δεν διεξάγονται δια των στρατών αλλά δια της κατασκοπίας. Πάνω στην κατασκοπία —φυσικά και στην πορνεία!— στηρίζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος η βιομηχανία του κινηματογράφου. Η κατασκοπία δεν παρακολουθεί απλώς τα δρώμενα αλλά συχνά και τα δημιουργεί. Από την άποψη αυτή δεν είναι υπερβολή να υποστηριχθεί ότι η κατασκοπία είναι προπομπός της πολιτικής και της στρατιωτικής δράσης. Προϊόν των μυστικών υπηρεσιών είναι στον παρόντα καιρό και η κατασκευή νέων βολικών πολιτικών και ιστορικών θεωριών.
Συνεπώς, ο Φίλιππος, ως ιδιοφυής στρατιωτικός, δεν μπορούσε να αγνοήσει το όπλο αυτό. Είχε κατακλύσει τις ελληνικές πόλεις και την περσική αυλή —αυτό αργότερα— με κατασκόπους. Ο Δημοσθένης είχε διαισθανθεί την απειλή αυτή και είχε βάλει δικούς του ανθρώπους να παρακολουθούν αυτούς, που κατά την άποψη του, ήσαν πράκτορες του Φιλίππου. Παρακολουθούσε, όπως γίνεται και σήμερα, την αλληλογραφία τους. Κάποτε συνέλαβε κάποιον Ανάξιμο από τους Ωρεούς της Ευβοίας, που ήλθε στην Αθήνα, τάχα για ν’ αγοράσει κοσμήματα της Ολυμπιάδος. Στην ανάκριση μαρτύρησε πως ήταν κατάσκοπος του Φιλίππου. Δικάστηκε και, παρά τις προσπάθειες του Αισχίνη, καταδικάστηκε κι εκτελέστηκε. Αν όμως σκεφθούμε —με βάση τα ευρήματα των μακεδονικών τάφων— πόσα πολλά κοσμήματα θα είχε η Ολυμπιάς, μπορούμε να καταλάβουμε και πόσοι άλλοι αγοραστές κοσμημάτων δεν πιάστηκαν! Το χειρότερο είναι ότι, λόγω της οξύνσεως των παθών, ακόμη και κάθε καλοπροαίρετος υποστηρικτής του Φιλίππου στην Αθήνα, λογιζόταν από τους αντιπάλους του Μακεδόνα βασιλιά σαν κατάσκοπος. Αυτό έκανε μεγαλύτερο το χάσμα των πολιτικών διαφορών στην Αθήνα, κάτι απόλυτα εξυπηρετικό για την πολιτική του Φιλίππου. Αυτό που ονομάζουμε σήμερα προδοτολογία κυριαρχούσε στην πολιτική σκηνή των Αθηνών και έκανε τον Δήμο ανίκανο να βουλευθεί ορθώς.
Η εκμετάλλευση του θρησκευτικού παράγοντα
Ο Γεώργιος Ουάσινγκτον είχε πει: Η θρησκεία και η οικονομία είναι απαραίτητες για την ευημερία των λαών. Ο Φίλιππος το έβλεπε κάπως αλλιώς: η θρησκεία είναι αναγκαία για την επίτευξη νικών.
Τώρα που έγινε ορατή κι από τυφλούς —μετά την εμπλοκή των Αμερικανών στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ— η σημασία του θρησκευτικού παράγοντα (που κατά τη σύγχρονη δυτική λογική αντιπροσωπεύει αμελητέα ποσότητα) στη στρατιωτική δράση, γράφονται στην Αμερική μελέτες επί μελετών για το ρόλο του θρησκευτικού στοιχείου στη διεξαγωγή ενός πολέμου αλλά και για την εφαρμογή μιας πολιτικής.*
Ο Φίλιππος, φυσικά, δεν χρειαζόταν να μελετήσει την ψυχολογία της μάζας μέσα από βιβλία, σαν αυτό που έγραψε σε νεώτερο καιρό ο Λε Μπον. Του αρκούσε να επισκεφθεί ένα θρησκευτικό κέντρο, όπως αυτό της Σαμοθράκης, όπου τελούνταν τα περίφημα Καβείρια Μυστήρια, για να καταλάβει το πόση σημασία έχει το θρησκευτικό συναίσθημα στα ψυχοκίνητρα των λαών. Αυτός, που τον χαρακτήριζαν βάρβαρο —ίσως όμως και γι’ αυτό— οι εκλεπτυσμένοι κύκλοι των Αθηνών και των λοιπών πόλεων, είχε κατανοήσει τη λαϊκή ψυχολογία και γι’ αυτό χρησιμοποίησε σαν όπλο στρατιωτικό και πολιτικό τη θρησκεία.
