Περιποιήθηκαν οι Τούρκοι την εκκλησία, το πατριαρχείο και τον κλήρο; Έδειξαν οι Τούρκοι ανεξιθρησκεία και σεβασμό στα προνόμια; – Ιωάννου Παπαιωάννου.

Κάθε φορά που γίνεται λόγος για την κατάσταση της εκκλησίας στην Τουρκοκρατία θυμήσου τον επιγραμματικό χαρακτηρισμό του Μέντελσον Βαρθόλδυ για πατριάρχης της Κων/πόλες αυτοκράτορα των Ελλήνων, αιχμάλωτο στα χέρια του Σουλτάνου!… Και διαβάζοντας τα απομνημονεύματα των αγωνιστών του 21 – που από τους Γ. Κορδάτο, Γ. Καρανικόλα, Π. Πιπινέλη και Γ. Σκαρίμπα βρίσκονται πιο κοντά στο τόπο, χρόνο και στο κλίμα της τουρκοκρατίας και στα οποία, σημείωσε ότι δεν παραπέμπουν οι παραπάνω αναφερόμενοι συγγραφείς – υπογράμμισε την αλλοιώτικη εκτίμηση για την εκκλησία. Όπως λ.χ. από το Χρήστο Βυζάντιο:
«Η εκκλησιαστική διοίκησις εφαίνετο ότι διετηρείτο ανεξάρτητος και απελάμβανεν εξαιρετικάς τιμάς και προνόμοια. Άλλ’ ήτο βεβαρυμένη εκ πολλών φόρων και δώρων και υπέκειτο πάντοτε εις τον αδυσώπητον πέλεκυν της τουρκικής εξουσίας».
Η από της αλώσεως της Κων/πόλεως και εντεύθεν ιστορία απαριθμεί μύρια όσα θύματα πατριαρχών, αρχιερέων και ιερέων, αρπαγάς ιερών ναών μεταποιουμένων εις τεμένη, δημεύσεις ολοκλήρων εκκλησιαστικών κτημάτων και απείρων αρπαγών και λεηλασιών. Μετά μεγίστας δυσκολίας και αδράς πληρωμάς και δώρα οι ραγιάδες Χριστιανοί κατώρθωσαν ν’ αναεγείρωσι ναΐδριον, έχον σχήμα μάλλον αχυρώνος ή ευκτηρίου οίκου˙ ο θόλος, το κωδωνοστάσιον ή άλλη εξωτερική επίδειξις ήσαν απολύτως απηγορευμένα εις τους χριστιανικούς ναούς.
Πολλά έγραψαν και είπον περί της ανεξιθρησκείας της τουρκικής εξουσίας˙ άλλ’ οι τοιούτοι ουδόλως εμελέτησαν την ιστορίαν, ή παραβάλλοντες τον καθολικόν φανατισμόν κατά πάσης άλλης θρησκείας εύρον την Τουρκικήν εξουσίαν ως προς τούτο ανεκτοτέραν. Ελησμόνησαν όμως ότι από της εμφανίσεως του Μωαμεθανισμού επί της γης μέχρι της εξαφανίσεως της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ο κατά των χριστιανών προσηλυτισμός εγένετο παρ’ αυτού ουχί δια λόγου, αλλά δια τα ης μαχαίρας, ήτις έπιπτεν επί του τραχήλου των υποδουλωμένων ανδρών, των δε γυναικών και παίδων ή δια της βίας αρνησιθρησκεία…
Ο ραγιάς όσω και αν υπεκρίνετο ότι ευχαριστείτο υπό την τουρκικήν δυναστείαν, αύτη ουδόλως ενεπιστεύετο εις αυτόν. Πάντοτε εκάλει αυτόν άπιστον, λέγουσα: «ουδέποτε πίστιν εις τον άπιστον (=μη Μωαμεθανόν) και ουδέποτε εξουσίαν εις αυτόν – γκιαουρά φουσάτ βέρμε, ντινσίζντιρ» (Χρήστου Βυζαντίου, απομνημονεύματα, σελ. 14-16.
