Ακούστε το επόμενο κείμενο, όπως αυτό «δημοσιεύθηκε» στο 170-ο τεύχος (Μαρτίου – Απριλίου του 2018) του ηχητικού περιοδικού μας, Ορθόδοξη Πορεία.
«Ανέστη δι’ ημάς», μικρό σχόλιο στην Εικόνα της Αναστάσεως.mp3
Η Ανάσταση του Χριστού μέσα στη ζωη της Αγίας μας Εκκλησίας δεν αποτελεί κάποιο συμβάν της ζωής Του, ένα — έστω έξοχο και θαυμαστό — γεγονός που συνθέτει το βιογραφικό Του. Η Ανάσταση του Χριστού είναι γεγονός οντολογικό, που χάρισε νέα προοπτική σε ολόκληρο το ανθρώπινο γένος. Και ο θάνατός Του και η Ανάστασή Του δεν έχουν νόημα μόνο για το πρόσωπο του Υιού και Λογου του Θεού, αλλά για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Οι ιεροί Πατέρες τόσο φωτισμένα, καθοδηγητικά και φιλάνθρωπα μας διδάσκουν αυτή την αλήθεια. « Ο γαρ γέγονε, δι’ ημάς γέγονεν ο Κυριος, (…) δι’ ημάς έζησε, (…) και άπερ έπαθε τη σαρκί δι’ ημάς έπαθε, (…) και δι’ ημάς ανέστη και ανελήφθη, προοικονομών ημίν την εις απείρους αιώνας ανάστασιν και ανάληψιν»1, σημειώνει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Και ο άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος, ακόμη πιο αποκαλυπτικά, γράφει• « Ανάστασις ουν Χριστού η ημετέρα υπάρχει ανάστασις, των κάτω κειμένων»2.
Και είναι να θαυμάζει κανείς πως μέσα στην αγία Ορθοδοξία μας υπάρχει και διασώζεται αυτή η ομοφωνία της ορθοδόξου πίστεως και διδασκαλίας σε όλες τις εκφάνσεις της.
Η τέχνη της βυζαντινής εικονογραφίας είναι τέχνη κατ’ εξοχήν εκφραστική. Μεταφέρει αυτό το πνευματικό μήνυμα της αναστάσεως ολοκλήρου του ανθρωπίνου γένους μέσα από σχήματα, μορφές, πρόσωπα και χρώματα. Ολα στην ορθόδοξη εικόνα της Αναστάσεως σημαίνουν την ανάσταση του ανθρώπου. Γι’ αυτό και η επιγραφή της δεν είναι «η Ανάστασις του Χριστού», αλλά «η Ανάστασις» η «η εις άδου κάθοδος» σε μια προσπάθεια να πει με τη δική της εικαστική γλώσσα ότι• «ο άδης ηχμαλώτισται, ο Αδάμ ανακέκληται, η κατάρα νενέκρωται, η Εύα ηλευθέρωται, ο θάνατος τεθανάτωται και ημείς εζωοποιήθημεν»3.
Ο άδης παρουσιάζεται και ιστορείται σαν μαύρη άβυσσος. Σαν σπήλαιο σκοτεινό και καταχθόνιο, μέσα από το οποίο εξέρχεται θριαμβευτής και απαστράπτων ο Κυριος Ιησούς. Σπασμένες οι πόρτες του, που αιώνες τώρα κρατούσαν δέσμιες τις ψυχές των ανθρώπων. Ανοιγμένα και κενά τα μνήματα που φιλοξενούσαν «τούς νεκρούς απ’ αιώνος»4. Διαλυμένες οι κλειδαριές και τα λουκέτα, που ενώ δεν άφηναν κανένα τεθνεώτα να διαφύγει, δεν μπορούσαν ωστόσο και να αμπαρώσουν την ελπίδα, την προσδοκία και την αγωνιώδη κραυγή τους για ανάσταση. «Πυλας χαλκάς συνέτριψας και μοχλούς συνέθλασας, Χριστέ ο Θεός, και γένος ανθρώπων πεπτωκός ανέστησας»5.
Και στο μέσον ο Χριστός, περιβαλλόμενος την ωοειδή άκτιστη και απαστράπτουσα δόξα της Θεότητός Του. Το πρόσωπό Του φωτεινό, ιλαρό και φιλάνθρωπο, κοιτά κατάματα τον πρωτόπλαστο άνθρωπο. Τον Αδάμ, «γέροντα βαθύγερο», που περίμενε χρόνια και χρόνια αυτή τη στιγμή, που το ζωοπάροχο χέρι του Δεσπότου Χριστού θα άρπαζε το δικό του νεκρωμένο χέρι και θα τον ανέσυρε «εκ του θανάτου εις την ζωήν». Και ενώ το ένα χέρι του Χριστού αρπάζει γερά και ανυψώνει τον Αδάμ, το άλλο κρατά ειλητάριο, που συμβολίζει και υποδηλώνει το κήρυγμά Του στις φυλακισμένες ψυχές του άδη.