Ο Φίλιππος πολεμούσε πάντα για ιερούς σκοπούς. Εμφανιζόταν σαν υπερασπιστής ιερών και οσίων. Για να συντρίψει τους ασεβείς Φωκαέίς, που είχαν καταπατήσει κτήματα του Μαντείου των Δελφών και αργότερα σήκωσαν το μεγαλύτερο μέρος των δελφικών θησαυρών, μπήκε στον Β’ Ιερό Πόλεμο, αφού πρώτα η αμφικτιονία είχε κηρύξει τους Φωκέας ιερόσυλους. Την τιμωρία η αμφικτιονία ανέθεσε στον Φίλιππο και αυτός – παρά τις πρώτες ατυχίες – έφερε σε πέρας την ιερή αποστολή που του είχε ανατεθεί.*
Έτσι πήρε τη θέση των Φωκέων στη Δελφική αμφικτιονία. Επίσης σαν ιερόσυλους —ύστερα από μεγάλη δολοπλοκία που υφάνθηκε από δικούς του ανθρώπους στην Αθήνα— έσπευσε να τιμωρήσει και τους Αμφισσείς το 339 π.Χ. Αυτό ήταν ο πρόλογος για τη μεγάλη σύγκρουση στη Χαιρώνεια το επόμενο έτος. Ως μέλος της Δελφικής αμφικτιονίας και προστάτης του Δελφικού ιερού, ο Φίλιππος έντυνε τις πολεμικές του επιχειρήσεις με τη χλαμύδα της ιεροπρέπειας. Ενεργούσε σαν εντολοδόχος του Θεού. ‘Ας έλεγε ο Δημοσθένης ότι η Πυθία φιλιππίζει . Ο Φίλιππος ήξερε χάρη στην Πυθία να κερδίζει. Είχε εξαγοράσει ακόμη και τους ιερείς δύο κατ εξοχήν αθηναϊκών ιερών: της Ελευσίνος και της Δήλου. Το ιστορικό δίδαγμα είναι σαφές: οι λαοί πάνε πάντα μ’ αυτούς που τα έχουν καλά με τους θεούς (ή το Θεό) ή με τους εκπροσώπους των θεών (ή του Θεού). Ακόμη και το επίσημα αθεϊστικό μπολσεβικικό κράτος, για να νικήσει τον Γερμανό εισβολέα, υποχρεώθηκε να συμβιβασθεί με τους εκπροσώπους της χριστιανικής εκκλησίας. Περιττό να απαντήσουμε για το ποιος θα νικήσει αύριο στην Τουρκία. Οι στρατηγοί ή η μαντίλα . Η μαντίλα, βέβαια, σ’ ο,τι άφορα στα ανώτερα στρώματα θα είναι σινιέ !
Ο Φίλιππος ως στρατιώτης
Ο Θεόπομπος, για να μειώσει τον Φίλιππο, τον αποκαλεί στρατιώτη, με την έννοια ότι δεν είχε ύφος και ήθος στρατιωτικού ηγέτη. Όντως, είναι γεγονός ότι ο Φίλιππος, παρότι βασιλιάς, είχε πολύ λαϊκή συμπεριφορά: ήταν αθυρόστομος, ευθυμολόγος, με άλλα λόγια χωρατατζής . Του άρεσαν οι φάρσες και τ’ αστεία. Ανακατευόταν με τους στρατιώτες και δεν κρατούσε αποστάσεις από αυτούς. Φερόταν σαν ένας από αυτούς. Αυτό, οπωσδήποτε, είναι κάτι που αρέσει στους στρατιώτες: δεν βλάπτει, αρκεί ο ηγέτης να μη μένει στο επίπεδο του στρατιώτη. Ο Δημοσθένης λέγει με κρυφό θαυμασμό για τον Φίλιππο: Και πανταχού αυτόν παρείναι τω στρατεύματι (Α Όλυνθ., 4). Δηλαδή ήταν πανταχού παρών μέσα στο στράτευμα. Δεν του άρεσε να εκθέτει τον εαυτό του σε κίνδυνο, διότι μια τέτοια τόλμη είναι εσφαλμένη από στρατηγική άποψη -το απέδειξε άλλοτε ο τραυματισμός του Επαμεινώνδα στην Μαντινεία. Παρ’ όλα αυτά. επειδή η μακεδονική παράδοση απαιτούσε ο βασιλιάς να τίθεται επικεφαλής κατά τη διεξαγωγή της μάχης, ο Φίλιππος τραυματίστηκε τέσσερεις φορές σοβαρά, άπειρες ελαφρότερα, ένώ στην πολιορκεία της Μεθώνης το 354 π.Χ. έχασε το ένα μάτι του. Ήταν, λοιπόν, στρατιώτης με τα όλα του.