Πρόσεξε και τη μαρτυρία του Γάλλου περιηγητή Ιησουΐτη FRANCOIS RICHARD του 17ου αιώνα (1657) που επιβεβαιώνει τις προηγούμενες κρίσεις του Χρ. Βυζαντίου, ότι οι τούρκοι όχι μόνο δεν περιποιήθηκαν την ορθόδοξη εκκλησία, αλλά την επολέμησαν. Πολλές φορές απορώ πως κατόρθωσε να επιβιώσει η χριστιανική πίστη στην Τουρκία και πως υπάρχουν στην Ελλάδα 1.200.000 ορθόδοξοι. Και να σκεφθεί κανείς ότι ουδέποτε από την εποχή του Νέρωνος και του Διοκλητιανού είχεν υποστεί ο χριστιανισμός διωγμούς σκληρότερους από αυτούς που αντιμετωπίζει σήμερα η ορθόδοξη εκκλησία. Και όμως οι Έλληνες είναι ευτυχισμένοι που παραμένουν χριστιανοί. Νομίζω πως αυτό οφείλεται στη λατρεία που τρέφουν στην Παναγία. Σ’ όλα τα σπίτια βλέπεις εικόνες της Παναγίας. Είναι ο φρουρός του σπιτιού. Η Παναγία είναι η νοικοκυρά του σπιτιού. Πίστη, ελπίδα, σεβασμός, ιερός τρόμος στην εικόνα και στο όνομά της. Γιαυτό την ονόμασαν Ξεσκλαβώτρα, Νοικοκυρά, Οδηγήτρια, η Θαλασσομάχισσα, η Δέσποινα, η Καμένη, η Δεκαπεντούσα… (Κυρ. Σιμόπουλου. Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα τόμ. Α’ σελ. 528- 529.
Να λάβεις υπόψη σου την πληροφορία του Ιταλού περιηγητή CORNELIO MAGNI για το πόσο τιμητικά γίνονταν η εκλογή του Νέου πατριάρχη: Ο Μεγάλος Βεζύρης παρουσίαζε το νέο πατριάρχη στη συνοδεία του ως εξής: άπιστα σκυλιά που αλληλοτρώγεστε λυσσασμένα, αυτός είναι ο καινούργιος πατριάρχης; (Κυρ. Σιμόπουλου, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τόμ. Α’ σελ. 172.
Και του Τσέχου ταξιδιώτη βαρώνου WENCESLAS WRATISLAW VON MITROWITZ μαρτυρία για τη διαβίωση του πατριάρχη στη Τουρκοκρατία: «Στην άθλια συνοικία του Φαναρίου, ανάμεσα σε πέτρινα σπίτια με τυφλές προσόψεις, καταστήματα από σανίδες και ξύλινες εκκλησίες συνεχιζόταν η ζωή του Βυζαντίου. Σ’ εκείνο το μελαγχολικό προάστιο κατοικούσε ο οικουμενικός πατριάρχης, σε μια ταπεινή εκκλησία με ξύλινους τοίχους και οροφή από γυμνούς δοκούς, που είχε ανεγερθεί στη θέση ενός παλιού μοναστηριού» (Κυρ. Σιμόπουλου, ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τόμ. Α’ σελ. 424).
Τόσο απέριττη ήταν η κατοικία και η διαβίωση του πατριάρχη για αιώνες σε διαβεβαιώνουν μαρτυρίες περιηγητών και ταξιδιωτών, όπως του PERE TARILLON στα 1714: «Ο ομφαλός της (της οθωμανικής αυτοκρατορίας) εξακολουθεί να είναι η Κων/πολη, η έδρα του οικουμενικού πατριάρχη, ο οποίος ζει με απλότητα που εντυπωσιάζει τους ξένους˙ υπηρετείται από δύο κακοντυμένους μοναχούς και 2-3 λαϊκούς. Το δωμάτιό του είναι γυμνό και φτωχικό και ο ίδιος δεν έχει τίποτε επάνω του, που να τον ξεχωρίζει από τους άλλους κληρικούς» Απ. Βακαλόπουλου, ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δ’ σελ. 288.
Τώρα βέβαια, από ποιες πηγές άντλησε ο Γ. Σκαρίμπας τα «περί αυτοκρατορικής εξουσίας με Αυλές και ανατολίτικες τελετουργίες!… δε θα μπορέσεις ν’ ανακαλύψεις, αφού δεν υπάρχουν. Και ότι άλλο πράγμα ήταν η επίσημη ανεξιθρησκεία και η σπάνια, φιλοφροσύνη μερικών σουλτάνων προς τον Κλήρο και άλλο η καθημερινή βίαια συμπεριφορά των θηριωδών τυράννων (από των κατωτέρων μέχρι των ανωτάτων οργάνων) φαίνεται και από την άδεια ταφής που έδιναν οι τούρκοι στους χριστιανούς π.χ. στον Πόντο: «Συ ο παππάς, του οποίου το μεν ένδυμα είναι μαύρον ως πίσσα, το δε πρόσωπον ως το του σατανά, συ ο ιερεύς των μιαρών, συ ο έλκων την καταγωγήν από τον άπιστον Ιησούν, διατάσσεσαι: Τον εις το έθνος σου ανήκοντα άπιστον Γρηγόριον, ο οποίος εψόφησε σήμερον, αν και την μεν ψυχήν του παρέδωκεν εις τον σατανάν, το δε βρωμερόν πτώμα του δεν το δέχεται το χώμα, έξω και μακράν της πόλεως ανοίξατε λάκκον και δια λακτισμάτων ρίψατε αυτόν εντός τούτου» Επιστημονική επετηρίς φιλοσοφικής σχολής Παν/μίου Αθηνών, τόμ. ΙΖ’, 1966 – 1967, σελ. 198.