Διπλα στον Αδάμ το «οστούν εκ των οστέων του». Η Εύα. Με τα χέρια υψωμένα σε στάση προσευχής ικετήριας• «Κυριε, ρύσαι την ψυχήν μου εξ άδου κατωτάτου» (Ψαλ. 85, 13). Δεξιά και αριστερά του αναστάντος Κυρίου οι δίκαιοι των αιώνων. Ο Αβελ. Το πρώτο θύμα της ανθρώπινης μεταπτωτικής κακότητας, που υπήρξε και τύπος της σφαγής του αρχιποίμενος Κυρίου Ιησού. Σε αρκετές εικόνες — και όπου ο χώρος και η σύνθεση το επιτρέπουν — εικονίζονται ο Νώε, ο δημιουργός της μεγάλης κιβωτού που συμβόλιζε την Εκκλησία, ο Αβραάμ και ο Ισαάκ, ο θύτης και το θύμα μιας θυσίας που προεικόνιζε τη θυσία του Υιού και Λογου του Θεού, ο Δαβίδ ο θεοπάτορας, που συνδέεται κατά σάρκα με τον Κυριο Ιησού, ο προφήτης Ιωνάς, ο τύπος του Χριστού που έμεινε τρεις ολόκληρες μέρες μέσα στην κοιλία του κήτους, ο προφήτης Δανιήλ, που η ανθρώπινη κακότητα τον έρριξε στον λάκκο των λεόντων, και ο προφήτης Ιερεμίας, που είχε την εμπειρία του λάκκου του βορβόρου. Σε θέση όμως εξέχουσα ιστορείται ο μεγαλύτερος από όλους τούς προφήτες, ο Πρόδρομος του Κυρίου και Βαπτιστής Ιωάννης. Με το χέρι του δείχνει τον αναστημένο Κυριο. Τον φανερώνει και τον κηρύττει όπως στη γη και «τοις εν άδη»6, εμφανιζόμενος έτσι πρόδρομος και κήρυκας ζώντων και νεκρών.
Οσο κανείς κοιτά, στοχάζεται και προσκυνά την εικόνα της Αναστάσεως, τόσο περισσότερο εισέρχεται στο βαθύτερο νόημά της: Στη φανέρωση της αλήθειας που δηλώνεται με τρόπο περιγραφικό, σχηματικό και χρωματικό. Της αλήθειας που γεμίζει με χαρά και ελπίδα τις ψυχές μας• ότι δηλαδή η ανάσταση του Χριστού είναι ανάσταση του ανθρώπου. Τωρα μεν ανάσταση ψυχική από τα θανατηφόρα βέλη της αμαρτίας, κάποτε όμως και ανάσταση σωμάτων, αφού
«Χριστός ανέστη εκ νεκρών
θανάτω θάνατον πατήσας
και τοις εν τοις μνήμασι
ζωήν χαρισάμενος»7.
ΑΤΤΙΚΟΣ
————
1. Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία 21, Ρυ 151, 277 ΑΒ.
2. Αγίου Συμεών του Νεου Θεολόγου, Κατηχήσεις 13, 56-57, «Sources Chrétienes», τομ, 104, σελ. 194.
3. Θεοτοκίον, Ορθρου Κυριακής.
4. Στιχηρό Εσπερινοῦ Μεγάλου Σαββάτου, ήχος πλ. δ´.
5. Στιχηρό Αναστάσιμο, Εσπερινού Κυριακής, ήχος δ´.
6. Απολυτίκιο αγίου Ιωάννου του Προδρόμου.
7. Απολυτίκιο Κυριακής του Πασχα.
Από το περιοδικό: «Η δράση μας», τεύχος Απριλίου 2007.
Παράβαλε και:
η Αγία και Μεγάλη Κυριακή του Πάσχα. Όρθρος της Αναστάσεως και εσπερινός της Αγάπης – Νεοελληνική απόδοση, Αρχιμ. Κυριακού Εμμ. Τσολάκη.
Του Οσίου πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου – ερμηνεία εις τον Κανόνα της Αναστάσεως, ήτοι του Αγίου Πάσχα.
Κυριακή του Πάσχα: η Ευαγγελική Περικοπή της Θ. Λ., ομιλία του Αγ. Επιφανίου Κύπρου, εις την Αγίαν του Χριστού Ανάστασιν.
Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου – ΜΕ. Λόγος εις το Πάσχα (απόσπασμα).
Κυριακή του Πάσχα: κλοπή ή Ανάσταση, Υμνολογική εκλογή.
Λόγος εις το Μέγα Σάββατον και εις την Αγίαν Ανάστασιν – του Αυτοκράτορος, Αγίου Θεοδώρου Δούκα του Λασκάρεως (απόσπασμα).
Η Ανάσταση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού – Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου, Ιεροθέου.
Κυριακή του Πάσχα: Το Αποστολικόν Ανάγνωσμα της Θ. Λ., Αληθώς Ανέστη, λόγος του αειμνήστου Μητροπ. Νικαίας Γεωργίου Παυλίδου.
Περί της τριημέρου προθεσμίας της Αναστάσεως του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού – Οσίου πατρός ημών Γρηγορίου επισκ. Νύσσης.
Του Οσίου πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία Σ., Ματθαίου ΚΗ. 11-20, τα μετά την Ανάστασιν.
Αγίου Ρωμανού του μελωδού – κοντάκια εις την λαμπροφόρον Ανάστασιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και εις την Αγίαν Κυριακήν του Πάσχα.
Εμφανίσεις του αναστημένου Χριστού, κατά τον ευαγγελιστή Μάρκο, στις Μυροφόρες γυναίκες και στους Μαθητές – Αποστόλους – Ιερομ. Κοσμά του Δοχειαρίτου.
Ακολουθίες τελούμενες ή σχετιζόμενες με τον πανίερο Ναό της Αναστάσεως του Κυρίου, στα Ιεροσόλυμα.
Του Οσίου Πατρός ημών Αθανασίου του Μεγάλου – Απόδειξη περί της Αναστάσεως του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Το Πάσχα εις τα Ιεροσόλυμα κατά τον τέταρτον αιώνα – αειμήστου Αρχ. Αθηνών, Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου.
Πάσχα και Ημερολόγια – Διονυσίου Π. Σιμόπουλου, Διευθυντού του Πλανηταρίου, του Ιδρύματος Ευγενίδου (επιστημονική θεώρηση).