Αυτό, όμως, δεν αναιρούσε την τεράστια διευθυντική ικανότητα του, που ήταν εφάμιλλη προς το οργανωτικό πνεύμα του. Ήξερε να διευθύνει και να κυβερνά. Να δίνει εντολές και V αναθέτει αποστολές. Μπορούσε ακόμη να συνδυάζει το στοχασμό με τη δράση. Όπως θα έλεγε ο Μακρυγιάννης, ωσάν φιλόσοφος οδηγούσε και ωσάν λιοντάρι επολεμούσε . Κι ακόμη ήξερε να επωφελείται από τις περιστάσεις και να εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες. Όσο κι αν ήταν στην ιδιωτική ζωή βίαιος, παράφορος και ατάσθαλος, τόσο μελλητής ήταν στη στρατιωτική και πολιτική του δράση. Γνώριζε πότε πρέπει να καθυστερεί για να κερδίζει χρόνο και να παραπλανά τον αντίπαλο, πότε να υποχωρεί για να ανασυντάσσει τις δυνάμεις του, αλλά στην κατάλληλη στιγμή ήξερε να ενεργεί με την ταχύτητα του κεραυνού. Κάποιες στιγμές δεν επιδέχονται αναβολές. Ισχύει το Θουκυδίδειο: Οι καιροί του πολέμου ου μενετοί .
Ήξερε ακόμη – άλλωστε έτσι ξεκίνησε – να αξιοποιεί τις ιδέες και τα σχέδια των άλλων. Συγκεκριμένα, για την οργάνωση του στρατού και για το γενικό πλάνο της μάχης, είχε σαν πρότυπο τον Επαμεινώνδα. Την τεχνική της σφηνοειδούς επιθέσεως παρέλαβε από τους Θράκες και τους Σκύθες. Ακόμη και το Συμβούλιο των Δέκα , βάσει του οποίου οργάνωσε τις θεσσαλικές πόλεις μετά το 344 π.Χ. ήταν αντίγραφο του συστήματος της Δεκαρχίας , που επέβαλαν στις διάφορες πόλεις οι Σπαρτιάτες μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Βέβαια σε πάρα πολλά σημεία, όπως έχει γίνει φανερό, πρωτοπόρησε, όπως, για παράδειγμα, στη διάσπαση του αντιπάλου. Ο Φίλιππος, πολύ πριν από τους Ρωμαίους, εφάρμοζε συστηματικά την πολιτική του divide et regna (= διαίρει και βασίλευε). Αυτό ήταν αναγκαίο για να μπορέσει να νικήσει τους Έλληνες της Νότιας Ελλάδος. Και δεν ήταν δύσκολο, διότι αυτοί είχαν πάντα στις φλέβες τους το σπέρμα του διχασμού. Ίσως μάλιστα αυτοί, με τις αιώνιες διαμάχες τους, να του δίδαξαν το μάθημα αυτό, και να του έδειξαν τον τρόπο πως να τους νικήσει.
Με μια τέτοια νίκη δεν αποσκοπούσε στο να αποδυναμώσει την Νότια Ελλάδα αλλά πως ν’ αξιοποιήσει τις δυνάμεις της για τα μεγαλεπήβολα σχέδια του. Ήθελε να ενώσει υπό το σκήπτρο του τις πόλεις, χωρίς να θίξει την αυτονομία τους. Αλλ’ η αυτονομία για τους Έλληνες του Νότου ήταν συνυφασμένη με τη δημοκρατία. Σκήπτρο και δημοκρατία ήταν κάτι ασυμβίβαστο και πάνω σ αυτό προσέκρουσε η συνενωτική πολιτική του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου και των μετέπειτα βασιλέων της Μακεδονίας.