Ο Κων/νος Άμαντος, καθηγητής της ιστορίας, έχει δώσει μία εκτίμηση της συμπεριφοράς των τούρκων προς την εκκλησία και τον κλήρο: «Η παραχώρησις των προνομίων υπό του Μεχμέτ Β’ δεν εκανόνισε κατά τρόπον στερεόν και απαράβατον τας σχέσεις του πατριαρχείου και των τούρκων. Αυτός ο Γεννάδιος ηναγκάσθη να παραιτηθεί… Αφού ο τόσον ευνοηθείς και τιμηθείς Γεννάδιος εθεώρησεν ευτύχημα την παραίτησιν από του πατριαρχικού θρόνου, δυνάμεθα να φαντασθώμεν τι υπέφεραν οι άλλοι πατριάρχαι, οι συχνά συκοφαντούμενοι εις τον σουλτάνον, ο οποίος ένεκα των συχνών πολέμων εγίνετο ολοέν ωμότερος.
Επί Μεχμέτ Β’ κατηργήθη το αφορολόγητον του πατριάρχου, η εκλογή αυτού κατέστη δια τους τούρκους πηγή φορολογίας, διότι και το πεσκέσι και το χαράτσι ολοέν ηυξάνοντο. Κατά την πατριαρχικήν ιστορίαν (Αθανασίου Κομνηνού – Υψηλάντη, σελ. 97 – 99) ο Μεχμέτ Β’ απέκοψε την πολιάν του πατριάρχου Ιωάσαφ 1459 – 1463 τον δε μέγαν εκκλησιάρχην Μάξιμον τον αργότερα πατριάρχην έσχισεν εκ των δύο μερών την ρίνα αυτού. Η πληροφορία αυτή δεικνύει ότι ο ίδιος ο σουλτάνος Μωάμεθ Β’ ο πορθητής που αναγνώρισε πατριάρχην με τόσα δικαιώματα, ήτο έτοιμος χάριν των ευνοουμένων του να κακοποιήσει αυτόν κατά τρόπον αισχρόν. Και αφού το παράδειγμα έδωκεν ο Μεχμέτ Β’, εννοείται ότι οι έπειτα κατωτέρας αξίας σουλτάνοι δεν εδυσκολεύοντο όχι μόνον να εκδιώξουν πατριάρχας, αλλά και να κρεμάσουν και να πνίξουν. Κατά τον Σφραντζήν επ’ αυτού του Μεχμέτ Β’ ανεσκολοπίσθη (=θανατώθηκε με σούβλισμα) ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Κων/νου Αμάντου, σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, σελ. 122, 125 και 126.
Μελετώντας τους ιστορικούς συγγραφείς και τους ερευνητές θα διαπίστωνες πως από το 1453 ως το 1821 έγιναν 136 αλλαξοπατριαρχείες, δηλαδή κάθε 2 χρόνια και 8 μήνες αλλαγή, ενώ έχουμε περίπου μια εκατοντάδα Πατριάρχες κάθε αλλαξοπατριαρχεία δεν συνεπαγόταν οπωσδήποτε αλλαγή με νέο πατριάρχη, αφού μερικές φορές εσήμαινε επαναφορά προηγουμένου, που είχε διωχτεί ή είχε εξορισθεί. Μάλιστα από το 1623 ως το 1700 σημειώθηκαν 50 αλλαξοπατριαρχείες και 4 πατριάρχες εμαρτύρησαν, συγκεκριμένα το 1638 ο Κύριλλος Λούκαρις, το 1639 ο από Βερροίας Κύριλλος Β’, το 1651 ο Παρθένιος Β’ και το 1657 ο Παρθένιος Γ’. Επιπλέον το χρέος του πατριαρχείου είχε γίνει αφόρητο και οι φυλακίσεις των αρχιερέων και των πατριαρχών συνηθέστατες.