Ωστόσο, αυτός ο μεγάλος ηδονιστής, ήταν και μεγάλος οραματιστής. Και το σπουδαιότερο: μπορούσε να δίνει σάρκα και οστά και στα πιο μεγαλεπήβολα οράματα του. Ακόμη κι αυτό, δηλαδή η ένωση των Ελλήνων για τη διεξαγωγή πολέμου εναντίον των Περσών, έγινε ένσαρκο όραμα – έστω και για λίγο καιρό. Και όλα οφείλονταν στο προτέρημα του Φιλίππου να προγραμματίζει, να ιεραρχεί και να βαδίζει πάντα βάσει ενός καλά προδιαγεγραμμένου σχεδίου. Τολμώ να υποθέσω ότι το σχέδιο αυτό, που αποκαλύπτει το μεγάλο στρατηγικό του μυαλό, είχε καταστρωθεί από τον καιρό της παραμονής του στην Θήβα: άνοδος στο θρόνο, εξόντωση διεκδικητών, υποταγή τοπαρχών. απόκρουση Ιλλυριών, άνοιγμα προς τη θάλασσα, υποταγή της Θράκης και της Νότιας Ελλάδος και ακολούθως εκστρατεία στη Μικρά Ασία κατά μίμηση των Σπαρτιατών Δερκυλίδα και Αγησιλάου.
Τίποτε δεν άφηνε στην τύχη. Ίσως είχε διδαχθεί από τον Αριστοτέλη, πως όπου υπάρχει πολύ μυαλό, υπάρχει λίγη τύχη• όπου υπάρχει πολλή τύχη, υπάρχει λίγο μυαλό. Χωρίς αυτό να μειώνει την ευλάβεια του έναντι των θεών, παρ’ όλο που —νομίζω— στη σχέση του με το θείο υπήρχε ένας ωφελιμιστικός κυνισμός. Μέσα, λοιπόν, στην άσκηση της πολιτικής του divide et regna ήταν και η εκμετάλλευση των κομματικών αντιθέσεων στις ελληνικές πόλεις. Άλλου υποστήριζε —αλλά σπανίως— τους δημοκρατικούς, και άλλου —κυρίως— τους ολιγαρχικούς. Οι αντιθέσεις των παρατάξεων μέσα στις πόλεις και των αντιθέσεων ανάμεσα σε πόλη προς πόλη, του παρείχαν ευρύ πεδίο δράσης. Συγκεκριμένα, για να αποτρέψει τη συμμαχία Αθηνών-Ολύνθου, συμμάχησε αρχικά με την Όλυνθο που από την αρχή την είχε βάλει σαν κύριο στόχο, και κατέλαβε την Ποτίδαια, από την οποία έδιωξε τους Αθηναίους κληρούχους. Όταν οι Αθηναίοι διαμαρτυρήθηκαν γι’ αυτή την ενέργεια, ο Φίλιππος αθωότατα δήλωσε πως δεν φταίει αυτός αλλά οι σύμμαχοι του οι Ολύνθιοι! Έτσι οι Αθηναίοι, παρά τους καταπελτικούς Ολυνθιακούς του Δημοσθένη, δεν έσπευσαν εγκαίρως προς βοήθεια της Ολύνθου, όταν αντιμετώπιζε την απειλή του Φιλίππου. Το ίδιο έπραξε και κατά τον πόλεμο εναντίον των Φωκέων: ικανοποίησε τους Θηβαίους για να μη συμμαχήσουν με τους Φωκεείς. Και τους δυο μαζί. τότε στην αρχή της δράσης του, ήταν αδύνατον να τους νικήσει.
Κοντά σ’ αυτά, ήξερε να προλαμβάνει και να αποτρέπει. Όταν το 343 π.Χ. έφθασε στην Αθήνα πρεσβεία από την Περσία, σταλμένη από τον Αρταξέρξη, με πολύ δελεαστικές προτάσεις, ο Φίλιππος έστειλε στην Αθήνα τον ικανό ρήτορα και μαθητή του Ισοκράτη, τον Πύθωνα τον Βυζάντιο, που κατόρθωσε με τη ρητορική του ευστροφία να παγώσει τις διαπραγματεύσεις και να επαναφέρει τα πράγματα στην πρότερα κατάσταση, που φυσικά ήταν. λόγω ρευστότητας, άκρως ευνοϊκή για τον Φίλιππο. Κι όχι μόνον αυτό. Ο ίδιος υπέγραψε συνθήκη με τον Αρταξέρξη, που την ετήρησε τρία χρόνια, όσα δηλαδή του χρειάζονταν για να υποτάξει την Ν. Ελλάδα. Και μετά απερίσπαστος να στραφεί εναντίον του!
Συχνά σπουδαίοι στρατηγοί, που είχαν στο ενεργητικό τους σημαντικές νίκες, χάνουν το ηθικό τους στην πρώτη αποτυχία. Ο Φίλιππος ήξερε ότι ο πόλεμος είναι παιχνίδι διαρκείας, στο οποίο ισχύει το χάνεις-κερδίζεις . Νικητής εξέρχεται όποιος δείξει αντοχή στην αποτυχία. Και σ’ αυτό ήταν ασυναγώνιστος. Ήξερε να μετατρέπει την αποτυχία σε επιτυχία. Δυο φορές νικήθηκε από τον αρχηγό των Φωκέων, τον Ονόμαρχο: τελικά τον νίκησε στο Κρόκιο, σε μια μόνο μάχη. την αποφασιστική. Για να μην κάμπτεται το ηθικό του στρατού του μετά από μια ήττα, ήξερε να διοχετεύει την πολεμική του δράση προς άλλη κατεύθυνση.* Έτσι, όταν το 339 π.Χ. απέτυχε με μεγάλες απώλειες να καταλάβει το Βυζάντιο, επιτέθηκε κατά των Σκυθών, τους νίκησε, σκότωσε τον αρχηγό τους Ατέα και πήρε πλούσια λάφυρα. Αλλά κατά την επιστροφή δέχθηκε επίθεση των Τριβαλλών* και σε κακή κατάσταση —λόγω του αιφνιδιασμού— έφθασε στη σημερινή Σόφια.
Τότε ωρίμασε μέσα στη σκέψη του η απόφαση να λύσει οριστικά τις διαφορές του με τους Αθηναίους. Ήταν μια περίοδος, όπου οι Αθηναίοι είχαν επαναπαυθεί. νομίζοντας πως ο Φίλιππος είχε απορροφηθεί από τα προβλήματα που του δημιουργούσαν οι βόρειοι γείτονες του. Στη Νότιο Ελλάδα τα πράγματα για τους αντιπάλους του Φιλίππου, στη συγκεκριμένη στιγμή, πήγαιναν κατ ευχήν και γι’ αυτό ο Δήμος των Αθηνών ήταν γεμάτος ενθουσιασμό. Αλλ’ ο ενθουσιασμός σπάνια βοηθά στη λήψη σωστών αποφάσεων. Εν τω μεταξύ αδιάλειπτα στο Βορρά συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις του Φιλίππου, τώρα και του Αλεξάνδρου. Το θέρος του 340 π.Χ. ο Φίλιππος πολιορκεί την Σηλυβρία, πόλη γειτονική προς την Πέρινθο. Συλλαμβάνονται 230 φορτηγά πλοία φορτωμένα με σιτάρι για την Αθήνα. Ο νεαρός Αλέξανδρος, έχοντας επιστρέψει στην Μακεδονία και οριστεί αντιβασιλιάς, προελαύνει κατά μήκος του ποταμού Άστιβου (σημ. Μπρεγκαλνίτσα, παραπόταμος του Αξιού) και καταπνίγει την επανάσταση των Μαίδων. Θα ιδρύσει στην περιοχή τους στρατιωτική αποικία, που θα ονομασθεί Αλεξανδρούπολις, με σύμφωνη γνώμη του Φιλίππου Β’ .**
Με τα παραπάνω επιχειρήσαμε να δείξουμε πως ο Φίλιππος μπορούσε να μάχεται σε πολλά μέτωπα και να μην επιτρέπει συνένωση των αντιπάλων του. Κυρίως, ήθελε να δίνει την εντύπωση ότι είναι παντού. Έτσι, στην αρχή της βασιλείας του, όταν ο ηγεμόνας της Θράκης Κετρίπορις, ενισχυμένος από τους Αθηναίους, συμμάχησε με τους Ιλλυριούς και τους Παίονες εναντίον του Φιλίππου, αυτός, ο Φίλιππος, κτύπησε τους Παίονες και ταυτόχρονα ο μεγάλος στρατηγός του, ο Παρμενίων, τους Ιλλυριούς. Οι αντίπαλοι του δεν μπόρεσαν να συνενωθούν. Ο Κετρίπορις υποχώρησε πέρα από τον Στρυμόνα και τον Νέστο, άφησε πίσω του ένα εδαφικό κενό που το κάλυψε επιτυχώς ο Φίλιππος: προσάρτησε στο βασίλειο του την πολεμική φυλή των Αγριάνων,* που τόσο χρήσιμοι φάνηκαν στα μετέπειτα χρόνια. Έτσι, ενώ οι μάχες δόθηκαν δυτικά, τα κέρδη ήσαν προς ανατολάς!