Το σύγχρονο καθημερινό τύπο αν παρακολουθείς τακτικά, διαβάζεις κατά καιρούς έρευνες για το πατριαρχείο Κων/πόλεως και για την «περιποίηση» που δέχτηκε δια μέσου των αιώνων από τους τούρκους, όπως λ.χ. στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ της 16/5/1979 άρθρο Γ. Ρούσσου, το πατριαρχείο: «Το προαιώνιο προπύργιο της ορθοδοξίας είχε περάσει τόσες και τόσες θύελλες, μικρότερες ή μεγαλύτερες, ανάλογα με τους καιρούς και με τους σουλτάνους. Γιατί δεν είναι υπερβολή αν πούμε ότι στα 500 τόσα χρόνια που περάσανε από την άλωση δεν έπαψε η εκκλησία της Κων/πόλεως να δοκιμάζεται σκληρά κι αδιάκοπα, με απειλές άγριες συχνά και πάντα επίβουλες. Από τους 108 πατριάρχες που πέρασαν από το θρόνο της Νέας Ρώμης» Κων/πόλεως – ο σημερινός Δημήτριος είναι ο 109ος από το 1454 κι εδώ – ελάχιστοι ποιμενάρχησαν εν ειρήνη. Οι περισσότεροι πέρασαν από τις «πλαγκτές πέτρες» αρκετοί ζήσανε κάτω από τον τρόμο, προπηλακίσθηκαν, εξορίσθηκαν, καταδιώχτηκαν!…».
Σχετικά με τις αφάνταστες δυσκολίες ανεγέρσεως ή επιδιορθώσεως ενός ναού θα μνημόνευες ενδεικτικά την εξής περίπτωση: Το 1770 κατεδάφισαν οι Γενίτσαροι το ναόν του αγίου Αχιλλίου Λαρίσης. Το 1779 προσπάθησαν οι χριτιανοί της Λαρίσης με αναφορά και πεσκέσι να τον ανοικοδομήσουν, αλλά στάθηκε αδύνατο και μόλις μετά από άλλα 15 χρόνια, συνολικά 24 από το 1770 με πεσκέσι 40 πουγγιά με 18.000 γρόσια έγινε η ανοικοδόμηση. Και για ενδεχόμενες συνέπειες που θάχε μια απειθαρχία σημείωσε την περίπτωση του Μελετίου Πηγά, που αρνήθηκε να καταβάλει στον τούρκο Διοικητή της Αιγύπτου το ποσό των 3.000 χρυσών, όσα δίνονταν από το νέο πατριάρχη κάθε φορά: ακολούθησε η διαρπαγή του πατριαρχείου από άτακτο πλήθος, κατάλληλα κατευθυνόμενο με ανυπολόγιστες ζημιές και λεηλασίες και ο πατριάρχης ως εκ θαύματος ξέφυγε το θανάσιμο κίνδυνο.
Κοντολογής: ερευνώντας τις πηγές και διαβάζοντας τα έργα των ιστορικών θα διαπίστωνες ότι δεν τεκμηριώνονται και είναι ασύστατες και άδικες οι επικρίσεις των συγγραφέων Γ. Καρανικόλα, Γ. Σκαρίμπα για το «πόσο άνετα… άρμεγαν και εκμεταλλεύονταν το «ποίμνιο» οι «ποιμένες» και για «τη ζωή κοτσάνι τη μαγκούφα», που περνούσαν. Αναλογιζόμενος τις βίαιες καταλήψεις, τις λεηλασίες και τις μετατροπές σε τζαμιά των μεγάλων ιερών ναών των χριστιανών, τον περιορισμό του πατριαρχείου στο μικρό ναό στο Φανάρι και τις μορφές ατέλειωτης φορολογίας με πεσκέσι και μπαξίσι συνάγεις συμπεράσματα ότι η περιποίηση των τούρκων για την ορθόδοξη εκκλησία, το πατριαρχείο και τον κλήρο δε διέφερε… από τους διωγμούς και την καταπίεση. Αναλογιζόμενος ότι και το ράσο, το μαύρο ένδυμα των κληρικών, την εποχή της τουρκοκρατίας επιβλήθηκε από τον τούρκο σαν ταπείνωση – μα τιμήθηκε κι αγιάστηκε με το πένθος και τα μαρτύρια αιώνων των κληρικών. Αναλογιζόμενος και το Φούρνο του Μποσταντζήμπαση, τη χειρότερη φυλακή της Κων/πόλεως που χρησίμευε για δεσμωτήριο και τόπος βασάνων ανώτερων κληρικών ομολογείς αναμφισβήτητα την ιστορική αλήθεια ότι η εκκλησία στην τουρκοκρατία χειμαζόταν σκληρά κι ατέλειωτα για αιώνες και ο πατριαρχικός θρόνος της Κων/πόλεως ήταν ένας νέος Γολγοθάς!

Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979

Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.

Κατηγορίες: Ιστορικά. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.