Η οικονομική πολιτική του Φιλίππου-Νομισματικός πόλεμος
Ο Φίλιππος για να συντηρεί τον πολυάριθμο στρατό, την ομολογουμένως σπάταλη αυλή του, να εξασφαλίζει χρυσές λόγχες και να χρηματοδοτεί ανθρώπους και παρατάξεις ευμενείς προς αυτόν, κυρίως όμως για να διεξάγει κάθε χρόνο κι έναν πόλεμο, χρειαζόταν άφθονα χρήματα. Η Μακεδονία, με την αφθονία της ξυλείας και των σιτηρών της, του προσέφερε μεγάλες οικονομικές δυνατότητες. Αλλά δεν αρκούσαν τα έσοδα αυτά. Ο Φίλιππος χρειαζόταν αφθονώτερους πόρους για την ικανοποίηση των φιλόδοξων σχεδίων του. Κατανοούσε πως ένας ηγήτορας που βλέπει μόνον τον πολιτικό και στρατιωτικό παράγοντα και αγνοεί τον οικονομικό, μοιραία κάποια στιγμή θα βρεθεί στο κενό. Μία, λοιπόν, από τις προτεραιότητες του Φιλίππου ήταν η κατάληψη των χρυσοφόρων κοιτασμάτων του Παγγαίου.**
Το πέτυχε με τη στρατιωτική βία και τη διπλωματική ευστροφία. Το Παγγαίο του εξασφάλισε το τεράστιο για την εποχή ποσό των 1.000 ταλάντων το χρόνο. Τα χρήματα του επέτρεψαν, όπως έχει ήδη λεχθεί, να συντηρεί τον πανίσχυρο στρατό ξηράς και το επίσης ισχυρό ναυτικό, που το πλαισίωσαν οι καλύτεροι ναυτικοί της Ελλάδος, λόγω της καλής και σίγουρης αμοιβής.
Αλλ’ η οικονομική ευφυϊα του Φιλίππου έγκειται στο ότι δεν χρησιμοποίησε το χρήμα στατικά. Το έκανε κι αυτό όπλο μάχης. Κήρυξε οικονομικό πόλεμο κατά των δύο ισχυρότερων οικονομικών δυνάμεων της εποχής, των Αθηνών και της Περσίας. Εισήγαγε στην αγορά, που είναι στίβος του πιο σκληρού πολέμου, τον διμεταλλισμό. Εξίσωσε δηλαδή το ασήμι και το χρυσάφι, κατεβάζοντας, λόγω αφθονίας, την τιμή του χρυσού. Τα δικά του νομίσματα, οι μακεδόνικοι στατήρες,* ήσαν από ατόφυο χρυσό. Τώρα αναλογούσαν προς την αττική δραχμή που ήταν από ασήμι. Όπως ήταν φυσικό, οι άνθρωποι στη διεθνή αγορά προτιμούσαν στις συναλλαγές το μακεδονικό χρυσό νόμισμα και όχι το ισότιμο ασημένιο αθηναϊκό. Έτσι αρχίζει ο εκτοπισμός της αθηναϊκής δραχμής από τις τότε αγορές: παράλληλα όμως αρχίζει και ανταγωνισμός προς τον επίσης χρυσό περσικό δαρεικό**. (Για τον ανταγωνισμό αυτό γράφουμε στο πρόσφατα εκδοθέν συνοπτικό άλλά περιεκτικό βιβλίο μας Η Οικονομία κατά την ελληνική αρχαιότητα , εκδ. Περίτεχνων 2012, σ. 35).
Από το βιβλίο του Σαράντου Ι. Καργάκου, «Μέγας Αλέξανδρος: άνθρωπος φαινόμενο» (τόμος πρώτος). Κυκλοφορήθηκε από την εφημερίδα «Real News», το 2014.
Παράβαλε και:
Φίλιππος Β. 359-336 Π.Χ. – Σαράντου Ι. Καργάκου.
